حدیث سفینه، حدیثی مشهور از پیامبر اکرم(ص) که در آن اهل بیت(ع) خود را به کشتی نوح تشبیه کرده است. این حدیث یکی از دلایل روایی شیعیان برای اثبات جایگاه ویژه اهل بیت(ع) پیامبر اکرم(ص) در هدایت و رهبری مسلمانان است. از این حدیث برای اثبات لزوم اطاعت از اهل بیت(ع)، عصمت، افضلیت و محبت آنان استفاده شده است.
| حدیث سفینه | |
|---|---|
| اطلاعات روایت | |
| موضوع | اثبات جایگاه ویژه اهل بیت(ع) در هدایت و رهبری مسلمانان |
| صادره از | پیامبر اکرم(ص) |
| راوی اصلی | ابوذر غفاری |
| راویان | امام علی(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام رضا(ع)، ابو سعید خدری، ابن عباس، انس بن مالک |
| اعتبار سند | تواتر معنوی |
| منابع شیعه | عیون اخبار الرضا(ع)، الامالی صدوق، امالی شیخ طوسی |
| منابع سنی | المستدرک، مناقب ابن مغازلی |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
متن
حدیث سفینه بنابر نقل ابوذر غفاری از پیامبر(ص)، این چنین است: إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیتِی فِیکُمْ کَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ دَخَلَهَا نَجَی، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ (ترجمه: جز این نیست که مَثَل اهل بیت من در میان شما مثل کشتی نوح است، هر کس به این کشتی داخل شود نجات می‌یابد، و هر کس جا بماند، غرق می‌شود.) [۱]
حدیث سفینه از حدود پنجاه طریق روایی، در منابع روایی شیعه و اهل سنت با اختلاف اندکی در متن، نقل شده است؛ به گونه‌ای که با توجه به فراوانی طرق حدیث، تواتر این روایت را استنتاج کرد.[۲] این حدیث از طریق شش تن از ائمه (امام علی(ع)،[۳] امام حسن(ع)،[۴] امام سجاد(ع)[۵]، امام باقر(ع)،[۶] امام صادق(ع)،[۷] و امام رضا(ع)[۸] )، تعدادی از صحابه (ابوذر،[۹] مقداد،[۱۰] ابو سعید خدری،[۱۱] ابن عباس،[۱۲] انس بن مالک،[۱۳] سلمه بن اکوع،[۱۴] عبدالله بن زبیر،[۱۵] و ابوموسی اشعری[۱۶])، و شماری از تابعین[۱۷] نقل شده است.
اهمیت
این حدیث از جمله احادیثی است که برای اثبات حقانیت ولایت اهل بیت(ع) مورد توجه علمای شیعه بوده است. علامه شرف الدین در کتاب المراجعات این حدیث را به عنوان دومین دلیل بر حقانیت ایشان بیان کرده است. [۱۸] از این حدیث برای اثبات موارد زیر استفاده شده است:
- لزوم اطاعت و تبعیت: در این حدیث اهل بیت(ع) به عنوان وسیله نجات معرفی شده‌اند و اطاعت از وسیله نجات برای نجات واجب است. پس تبعیت از اهل بیت(ع) لازم است.[۱۹]
- عصمت اهل بیت: اگر کسی که پیروی از او واجب است، احتمال خطا کردنش باشد، ضمانتی در نجات یافتن به کمک او نیست. حال آنکه نجات در این حدیث ضمانت شده است. پس اهل بیت(ع) معصوم‌اند.[۲۰]
- افضلیت اهل بیت: اگر دیگرانی بر اهل بیت(ع) فضیلت داشتند آنها به عنوان کشتی نجات معرفی می‌شدند.[۲۱]
- محبت اهل بیت(ع): استفاده از کشتی نجات بدون محبت ایشان ممکن نیست و منظور از حدیث سفینه کشتی محبت اهل بیت است و اهل سنت میان محبت به عترت پیامبر با سوار شدن برکشتی محبتشان و میان محبت به اصحاب پیامبر جمع کرده‌اند.[۲۲]
- بهره مندی اهلبیت از علوم کافی برای هدایت امت : این روایت با زبان استعاره انحصار نجات و رهایی و هدایت را در تبعیت از اهلبیت دانسته است و اگر آنان از علم کافی برای ارشاد امت بهره‌مند نبودند این تشبیه نادرست بود. [۲۳]
در منابع اهل سنت
حاکم نیشابوری در کتاب المستدرک خود بعد از نقل این حدیث از ابوذر غفاری تصریح می‌کند که بنا بر معیارهای مسلم نیشابوری، این روایت صحیح است.[۲۴] یعنی این حدیث در ردیف احادیث کتاب صحیح مسلم است که دومین کتاب معتبر اهل سنت محسوب می‌شود.
