قبله
قِبله جهتی است که برخی اعمال عبادی و غیرعبادی روبه آن انجام می‌شود. از قبله و احکام آن در باب‌های مختلف فقه مانند نماز، ذِبح، دفن میت و حج سخن به میان می‌آید.
هر یک از پیروان ادیان الهی قبله‌ای دارند؛ قبله مسلمانان کعبه، قبله یهودیان صخره بیت‌المَقْدِس و قبله مسیحیان سمت مشرق است. در فقه شیعه انجام برخی از اعمال روبه قبله واجب، حرام، مستحب و مکروه است؛ مانند اینکه خواندن نماز روبه قبله واجب و تخلی روبه قبله حرام است. فلسفه قبله وحدت و انسجام مسلمانان معرفی شده است. برای تشخیص قبله راه‌هایی ذکر شده است.
تعریف و اهمیت قبله
قبله به معنای سمت و جهت است.[۲] مسلمانان، به کعبه یا جهتی که کعبه در آن قرار دارد، قبله می‌گویند.[۳] به گفته علامه طباطبایی (درگذشت: ۱۳۶۰ش) در تفسیر المیزان، پیروان هر یک از ادیان برای خود قبله‌ای دارند.[۴] قبله مسلمانان، کعبه است. قبله یهودیان صخره بیت‌المقدس[۵] و قبله مسیحیان، هر جا که باشند، به‌سمت مشرق است.[۶] البته برخی قبله مسیحیان را بیت‌لحم (زادگاه عیسی) گفته‌اند.[۷]
قبله مسلمانان
قبله مسلمانان، در سال‌های نخست بعثت پیامبر(ص)، مسجدالاقصیٰ بود. اما پس از نزول آیه قبله، قبله مسلمانان از مسجدالاقصیٰ به کعبه تغییر کرد.[۸] از نظر فقهای مسلمان، تکفیر اهل قبله (کسانی که به سمت قبله نماز می‌خوانند) جایز نیست.[۹]
استقبال قبله، شرط قبولی برخی از اعمال مسلمانان
از نظر فقیهان شیعه، برخی اعمال دینی نسبت به قبله، ذیل احکام چهارگانه واجب، حرام، مکروه و مستحب قرار می‌گیرد؛[۱۰] بر این اساس، روبه قبله‌بودن گاهی شرط صحت عمل عبادی مانند نماز است و رعایت‌نکردن آن باعث بطلان آن عمل می‌شود.[۱۱] همچنین روبه‌قبله بودن حیوان و هنگام ذبح، واجب است و اگر حیوانی عمدا روبه‌قبله ذبح نشود، خوردن گوشت آن حرام است.[۱۲] در مواردی نیز مانند تخلی روبه‌قبله‌بودن حرام است.[۱۳] در برخی از مساجد، دیگر اماکن مذهبی و مکان‌های عمومی مسلمانان جهت قبله با فلش و... نمایش داده شده است.[۱۴]
فلسفه تعیین قبله
در تفسیر نمونه، فلسفه قبله، ایجاد وحدت و هماهنگی در صفوف مسلمانان و جلوگیری از بروز هرج‌ومرج و پراکندگی عنوان شده است. همچنین توجه به کعبه به عنوان قبله مسلمانان بیدارکننده خاطرات توحیدی است چراکه کعبه از قدیمی‌ترین پایگاه‌های توحید است.[۱۵]
راه‌های شرعی اثبات قبله
به نظر فقیهان شیعه تشخیص قبله از روی علم، گمان و اطمینان است. برخی از راه‌های تشخیص قبله عبارتند از:
- خود شخص به جهت قبله علم پیدا کند از راه‌های مختلف مانند استفاده از ابزار علمی همچون قبله‌نما و قطب‌نما[۱۶]
- گفته دو شاهد عادل که خودشان جهت قبله را از روی نشانه‌های حسی یافته باشند.[۱۷]
- گفته کسی که از روی قواعد علمی قبله را تشخیص می‌دهد و گفته او اطمینان‌آور است.[۱۸]
- استفاده از گمان اطمینان‌آور مانند قبور مسلمانان، محراب مساجد و وضعیت خورشید، ماه و ستارگان در صورتی که علم به قبله ممکن نباشد.[۱۹]
اگر این راه‌ها امکان نداشت باید به چهار طرف نماز خوانده شود و اگر به اندازۀ چهار نماز وقت ندارد، به اندازه‌ای که وقت دارد به سه طرف یا کمتر نماز بخواند.[۲۰]
روش‌های علمی قبله‌یابی
- استفاده از قبله‌نما: قبله‌نما ابزار علمی برای تشخیص قبله است. به فتوای مراجع تقلید شیعه از آن اطمینان به قبله حاصل می‌شود و عمل بر طبق آن جایز است.[۲۱] برخی از مراجع با وجود قبله‌نمای مطمئن، اعتماد به محراب مساجد و قبرهای مسلمانان در تعیین قبله را مشکل می‌دانند.[۲۲]
- استفاده از سایه شاخص: استفاده از سایه شاخص (چوب یا ابزار دیگری که عمود بر زمین قرار دارد.) به هنگام اذان ظهر مکه در روز هفتم خرداد، ساعت ۱۲:۴۸ و در روز ۲۵ تیر، ساعت ۱۲:۵۷ (به وقت ایران)، یکی از شیوه‌های جهت‌یابی قبله است. در این دو روز خورشید بر کعبه عمود می‌تابد و سایه‌ای ندارد و فرد در هر مکانی که قرار داشته باشد، خلاف سایه او (روبه خورشید) سمت قبله را نشان می‌دهد.[۲۳]
- استفاده از ستاره قطبی: ستاره قطبی در نیمکره شمالی، در جهت شمال قرار دارد و اگر رو به آن بایستیم روبه شمال هستیم، از این برای یافتن قبله، رو به جنوب ایستاده و با لحاظ مقدار انحراف قبله از جهت جنوب، جهت قبله مشخص می‌شود. [۲۴]
- استفاده از ساعت عقربه‌ای: در روز، ساعت را به طور افقی گرفته و عقربه ساعت‌شمار آن به طرف خورشید قرار می‌گیرد. نیمساز زاویه بین عقربه ساعت‌شمار و علامت ساعت دوازده، سمت جنوب را نشان می‌دهد و با لحاظ زاویه قبله از جنوب، جهت قبله مشخص می‌شود. [۲۵]
پانویس
- ↑ «نصب قبله نما در پارک های منطقه دو»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری اهواز.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۰۵ق، ج۱۱، ص۵۳۷-۵۴۵، «قبل».
