جَنْدَه سخی (جهنده بالا) پرچم نمادین امام علی(ع) است که در یک مراسم با شکوه سنتی و مذهبی هر ساله در روز نوروز در بیشتر شهرهای افغانستان و در مکان‌های مذهبی برافراشته می‌شود. بیرق سخی، پرچم بلند و سنگینی است که با پارچه‌های سبز رنگ، آیات قرآن و نام‌های مقدس، تزئین شده و با همیاری تعدادی از مردم به ویژه پهلوانان، با شور و هیجان زیاد و با فریاد یاعلی مدد به اهتزاز درمی‌آید که تداعی کننده و تجلیل روز عید غدیر شمسی نیز به شمار می‌رود. این مراسم در بیشتر شهرهای افغانستان، به ویژه در شهرهای شیعه نشین برگزار می‌شود، اما در شهر مزار شریف در مسجد کبود و در کابل در زیارتگاه سخی شکوه بیشتری دارد که با حضور مقام‌های دولتی، نظامی، مهمانان خارجی و مردم و حتی توسط مهاجرین افغانستانی در دیگر شهرهای جهان و نیز توسط شیعیان پاکستان در شهر پاراچنار برپا می‌شود.
| جَنْدَه سخی | |
|---|---|
 مراسم برافراشتن جَنْدَه سخی در مسجد کبود مزار شریف | |
| اطلاعات آئین | |
| زمان‌برگزاری | اول فروردین |
| مکان برگزاری | زیارتگاه • مسجد |
| گستره جغرافیایی | افغانستان • پاکستان |
| منشأ تاریخی | عید غدیر خم |
| اشیاء و نمادها | پرچم بزرگ |
| وجه نمادین | یادواره پرچم امام علی(ع) |
| آیین‌های مهم | |
| سینه‌زنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیین‌ها | |
معرفی و تاریخچه
مراسم برافراشتن جَنْدَه سَخی که به آن افراشتن جَهَنده[۱] یا جهنده بالا[۲] نیز گفته شده مراسم سنتی، مذهبی و جشن با شکوهی است که همه ساله مردم افغانستان در روز اول نوروز با برافراشتن پرچمی بزرگ و سنگین بر فراز مزارها و اماکن مذهبی این روز را گرامی می‌دارند. جَنْدَه (به فتح جیم و دال که مردم محلی حرف دال با شدت بیشتری تلفظ می‌کنند) پرچمی است تزئین شده با پارچه‌های سبز رنگ[۳] و نمادی از پرچم امام علی(ع)[۴] که در اطرافش کلمه لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله و نام های مقدس الله، محمد، علی، فاطمه و حسین (ع) و در وسط آن آیه «نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ»[۵] نوشته می‌شود.[۶] «سخی» نیز لقبی است مشهور برای امام علی(ع) که مردم افغانستان به کار می‌برند. این مراسم با تلاوت آیاتی از قرآن، و آئین دعا خوانی آغاز می‌شود و شخصیت های دینی و علمی به طور فشرده بدین مناسبت سخنرانی می کنند.[۷] و سپس پرچم با همکاری تعدادی از پهلوانان و جوانان، با شور، هیجان و هلهله زیاد و با بستن ریسمان به جاهای مختلف بدنه آن، «یا علی مدد» گویان برافراشته می‌شود.[۸] با بلند شدن بیرق، موزیک احترام نواخته شده و توپ‌هایى به رسم احترام شلیک مى‌شود.[۹] پس از به اهتزاز درآمدن بیرق، مراسم با منقبت‌خوانی که در آن اشعاری در وصف امام علی(ع) خوانده می‌شود، پایان می‌پذیرد.[۱۰]
شیعیان این علم را به یاد بیرق امامت و خلافت امام علی(ع) به اهتزاز درمی‌آورند[۱۱] و بر این باورند که این بیرق همان رایت امام علی(ع) و اجرای این مراسم تداعی کننده عید غدیر خم و تجلیل از روز جانشینی امام علی(ع) است.[۱۲]
این مراسم، از پرشکوه‌ترین تشریفات ملی افغانستان[۱۳] و از جمله مهمترین آیین‌های دینی و مذهبی مردم افغانستان در روز اول بهار است که با حضور مقام‌های دولتی، نظامی، مهمانان خارجی و مردم برگزار می‌شود.[۱۴]
این آیین به دلیل همزمانی نوروز با عید غدیر شمسی[۱۵]، در شهر مزار شریف مرکز ولایت بلخ در مسجد کبود و بارگاهی مشهور به زیارت سخی و منسوب به علی بن أبی طالب(ع) [یادداشت ۱] و در شهر کابل در زیارتگاه سخی و نیز در شهرهایی همچون سرپل و بامیان که شیعیان بیشتری ساکن هستند، شکوه بیشتری دارد[۱۶] علاوه بر این، در جلال آباد، هرات، غزنی و اکثر ولایات افغانستان نیز به اهتزاز درمی‌آند.[۱۷]
برافراشتن جَنْدَه سخی در شهر کابل سرآغاز آیین موسوم به میله (جشن دسته‌جمعی) سخی[۱۸] و در مزار شریف شروع میله گل سرخ و نمادی از تلفیق باورهای مذهبی با آیین‌هایی سنتی نوروز است.[۱۹] و این چنین جشن نوروز نیز رسما آغاز می‌شود.[۲۰].
