ودایع امامت، اشیائی از پیامبران و امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) که نزد امامان شیعه بوده و از معیارهای شناخت امام شمرده می‌شده است. شمشیر و انگشتر پیامبر(ص)، عصای موسی، انگشتر سلیمان و کتاب‌های مصحف فاطمه(س)، جَفر و جامعه از آن جمله‌اند.
امامان شیعه در مواجهه با مدعیان امامت و تردید شیعیان در شناخت امام، به وجود ودایع امامت نزد خود استناد می‌کردند.
مفهوم و جایگاه
منظور از ودایع چیزهایی خاص، مانند شمشیر، کتاب و انگشتر است که از امامی به امام دیگر به امانت سپرده می‌شود و نشانه امامت او است. ودایع امامت، در کنار وصیت امام پیشین، از معیارهای مهم برای تشخیص امام بعدی بوده است؛[۱] به‌ویژه آنکه اثبات امامت به وسیله وصیت، در شرایط تقیه، ناممکن بوده است.[۲] ازاین‌رو بر ودایع امامت تأکید می‌شده تا شک و شبهه‌ای در تشخیص مصداق امام باقی نماند.[۳]
مصادیق
در روایات نقل‌شده در منابع شیعه، مواردی جزو ودایع امامت شمرده شده است. امامان با تعابیر «عندنا» (نزد ما) یا «عندی» (نزد من)، به وجود این موارد نزد خود اشاره می‌کردند:
| ودایع امامت | توضیحات |
|---|---|
| شمشیر پیامبر(ص)[۴] | در روایتی از امام صادق(ع) پس از تشبیه شمشیر پیامبر به تابوت بنی‌اسرائیل، آمده است: شمشیر پیامبر(ص) نزد هر یک از ما باشد، امامت به او داده شده است.[۵] بنابر برخی روایات، این شمشیر همان ذوالفقار است.[۶] |
| جَفْر[۷] | کتابی است که در آن حوادث آینده تا روز قیامت ذکر شده است.[۸] |
| جامعه | کتابی به املای پیامبر(ص) و به خط امام علی(ع) است و همه احکام حلال و حرام در آن هست.[۹] |
| کتاب علی(ع)[۱۰] | برخی جامعه و کتاب علی را یک کتاب، با دو نام دانسته‌اند؛[۱۱] ولی آقابزرگ تهرانی از این کتاب، با عنوان امالی رسول‌الله نام برده و آن را غیر از جفر و جامعه دانسته است.[۱۲] |
| مصحف فاطمه(س) | کتابی که فرشته الهی برای حضرت فاطمه(س) بیان کرده و امام علی(ع) آن را نوشته است.[۱۳] |
| صحیفه فرایض | درباره ارث به خط امام علی(ع)[۱۴] |
| انگشتر پیامبر(ص)[۱۵] | |
| زره پیامبر(ص)[۱۶] | در روایات آمده است از نشانه‌های امام آن است که زره پیامبر(ص) به قامت او مناسب باشد.[۱۷] |
| جفر سرخ | انبانی که در آن سلاح پیامبر(ص) قرار دارد.[۱۸] |
| جفر سفید | انبانی که در آن تورات، انجیل و زبور و دیگر کتاب‌های آسمانی قرار دارد.[۱۹] |
| دیوان شیعیان | که نام شیعیان در آن موجود است. در برخی روایات، از آن به «ناموس» یاد شده است.[۲۰] |
| میراث دیگر پیامبران | همچون الواح و تشت و تابوت و عصای موسی(ع) و انگشتر سلیمان(ع)[۲۱] |
احتجاج امامان با ودایع امامت
امامان شیعه در برابر مدعیان امامت یا در برخورد با تردید شیعیان، به وجود ودایع امامت نزد خود، استناد می‌کرده‌اند. برای مثال، امام علی(ع) در شورای شش‌نفره گفت: «شما را به خدا سوگند، آیا در بین شما کسی غیر از من هست که سلاح و پرچم و انگشتر رسول‌الله نزد او باشد؟»[۲۲]
امام صادق(ع) که از سویی با جریان حسنیان مواجه بود که مهدویتِ محمد بن عبدالله محض را تبلیغ می‌کردند[۲۳] و از طرفی با دو جریان کیسانیه و زیدیه رو‌به‌رو بود، از وجود سلاح پیامبر نزد خود به‌عنوان ابزاری برای احتجاج با آنها استفاده می‌کرد.[۲۴] نقل شده است به امام صادق(ع) گفتند: عده‌ای گمان می‌کنند شمشیر رسول خدا نزد عبدالله بن حسن است. او پاسخ داد:
- «به خدا قسم، عبدالله بن حسن هرگز آن را ندیده است. شمشیر و پرچم رسول خدا نزد من است. سلاح رسول‌الله مانند تابوت در بنی‌اسرائیل است. هرکجا تابوت یافت می‌شد، نبوت همان‌جا بود. سلاح رسول‌الله هم نزد هرکس باشد، او امام است.»[۲۵]
انتقال ودایع از امامی به امام بعد
بنا بر روایات شیعه، ودایع امامت از هر امام به امام دیگر سپرده می‌شده است؛ خواه به طور مستقیم یا با واسطه. از امام صادق(ع) نقل شده است: کتاب‌ها نزد علی(ع) بود. وقتی به سوی عراق رفت، آن کتاب‌ها را نزد ام‌سلمه به امانت گذاشت. پس از او، آن کتاب‌ها نزد حسن(ع) بود و پس از او، نزد حسین(ع) و پس از او، نزد علی بن حسین(ع) و پس از او، نزد پدرم.[۲۶]