سید علی میلانی در ضمن نقل این حدیث از منابع، تصحیح اهل سنت نسبت به این روایت را نیز بیان کرده است.[۲۵]
طَیّبی معتقد است گرفتن درِ کعبه توسط ابوذر که راوی حدیث است، تأکیدی بر اثبات حدیث است و حضور علنی او در خانه خدا و در برابر مردم، نشانگر اهمیت این روایت برای خود ابوذر است و او با این کار خواسته گرایش مردم به این حدیث را جلب کند. وی در ادامه می‌گوید این حدیث در روایت دیگر این‌گونه آمده است: «من عرفنی قد عرفنی ومن أنکرنی فأنا أبوذر، سمعت النبی...». ابوذر با عبارت «من ابوذر هستم»، به همان حدیث نبوی در باره خودش اشاره کرده که: «آسمان سایه نینداخته و زمین برنداشته کسی را که راستگوتر از ابوذر باشد». در این روایت، رسول خدا(ص) تنها راه رهایی از دنیا و گمراهی‌های آن را همین سفینه دانسته است.[۲۶]
سَمْهُودی در کتاب جواهر العقدین می‌گوید همانگونه که کسانی که داخل سفینه نوح شدند، نجات یافتند، اهلبیت(ع) وسیله نجات بوده و کسانی که به کشتی اهلبیت وارد شوند، اهل نجات خواهند بود. از نظر وی، نتیجه این حدیث، برانگیختن مردم برای گرایش به ریسمان اهل بیت(ع) و محبت و گرامی‌داشت مقام آنان است. بنابراین هر کسی که از آنان پیروی کند، نجات خواهد یافت و هر کس از آنها تخلف کند، گمراه شده و مستحق آتش جهنم خواهد بود.[۲۷] ابن حجر هیتمی نیز با سمهودی موافق بوده و نظری همانند او بیان کرده است.[۲۸] سهمودی و هیتمی درباره سند حدیث سفینه گفته‌اند این حدیث از طُرُق مختلف که برخی از آنها برخی دیگر را تقویت می‌کند، روایت شده است». [۲۹]
محمد عبدالرؤوف مناوی (۹۵۲ - ۱۰۳۱ق) نیز در کتاب فیض القدیر وجه تشبیه را نجات و راه‌یافتگی دانسته است؛ یعنی همان طور که سرنشینان کشتی نوح نجات یافتند، نجات امت اسلامی نیز در گروِ تمسّک به اهلبیت(ع) است؛ زیرا آنها پیشوایان هدایت و چراغ‌های درخشنده‌ای هستند که خدا به‌واسطه آنها بر بندگان خود احتجاج می‌کند.[۳۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۳۳؛ دیلمی، ارشادالقلوب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۳۰۶؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۷؛ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۶۲ش، ص۲۶۹، حدیث ۱۸؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۷۳.
- ↑ نگاه کنید به: رضایی، «پژوهشی در حدیث سفینه»، ص۹۷-۱۳۰.
- ↑ سیوطی، درالمنثور، ۱۹۹۳م، ج ۱ ص۱۷۴؛ سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۶۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۷۶.
- ↑ سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۶۱.
- ↑ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۸۱.
- ↑ ابن حیون، شرح الاخبار، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳؛ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۱۵۵.
- ↑ صدوق، عیون اخبارالرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۷.
- ↑ ابن مغازلی، مناقب، ۱۳۸۷ش، ص۱۴۹؛ سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۶۰، ص۹۳۷؛ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۰؛ ابن حیون، شرح الاخبار، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳.
- ↑ سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۶۰.
- ↑ ابن حیون، شرح الاخبار، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳.
- ↑ حمویی جوینی، فرائد السمطین، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۲۴۷؛ ابن مغازلی، مناقب، ۱۳۸۷ش، ص۱۴۸.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۹۰.
- ↑ ابن مغازلی، مناقب، ۱۳۸۷ش، ص۱۴۸.
- ↑ هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۶۸.
- ↑ ابن حیون، شرح الاخبار، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۰۵.
- ↑ نگاه کنید به: رضایی، «پژوهشی در حدیث سفینه»، ص۹۷-۱۳۰.