سرآغاز و خاستگاه
گفته شده که این مراسم برای نخستین بار از سال۱۲۸۸ش که نايب محمدعلم خان در اطراف زیارتگاه سخی در مزار شریف، خانه‌هایی ساخت و از چوب راست و محکمی از جنگلهای ماوراء النهر را در ساختن بیرق به کار گرفت، مرسوم شده و به دیگر شهرها افغانستان نیز راه یافته است.[۲۱].
این محفل به تدریج مشهورتر شده و از زمان ظاهر شاه، آخرین شاه افغانستان افراد بسیاری مانند سیاست‌مداران و عالمان در آن شرکت می‌کنند.[۲۲] این مراسم در سال‌های اخیر حتی توسط مهاجرین افغانستانی در دیگر شهرهای جهان[۲۳] و علاوه بر آن در منطقه پاراچنار پاکستان که ساکنان آن شیعه مذهب هستند، نیز برگزار می‌شود.[۲۴]
باورهای عامیانه در باره این مراسم
گفته شده که مردم افغانستان اعتقاد دارند که اگر پرچم در هنگام برافراشته شدن بدون کجی بالا رود، سال پیش‌رو سالی خوش برای مردم افغانستان است و اگر به سمت چپ از زمین بلند شود سال جدید با اتفاقات خوبی همراه نخواهد داشت.[۲۵] و نیز ادعا شده است که مردم اعتقاد دارند در این روز کورها بینا می‌شوند، بیماران شفا می‌یابند و نیاز حاجتمندان برآروده می‌گردد.[۲۶] مردم تلاش می‌کنند که در هنگام برافراشتن پرچم تکه پارچه‌ای بر آن آویزان کنند تا این گونه حاجت خود را بگیرند.[۲۷] و گفته شده بسیاری از بیماران لاعلاج در زیر همین علم شفا یافته اند.[۲۸]
پانویس
- ↑ واعظی، هویت‌های پریشان، ۱۳۹۱ش، ص۳۱۰.
- ↑ «مراسم جهنده بالا را در زیارتگاه «کارته سخی» سایت سلام وطندار.
- ↑ احمدی نژاد بلخی، آرامگاه های خاندان پیامبر(ص) در افغانستان، ۱۳۹۹ش، ص ۱۴۴.
- ↑ علی آبادی، علیرضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، ۱۳۹۵ش، ص۳۰۵.
- ↑ سوره صف: 13.
- ↑ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، ۱۳۹۸ش، ص۳۹۳.
- ↑ عادلی، سید جعفر، «نوروز در فرهنگ دینی و عنعنات ملی مردم افغانستان»، سایت شخصی سید جعفر عادلی حسینی.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۲.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۲.
- ↑ عادلی، سید جعفر، «نوروز در فرهنگ دینی و عنعنات ملی مردم افغانستان»، سایت شخصی سید جعفر عادلی حسینی.
- ↑ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، ۱۳۹۸ش، ص۳۹۳.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۲.
- ↑ واعظی، هویت‌های پریشان،۱۳۹۱ش، ص۳۱۰.
