قبله

مقاله نامزد خوبیدگی
از ویکی شیعه
مقالهٔ قبله با مقالات ارتباط دارد.
کعبه، قبله مسلمانان

قِبله جهتی است که برخی اعمال عبادی و غیرعبادی روبه آن انجام می‌شود. از قبله و احکام آن در باب‌های مختلف فقه مانند نماز، ذِبح، دفن میت و حج سخن به میان می‌آید.

هر یک از پیروان ادیان الهی قبه‌ای دارند؛ قبله مسلمانان کعبه، قبله یهودیان صخره بیت‌المَقْدِس و قبله مسیحیان سمت مشرق است. در فقه شیعه انجام برخی از اعمال روبه قبله واجب، حرام،‌ مستحب و مکروه است؛ مانند اینکه خواندن نماز روبه قبله واجب و تخلی روبه قبله حرام است. فلسفه قبله وحدت و انسجام مسمانان معرفی شده است. برای تشخیص قبله راه‌هایی ذکر شده است.

تعریف و اهمیت قبله

تابلوی نمایش جهت قبله در پارکی در اهواز[۱]

قبله به معنای سمت و جهت است.[۲] مسلمانان، به کعبه یا جهتی که کعبه در آن قرار دارد، قبله می‌گویند.[۳] به گفته علامه طباطبایی (درگذشت: ۱۳۶۰ش) در تفسیر المیزان، پیروان هر یک از ادیان برای خود قبله‌ای دارند.[۴] قبله مسلمانان، کعبه است. قبله یهودیان صخره بیت‌المقدس[۵] و قبله مسیحیان، هر جا که باشند، به‌سمت مشرق است.[۶] البته برخی قبله مسیحیان را بیت‌لحم (زادگاه عیسی) گفته‌اند.[۷]

قبله مسلمانان

قبله مسلمانان، در سال‌های نخست بعثت پیامبر(ص)، مسجدالاقصیٰ بود. اما پس از نزول آیه قبله، قبله مسلمانان از مسجدالاقصیٰ به کعبه تغییر کرد.[۸] از نظر فقهای مسلمان، تکفیر اهل قبله (کسانی که به سمت قبله نماز می‌خوانند) جایز نیست.[۹]

استقبال قبله، شرط قبولی برخی از اعمال مسلمانان

از نظر فقیهان شیعه، برخی از اعمال عبادی و احکام شرعی در مواجهه با قبله ذیل احکام چهارگانه واجب، حرام، مکروه و مستحب قرار می‌گیرد؛[۱۰] بر این اساس، روبه قبله‌بودن گاهی شرط صحت عمل عبادی مانند نماز است و رعایت‌نکردن آن باعث بطلان آن عمل می‌شود.[۱۱] همچنین روبه‌قبله بودن حیوان و هنگام ذبح، واجب است و اگر حیوانی عمدا روبه‌قبله ذبح نشود، خوردن گوشت آن حرام است.[۱۲] در مواردی نیز مانند تخلی روبه‌قبله‌بودن حرام است.[۱۳] در برخی از مساجد، دیگر اماکن مذهبی و مکان‌های عمومی مسلمانان جهت قبله با فلش و... نمایش داده شده است.[۱۴]

فلسفه تعیین قبله

در تفسیر نمونه، فلسفه قبله، ایجاد وحدت و هماهنگى در صفوف مسلمانان و جلوگیری از بروز هرج‌ومرج و پراكندگی عنوان شده است. همچنین توجه به کعبه به عنوان قبله مسلمانان بيداركننده خاطرات توحيدى است چراکه کعبه از قديمى‌ترين پايگاه‌هاى توحيد است.[۱۵]

راه‌های شرعی اثبات قبله

به نظر فقیهان شیعه تشخیص قبله از روی علم، گمان و اطمینان است. برخی از راه‌های تشخیص قبله عبارتند از:

  • خود شخص به جهت قبله علم پیدا کند از راه‌های مختلف مانند استفاده از ابزار علمی همچون قبله‌نما و قطب‌نما[۱۶]
  • گفته دو شاهد عادل که خودشان جهت قبله را از روی نشانه‌های حسی یافته باشند.[۱۷]
  • گفته کسی که از روی قواعد علمی قبله را تشخیص می‌دهد و گفته او اطمینان‌آور است.[۱۸]
  • استفاده از گمان اطمینان‌آور مانند قبور مسلمانان، محراب مساجد و وضعیت خورشید، ماه و ستارگان در صورتی که علم به قبله ممکن نباشد.[۱۹]

اگر این راه‌ها امکان نداشت باید به چهار طرف نماز خوانده شود و اگر به اندازۀ چهار نماز وقت ندارد، به اندازه‌ای که وقت دارد به سه طرف یا کمتر نماز بخواند.[۲۰]