نیز نقل شده است وقتی امام حسین(ع) به‌سوی عراق حرکت کرد، کتاب‌ها و وصیت را نزد ام‌سلمه همسر پیامبر(ص) امانت گذاشت. وقتی علی بن حسین(ع) بازگشت، ام‌سلمه آنها را به او داد.[۲۷]
از امام باقر(ع) هم نقل شده است: وقتی زمان وفات علی بن حسین(ع) رسید، صندوقی آورد و به من گفت: «ای محمد، این صندوق را ببر». در آن صندوق، شمشیر رسول خدا و کتاب‌های او بود.[۲۸]
محل ودایع در زمان غیبت
طبق گزارشی از علامه مجلسی، ودایع امامت در دوره غیبت صغرا نزد نائبان خاص امام زمان(عج) بوده است. در گزارش او آمده است وقتی نائب دوم محمد بن عثمان درگذشت، خادمش صندوقچه‌ای را که ودایع امامت در آن بود به نائب سوم، حسین بن روح نوبختی تحویل داد.[۲۹]
به‌گفته آقابزرگ تهرانی، برپایه روایات شیعه، هم‌اکنون ودایع امامت نزد امام دوازدهم است.[۳۰]
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، الاقتصاد، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۵.
- ↑ طباطبایی، «جستاری در آسیب‌شناسی چالش‌های آغاز امامت امام کاظم»، ص۱۰۴.
- ↑ طباطبایی، «جستاری در آسیب‌شناسی چالش‌های آغاز امامت امام کاظم»، ص۷۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ۱۳۶۲ش، ص۳۰۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۳۵ و ۲۵۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۳۹؛ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۲.
- ↑ شیخ صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۵۳.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۸۶.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۴۷.
- ↑ عسکری، معالم‌المدرستین، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۳۵-۳۳۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۰۶-۳۰۷.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۲-۱۵۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۱۶۲.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۶.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۶.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۲۵۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۷.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۸۶.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۸۶.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۷۳.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۷۵.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۸۲.
- ↑ نجفیان رضوی، «بررسی چگونگی مناسبات حسنیان و امامان شیعه، مطالعات تاریخ اسلام»، ۱۳۹۲ش.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۸۷-۱۸۸.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۷۵.
- ↑ صفار، بصائرالدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۶۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۰۴؛ ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۷۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۰۵.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۵، ص۲۱۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۱، ص۱۲۶.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، المناقب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، كمال‌الدين و تمام النعمة، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاقتصاد فیما یجب علی العباد، تحقیق سید کاظم موسوی، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۴۳۰ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، محمدکاظم، «جستاری در آسیب‌شناسی چالش‌های آغاز امامت امام کاظم»، مجله امامت‌پژوهی، شماره ۸، زمستان ۱۳۹۱ش.
- عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین، بیروت، مؤسسه نعمان، ۱۴۱۰ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسه وفا، ۱۴۰۳ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش.
- نجفیان رضوی، لیلا، «بررسی چگونگی مناسبات حسنیان و امامان شیعه تا سال ۱۴۵ هجری قمری»، مطالعات تاریخ اسلام، شماره پنجم، ۱۳۹۲ش.