روز عرفه

برای دیگر کاربردها عرفه (ابهام‌زدایی) را ببینید.

روز عَرَفَه، ۹ ذی‌الحجه، از روزهای پرفضیلت سال که روایات بسیاری آن‌را به عنوان روزی ویژه برای بخشایش گناهان و استجابت دعا معرفی کرده‌اند. روز عرفه، یک روز پیش از عید قربان است. در منابع روایی اعمالی برای آن برشمرده‌اند که بافضیلت‌ترین آنها دعا و استغفار است. زیارت امام حسین(ع) و خواندن دعای عرفه نیز در این روز بسیار سفارش شده است. بنابر فقه شیعه، حج‌گزاران باید از ظهر تا غروب شرعی این روز را در عرفات وقوف کنند.

وجه نام‌گذاری

معرفت و عرفان ادراک یک چیز همراه با تفکر و تدبر در آثار آن است و «عَرَفَة» نام مکان مخصوص است و به این جهت که آدم و حوا پس از هبوط در این سرزمین مجدداً یکدیگر را یافته و شناختند به این نام نامیده شده است.^[۱] نام عرفه، از سرزمین عرفات (جایی در مکه که باید در این تاریخ در آن وقوف کرد) گرفته شده و گفته‌اند عرفات را از آن رو عرفات خوانده‌اند که زمینی مشخص و شناخته‌شده در میان کوه‌ها است.^[۲]

آثار کهن مکه‌شناسی، مانند اخبار مکة،^[۳] برای اشاره به سرزمین عرفات از کلمه «عرفه» نیز استفاده کرده‌اند. سَخاوی تاریخ‌نگار قرن دهم قمری اهل مکه معتقد است که کلمه عَرَفات مانند «قَصَبات» (جمع قصبه است) است و به هر نقطه از آن منطقه، «عرفه» گویند و نام کل منطقه، «عرفات» است.^[۴]

اهمیت و فضیلت

مراسم دعای عرفه در ایام عرفه

روز عرفه روز آغاز مناسک حج است. حج گزاران در این روز در صحرای عرفات گرد هم می‌آیند و ضمن دعا و استغفار، از توفیق در ادای فریضه مهم حج شکرگزاری می‌کنند.براساس برخی روایات «وتر» که خداوند در آیه ۳ سوره فجر به آن سوگند یاد کرده (وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ)همان روز عرفه است.^[۵] نظر به اهمیت این روز، ادعیه و مناجاتی ویژه آن از معصومین و بزرگان دینی نقل شده است. بر اساس روایتی پیامبر(ص) خواندن دعایی را در این روز به امام علی(ع) توصیه کرد و گفت دعائی است که پیامبران پیش از او هم خوانده اند.^[۶]^{[یادداشت ۱]} از جمله مشهورترین این ادعیه، دعای عرفه امام حسین(ع) است که بسیاری از شیعیان هر ساله در نقاط مختلف دنیا، به قرائت آن در این روز اهتمام جدی دارند. از دعاهای مشهور دیگر برای این روز، دعای عرفه امام سجاد(ع) نقل شده است.^[۸]

روایات بسیاری روز عرفه را به عنوان روزی ویژه برای بخشایش گناهان و استجابت دعا^[۹] معرفی کرده‌اند.^[۱۰] همچنین امامان شیعه احترامی خاص برای این روز قائل بوده و مردم را به بزرگداشت این روز فرا می‌خوانده‌اند و سائلان را به هیچ روی، دست خالی رد نمی‌کرده‌اند.^[۱۱]

احکام فقهی

در فقه شیعه واجب است حج‌گزار از ظهر روز عرفه (۹ ذی‌الحجه) تا مغرب در عرفات وقوف کند؛ یعنی فرد حج‌گزار باید در صحرای عرفات بماند و از آنجا خارج نشود. این وقوف از ارکان حج است، بدین معنا که چنانچه حج‌گزار از روی عمد و بدون دلیل به عرفات نرود و دست‌کم مقداری هرچند کوتاه در آنجا نماند، حجش باطل خواهد بود.^[۱۲]
مذاهب اهل سنت، در وقت وقوف روز عرفه اختلاف دارند:

از غروب شب دهم تا سحرگاه روز عید؛
از سحرگاه روز نهم تا سحرگاه روز عید؛
از ظهر شرعی روز ۹ ذی‌الحجه تا فجر روز دهم.^[۱۳]