جایگاه ستاره قطبی

روش‌های علمی قبله‌یابی

نیمساز جهت جنوب را نشان می‌دهد
  1. استفاده از قبله‌نما: قبله‌نما ابزار علمی برای تشخیص قبله است. به فتوای مراجع تقلید شیعه از آن اطمینان به قبله حاصل می‌شود و عمل بر طبق آن جایز است.[۲۱] برخی از مراجع با وجود قبله‌نمای مطمئن، اعتماد به محراب مساجد و قبرهای مسلمانان در تعیین قبله را مشکل می‌دانند.[۲۲]
  2. استفاده از سایه شاخص: استفاده از سایه شاخص (چوب یا ابزار دیگری که عمود بر زمین قرار دارد.) به هنگام اذان ظهر مکه در روز هفتم خرداد، ساعت ۱۲:۴۸ و در روز ۲۵ تیر، ساعت ۱۲:۵۷ (به وقت ایران)، یکی از شیوه‌های جهت‌یابی قبله است. در این دو روز خورشید بر کعبه عمود می‌تابد و سایه‌ای ندارد و فرد در هر مکانی که قرار داشته باشد، خلاف سایه او (روبه خورشید) سمت قبله را نشان می‌دهد.[۲۳]
  3. استفاده از ستاره قطبی: ستاره قبطی در نیمکره شمالی، در جهت شمال قرار دارد و اگر رو به آن بایستیم روبه شمال هستیم، از این برای یافتن قبله، رو به جنوب ایستاده و با لحاظ مقدار انحراف قبله از جهت جنوب، جهت قبله مشخص می‌شود. [۲۴]
  4. استفاده از ساعت عقربه‌ای: در روز، ساعت به طور افقی گرفته و عقربه ساعت‌شمار آن را به طرف خورشید قرار می‌گیرد. نیمساز زاویه بین عقربه ساعت‌شمار و علامت ساعت دوازده، سمت جنوب را نشان می‌دهد و با لحاظ زاویه قبله از جنوب، جهت قبله مشخص می‌شود. [۲۵]

پانویس

  1. «نصب قبله نما در پارک های منطقه دو»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری اهواز.
  2. ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۰۵ق، ج۱۱، ص۵۳۷-۵۴۵، «قبل».
  3. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ۱۴۰۴ق، ص۳۹۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۷، ص۳۲۰.
  4. طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۳۲۷.
  5. طباطبایی، المیزان،۱۳۹۳ش، ج۱، ص۳۲۶.
  6. طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۳۲۶.
  7. حسینی دشتی، معارف و معاریف، ۱۳۷۶ش، ج۸، ص۲۲۹.
  8. هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۶۱ش، ج۱، ص۳۸۵.
  9. شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۷۵؛ جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۹۴-۱۹۵.
  10. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۳۱۰-۳۱۳؛ مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۴۱۴.
  11. خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۱۹۴.
  12. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۱۱۰ -۱۱۱.
  13. طوسی، النهایه، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۹و۱۰؛ علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۰؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۸؛ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۶.
  14. «نصب قبله نما در پارک های منطقه دو»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری اهواز.
  15. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۳-۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۱۵.
  16. بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۳، مسئله ۷۸۲.
  17. بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۳، مسئله ۷۸۲؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ش، ج۱، ص۱۴۸.
  18. توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۳، مسئله ۷۸۲.
  19. طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۷۸؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ش، ج۱، ص۱۴۸؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۹۶ و ۲۹۸؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۳، مسئله ۷۸۲.
  20. نجفی، جواهر الکلام، ج۷، ص۴۰۹؛ خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ش، ج۱، ص۱۴۸؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۳۴، مسئله ۷۸۳.
  21. خویی، صراط النجاة فی اجوبة الاستفتائات، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۸۸؛ حکیم، مرشد المغترب، ۱۴۳۱ق، ص۱۹۰.
  22. بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۴۴۱؛ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتاءات، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۱۲؛ لنکرانی، جامع المسائل، ۱۴۲۵ق، ص۷۰.
  23. «آشنایی با قبله‌نماهای طبیعی»، سایت خبرگزاری صدا و سیما.
  24. «روش‌های جهت‌یابی»، سایت نجوم ایران.
  25. «روش‌های جهت‌یابی»، سایت نجوم ایران.

منابع

  • «آشنایی با قبله‌نماهای طبیعی»، سایت خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آبان ۱۳۹۹ش، تاریخ بازید، ۸ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان‌العرب، قم، ادب الحوزة، ۱۴۰۵ق.
  • بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح‌المسائل مراجع مطابق با فتاوای شانرده نفر از مراجع معظم تقلید، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۷۶ش.
  • جزیری، عبدالرحمن، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت، دارالثقلین، ۱۴۱۹ق.
  • حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف ومعاریف، قم، انتشارات اسلامی،۱۳۷۶ش.
  • حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق.
  • حکیم، محمدسعید، مرشد المغترب، قم، دار الهلال، ۱۴۳۱ق.
  • خامنه‌ای، سید علی، اجوبة الاستفتاءات، کویت، دار النبأ، ۱۴۱۹ق.
  • خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ق.
  • خویی، ابوالقاسم، صراط النجاة فی اجوبة الاستفتائات، تعلیقه میرزاجواد تبریزی، قم، برگزیده، ۱۳۷۴ش.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، نشر الکتاب، ۱۴۰۴ق.
  • «روش‌های جهت‌یابی»، سایت نجوم ایران، تاریخ بازدید، ۸ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
  • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیه، به کوشش کلانتر، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۰ق.
  • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق.
  • طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، موسسه نشر الاسلامی، ۱۴۲۰ق.
  • طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، ۱۳۹۳ق.
  • طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه، ۱۳۸۷ش.
  • طوسی، محمد بن حسن، النهایه، به کوشش آقابزرگ تهرانی، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
  • علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعدالاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۳ق.
  • لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، ۱۴۲۵ق.
  • مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۲ش.
  • مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴–۱۳۷۳ش.
  • نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر، تفسیر راهنما، قم، بوستان کتاب، ۱۳۶۱ش.
  • «نصب قبله نما در پارک های منطقه دو»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری اهواز، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اسفند ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۸ اسفند ۱۴۰۲ش.