فرار از جنگ
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
فرار از جنگ یکی از گناهان کبیره است که در فقه[۱] و علم اخلاق[۲] با عنوان «الفَرارُ من الزَّحْف» (گریختن از نبرد با دشمن) شناخته میشود.[۳] دلیلی قرآنی بر حرام بودن[۴] فرار از جنگ در صورت رویارویی مستقیم با دشمن، در آیه ۱۶ سوره انفال آمده است:[یادداشت ۱][۵]
در برخی روایات آمده است که زشتیِ گناهِ فرار از جنگ حتی با پرداخت کفاره نیز قابل جبران نیست.[۶] طبق نظر فقها، زمانی که امام(ع) دستور شرکت در جنگ را به جمعی خاص دهد[۷] یا هنگامیکه فردی در برابر یک یا دو دشمن قرار گیرد (یعنی تعداد دشمنان کمتر یا برابر با دو برابر مسلمانان باشد)،[۸] حقّ فرار ندارد و در صورت فرار، گناهکار محسوب میشود،[۹] حتی اگر احتمال کشته شدن داشته باشد.[۱۰]
البته علامه حلی با استناد به آیه ۱۹۵ سوره بقره، اگر ظن قوی به کشته شدن وجود داشته باشد، فرار را جایز دانسته است.[۱۱] گفته شده است که حرمت فرار از جنگ، شامل هر دو حالت اختیار و اضطرار (مانند بیماری) میشود.[۱۲] به باور شیخ طوسی، حتی پدر، مادر یا طلبکار نمیتوانند رزمندهای را که در صحنه نبرد حاضر است، بازگردانند؛[۱۳] اما اگر فرار با هدف تغییر آرایش جنگی یا الحاق به واحد دیگر برای حمله مجدد باشد، جایز شمرده میشود.[۱۴]
بر پایه آیه ۶۵ سوره انفال، در آغاز اسلام، هر مسلمان موظف به مقاومت در برابر ده مشرک بود، اما این حکم با نزول آیه ۶۶ سوره انفال نسخ شد و وجوب مقاومت نسبت به دو نفر جایگزین آن شد.[۱۵] بر همین اساس، اگر تعداد دشمنان بیشتر از دو برابر نیروهای مسلمان باشد، فرار جایز است.[۱۶] با این حال، شیخ طوسی بر این باور است که اگر احتمال سالم ماندن، غالب باشد، دفاع مستحب است.[۱۷] در مقابل، سید ابوالقاسم خویی معتقد است در صورتی که مسلمانان اطمینان به پیروزی داشته باشند، فرار جایز نیست.[۱۸] همچنین امام خمینی فرار از جنگ را در هیچ شرایطی جایز نمیداند.[۱۹]
براساس تحقیقاتی مانند مقاله «حکم فرار نظامیان از جهاد در راهبرد دفاعی اسلام»، با توجه به رفتار پیامبراکرم(ص) در غزوه احد، در شرایطی که احتمال کشتهشدن سربازان موجب تهدید کیان اسلام شود، فرار واجب است.[۲۰] در روایات اسلامی، پیامدهایی برای فرار از جنگ ذکر شدهاند؛ از جمله ذلت و خواری فرد، از بین رفتن عدالت، تقویت دشمن، بیاعتنایی به برنامههای پیشوایان دین[۲۱] و وهن دین.[۲۲]
پانویس
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۲۹۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۷۷؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۶۲.
- ↑ ابنمنظور، لسان العرب، ذیل واژه «زحف».
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۳، ص۳۱۲.
- ↑ سید رضی، المجازات النبویة، ۱۴۲۲ق، ص۳۶۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۹.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۸۲.
- ↑ شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۲۹۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۶۱.
- ↑ علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۳۹۰.
- ↑ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۵۰۱.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۶.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۳.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۵۰۱.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۰.
- ↑ خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۷۰.
- ↑ امام خمینی، استفتائات، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۵۱۶.
- ↑ قاسمی مقدم، «حکم فرار نظامیان از جهاد در راهبرد دفاعی اسلام»، ص۴۸.
- ↑ نهجالبلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۲۷، ص۶۹؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۶ق، ج۱۵، ص۸۷.
- ↑ شیخ صدوق، مَن لا یَحضَرُهُ الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۶۵.
یادداشت
- ↑ وَمَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزًا إِلَىٰ فِئَةٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ؛ و هر که در روز جنگ پشت به دشمن کند و فرار نماید، به خشم خدا گرفتار میشود و جایگاهش دوزخ خواهد بود—مگر آنکه هدفش تغییر تاکتیک یا پیوستن به گروه دیگر باشد.
منابع
- ابنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق.
- امام خمینی، سید روحالله، استفتائات، قم، انتشارات اسلامی، ۱۳۷۲ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آلالبیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، نشر مدینه العلم، ۱۴۱۰ق.
- سید
- سید رضی، محمد بن حسین، المجازات النبویة، تصحیح: مهدی هوشمند، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۲ق.
- سید رضی، محمد بن حسین، نهجالبلاغه، تصحیح: صبحی صالح، قم، مؤسسه دار الهجره، ۱۴۱۴ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیه، قم، دار التراث، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، زینالدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، مَن لا یَحضَرُهُ الفقیه، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزهٔ علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷ق.
- طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آلالبیت(ع)، ۱۴۱۴ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- قاسمی مقدم، حسن و دیگران، «حکم فرار نظامیان از جهاد در راهبرد دفاعی اسلام»، دو فصلنامه علمی ترویجی فقه حکومتی، شماره هشتم، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار لکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق: محمد قوچانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.