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ۱۴۰۴ق، ص۳۹۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۷، ص۳۲۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۳۲۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان،۱۳۹۳ش، ج۱، ص۳۲۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۳۲۶.
- ↑ حسینی دشتی، معارف و معاریف، ۱۳۷۶ش، ج۸، ص۲۲۹.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۶۱ش، ج۱، ص۳۸۵.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۷۵؛ جُزَیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۹۴-۱۹۵.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۳۱۰-۳۱۳؛ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۴۱۴.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۱۱۰ -۱۱۱.
- ↑ طوسی، النهایه، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۹و۱۰؛ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۰؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۸؛ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۶.
- ↑ «نصب قبله نما در پارک های منطقه دو»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری اهواز.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۳-۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۱۵.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۳، مسئله ۷۸۲.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۳، مسئله ۷۸۲؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ش، ج۱، ص۱۴۸.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۳، مسئله ۷۸۲.
- ↑ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۷۸؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ش، ج۱، ص۱۴۸؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۹۶ و ۲۹۸؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۳، مسئله ۷۸۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج۷، ص۴۰۹؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ش، ج۱، ص۱۴۸؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۴، مسئله ۷۸۳.
- ↑ خویی، صراط النجاة فی اجوبة الاستفتائات، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۸۸؛ حکیم، مرشد المغترب، ۱۴۳۱ق، ص۱۹۰.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۴۱؛ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتاءات، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۱۲؛ لنکرانی، جامع المسائل، ۱۴۲۵ق، ص۷۰.
- ↑ «آشنایی با قبله‌نماهای طبیعی»، سایت خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ «روش‌های جهت‌یابی»، سایت نجوم ایران.
- ↑ «روش‌های جهت‌یابی»، سایت نجوم ایران.
منابع
- «آشنایی با قبله‌نماهای طبیعی»، سایت خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید، ۸ اسفند ۱۴۰۲ش.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان‌العرب، قم، ادب الحوزة، ۱۴۰۵ق.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح‌المسائل مراجع مطابق با فتاوای شانزده نفر از مراجع معظم تقلید، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۷۶ش.
- جزیری، عبدالرحمن، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت، دارالثقلین، ۱۴۱۹ق.
- حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف ومعاریف، قم، انتشارات اسلامی،۱۳۷۶ش.
- حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق.
- حکیم، محمدسعید، مرشد المغترب، قم، دار الهلال، ۱۴۳۱ق.
- خامنه‌ای، سید علی، اجوبة الاستفتاءات، کویت، دار النبأ، ۱۴۱۹ق.
- خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ق.
- خویی، ابوالقاسم، صراط النجاة فی اجوبة الاستفتائات، تعلیقه میرزاجواد تبریزی، قم، برگزیده، ۱۳۷۴ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- «روش‌های جهت‌یابی»، سایت نجوم ایران، تاریخ بازدید، ۸ اسفند ۱۴۰۲ش.
- سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیه، به کوشش کلانتر، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، موسسه نشر الاسلامی، ۱۴۲۰ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، ۱۳۹۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه، ۱۳۸۷ش.
- طوسی، محمد بن حسن، النهایه، به کوشش آقابزرگ تهرانی، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعدالاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، ۱۴۲۵ق.
- مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴–۱۳۷۳ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، تفسیر راهنما، قم، بوستان کتاب، ۱۳۶۱ش.
- «نصب قبله نما در پارک های منطقه دو»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری اهواز، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اسفند ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۸ اسفند ۱۴۰۲ش.