- ↑ «نوروز جشنی به بلندای تاریخ در افغانستان» سایت: آمو تی وی.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۶، ص ۹۱.
- ↑ «نوروز جشنی به بلندای تاریخ در افغانستان» سایت: آمو تی وی.
- ↑ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، ۱۳۹۸ش، ص۳۹۳.
- ↑ واعظی، هویت‌های پریشان،۱۳۹۱ش، ص۳۱۰.
- ↑ واعظی، هویت‌های پریشان، ۱۳۹۱ش، ص۳۱۰.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۲.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۳.
- ↑ گوگه‌دی، تاریخچه مزار شاه اولیاء، ۱۳۲۵ش، ص۶۲.
- ↑ «آیین سنتی جهنده بالا» سایت خبرنگاران جوان.
- ↑ «پاکستان میں نوروز "عالم افروز" اور "ایران صغیر" کی کہانی» ایرنا نیوز ایجنسی
- ↑ «نوروز جشنی به بلندای تاریخ در افغانستان» سایت: آمو تی وی.
- ↑ واعظی، هویت‌های پریشان، ۱۳۹۱ش، ص۳۱۰.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۲.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۳.
- ↑ حیدری، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، ۱۳۹۰، ص۴۲.
یادداشت
- ↑ این بارگاه متعلق به شخصی به نام سید أبوالحسن علی بن أبی طالب الحسن نقیب بلخ بن أبی علی عبید الله است.(احمدی نژاد بلخی، آرامگاه های خاندان پیامبر(ص) در افغانستان، ۱۳۹۹ش، ص ۱۴۴). و نه امام علی بن أبی طالب(ع)؛ زیرا مرقد امام علی(ع) بر اساس روایات صحیح شیعی و گواهی تاریخ در نجف قرار دارد.(کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۴۵۶؛ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ص۸۲؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۵)
منابع
- «نوروز جشنی به بلندای تاریخ در افغانستان» سایت: آمو تی وی، انتشار: ۲۹ حوت (اسفند) ۱۴۰۱ش، بازدید: ۷ مهر ۱۴۰۳ش.
- «مراسم جهنده بالا را در زیارتگاه کارته سخی»، سایت: وطندار سلام، انتشار: ۱ فروردین ۱۴۰۳، مشاهده: ۹ مهر ۱۴۰۳.
- «آیین سنتی جهنده بالا» سایت خبرنگاران جوان، انتشار: ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ش، بازدید: ۷ مهر ۱۴۰۳ش.
- ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، به کوشش: جواد قیومی، قم، مؤسسه نشر الفقاهه، اول، ۱۴۱۷.
- احمدی نژاد بلخی، سید حسن، آرامگاه های خاندان پیامبر(ص) در افغانستان، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۹ش.
- باخرزی، علی بن حسن، دمیة القصر و عصرة اهل العصر، تحقیق: ، بیروت، لبنان، دار الجیل، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- حیدری، قدرت الله، «جشن نوروز و میله گل سرخ»، در مجله قلم وابسته به جامعة المصطفی العالمیة واحد اصفهان، اسفند ۱۳۹۰، شماره ۱۶، ص۴۰-۴۸.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله علي العباد، بیروت، دار المفید، دوم، ۱۴۱۴ق -۱۹۹۳م.
- ضیایی، محمد رضا، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، قم، پژوهشگاه بین المللی المصطفی (ص)، دوم، 1398ش
- عادلی، سید جعفر، «نوروز در فرهنگ دینی و عنعنات ملی مردم افغانستان»، سایت شخصی سید جعفر عادلی حسینی، انتشار: ۲۶ فروردین ۱۳۹۳، بازدید: ۹ مهرماه ۱۴۰۳.
- علی آبادی، علیرضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، گروه انتشاراتی بین المللی الهدی، اول، ۱۳۹۵ش.
- كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، اسلاميه، دوم، ۱۳۶۲ش.
- گوگَه‌دی، نورمحمد، تاریخچه مزار شاه اولیاء، افغانستان، مزار شریف، کتابخانه روضه مزار شریف، ۱۳۲۵ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- واعظی، حمزه، هویت‌های پریشان، مشهد، نشر بدخشان، اول، ۱۳۹۱ش.