- ↑ شرف الدین، المراجعات،الناشر الدار الإسلاميّة، ص۹۵.
- ↑ مناوی، التیسیر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۴۳؛ ملا علی قاری، مرقاة المفاتیح، ۱۴۲۲ق، ج۹، ص۳۹۸۸؛ سمهودی، جواهر العقدین، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۲۶؛ سید مرتضی، الشافی، موسسه الصادق، ج۳، ص۱۲۰؛ شرف الدین، مجالس الفاخرة، ۱۴۲۱ق، ص۷۷.
- ↑ سید مرتضی، الشافی، موسسه الصادق، ج۳، ص۱۲۰؛ حلبی، الکافی فی الفقه، مکتبة امیر المومنین، ص۹۷.
- ↑ میرحامد حسین، عبقات الانوار، ۱۳۶۶ش، ج۲۳، ص۹۷۷.
- ↑ فخرالدین رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۶؛ ابن حجر الهیثمی، الصواعق المحرقه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۴۵-۴۴۶.
- ↑ امینی، الغدیر، ج، ص۳۲۸.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۷۳.
- ↑ میلانی، تشیید المراجعات، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۳۳.
- ↑ طیبی، الکاشف عن حقائق السنن، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۳۹۱۹.
- ↑ سمهودی، جواهر العقدین، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۲۶.
- ↑ ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۴۶ و ۴۴۷.
- ↑ سمهودی، جواهر العقدین، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۲۳؛ ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۴۵.
- ↑ مناوی، فیض القدیر، ۱۳۵۶ق، ج۲، ص۵۱۹.
منابع
- ابن حجر هیتمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقه، تحقیق عبدالرحمن بن عبدالله الترکی، بیروت، موسسة الرسالة، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۷.
- ابن حیون، شرح الاخبار، تحقیق محمدحسین حسینی جلالی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق.
- ابن مغازلی، مناقب الامام علی بن ابیطالب، مشهد، رستگار، ۱۳۸۷ش.
- حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.
- حسینی میلانی، سید علی، تشیید المراجعات و تنفید المکابرات، قم، علی الحسینی المیلانی، ۱۴۱۷ق.
- حلبی، الکافی فی الفقه، تحقیق: رضا استادی، قم، مکتبة امیرالمومنین، بی‌تا.
- حمویی جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، داوود، ۱۳۷۸ش.
- خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- دیلمی، حسن بن ابی الحسن، ارشاد القلوب، قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.
- رضایی، غلامرضا، «پژوهشی در حدیث سفینه»، فصلنامه کلام اسلامی، ش۸۴، زمستان ۱۳۹۱ش.
- سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، محقق انصاری زنجانی، قم، الهادی، ۱۴۰۵ق.
- سمهودی، جواهر العقدین، بغداد، مطبعة العانی، ۱۴۰۵ق.
- سید مرتضی، الشافی فی الامامه، تحقیق: سید عبدالزهرا حسینی خطیب، تهران، موسسه الصادق، بی‌تا.
- سیوطی، جلال الدین، درالمنثور، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۳م.
- ش‍رف‌ال‍دی‍ن، ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن، ال‍م‍ج‍ال‍س ال‍ف‍اخ‍ره فی م‍ات‍م ال‍ع‍ت‍ره ال‍طاه‍ره، قم، موسسه ال‍م‍ع‍ارف الاس‍لام‍ی‍ه، ۱۴۲۱ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، کتابخانه اسلامی، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تهران، انتشارات جهان، ۱۳۷۸ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
- طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ق.
- طیبی، حسن بن محمد، الکاشف عن حقائق السنن، تحقیق: عبدالحمید هنداوی، مکه المکرمه-الریاض، بی‌نا، ۱۴۱۷ق - ۱۹۹۷.
- فخرالدین رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- مجلسی، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- ملا علی قاری، مرقاة المفاتیح، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۲ق.
- مناوی، التیسیر، ریاض، مکتبة الامام الشافعی، ۱۴۰۸ق.
- مناوی، فیض القدیر، مصر، المکتبة التجاریة الکبری، ۱۳۵۶ق.
- میرحامد حسین، عبقات الانوار فی اثبات امامة الائمة الاطهار، اصفهان، کتابخانه امیرالمومنین، ۱۳۶۶ش.
- نعمانی، الغیبه، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، ۱۳۹۷ق.
- هیثمی، مجمع الزوائد، تحقیق حسام الدین القدسی، قاهره، مکتبة القدسی، ۱۴۱۴ق.