مستحبات روز عرفه

برای روز عرفه اعمال مستحبی در روایات برشمرده شده که برخی از آنها عبارت‌اند از:

غسل.^[۱۴]
دعا و استغفار؛ که بنابر روایات، با فضیلت‌ترین عمل روز عرفه است^[۱۵] و در میان دعاها بر خواندن دعای عرفه امام حسین(ع)، توصیه شده است.
زیارت امام حسین(ع).^[۱۶] ^{[یادداشت ۲]}
روزه.^[۱۷]
صدقه.^[۱۸]
بیتوته در منا به این معنا که حج‌گزار شب عرفه را تا طلوع فجر در مِنا بماند.^[۱۹]

جستارهای وابسته

عرفات

پانویس

↑ راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۱.
↑ مصطفوی، التحقیق لکلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۱۲۰.
↑ فاکهی، اخبار مکه،۱۴۲۴ق،۲۰۰۳م، ج۳،ص۹۹.
↑ سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۲۵.
↑ حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۵۷۱؛ حسینی شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۱۴، ص۱۸۹.
↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۴۲ و ۵۴۳.
↑ صدوق، من لایحضره الفقیه،۱۳۶۷ش، ترجمه علی اکبر غفاری، ج۳، صص۴۴۵-۴۴۶
↑ صحیفه سجادیه، دعای ۴۷، ص۲۱۰.
↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۱.
↑ برای نمونه نک: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۴۶ و ۵۴۱.
↑ برای نمونه نک: صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۱.
↑ نک: موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی مناسک حج، ۱۴۲۸ق، ص۱۷۳ و ۱۷۴.
↑ نک: حج و عمره در آینه فقه مقارن، ص ۲۳۷ و ۲۳۸؛ الفقه علی المذاهب الخمسة، ج ۱، ص۲۷۸.
↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۷۷.
↑ نک: عاملی، وسائل الشیعه، الناشر مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث ـ قم، ج۱۳، ص۵۵۹ و۵۶۰.
↑ کلینی، الکافی،۱۴۰۷ق، ج ۴، ص ۵۸۰؛ عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۴۵۹؛ قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان، ص ۴۵۱
↑ شیخ طوسی، الإستبصار، الناشر دارالکتب الإسلامیّة، ج۲، ص۱۳۳.
↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۱۳.
↑ صدوق، معانی الاخبار، الناشر دار المعرفة للطباعة والنشر، ص۲۹۶.

یادداشت

↑ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ کَمَا تَقُولُ وَ خَیْرُ مَا یَقُولُ الْقَائِلُونَ اللَّهُمَّ لَکَ صَلَاتِی وَ دِینِی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی وَ لَکَ تُرَاثِی وَ بِکَ حَوْلِی وَ مِنْکَ قُوَّتِی اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفَقْرِ وَ مِنْ وَسْوَاسِ الصَّدْرِ وَ مِنْ شَتَاتِ الْأَمْرِ وَ مِنْ عَذَابِ النَّارِ وَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِ مَا تَأْتِی بِهِ الرِّیَاحُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا تَأْتِی بِهِ الرِّیَاحُ وَ أَسْأَلُکَ خَیْرَ اللَّیْلِ وَ خَیْرَ النَّهَارِ. ترجمه:«هیچ معبود حقّی جز اللَّه نیست که یکتا و بی‌همتا است، و شریکی برای او وجود ندارد. همگیِ مُلک و کلّیه حمد از آن او است. او زنده می‌سازد و می‌میراند، و می‌میراند و زنده می‌سازد و خود زنده‌ای است که نمی‌میرد. زمام خیر در دست او است، و او بر هر چیزی توانا است. خدایا حمد و ثنا مخصوص تو است، تو چنانی که خود می‌گوئی، و بهتر از آن چیز هستی که گویندگان می‌گویند. خدایا نماز من و دینم و زندگانی‌ام و مرگم از آن تو است، و میراث من متعلّق به تو است، و توانم به تو، و نیرویم از تو است. خدایا من به تو پناه می‌برم از فقر، و از وسوسه دل، و از پریشانی کار، و از عذاب دوزخ، و از عذاب قبر. خدایا از خیر چیزی که بادهای قضا و قدر به همراه می‌آورند از تو مسألت دارم، و از شرّ چیزی که آن بادها به همراه می‌آورند به تو پناه می‌برم، و خیر شب و خیر روز را از تو می‌خواهم». ^[۷]
↑ جهت مشاهدهٔ متن کامل زیارت امام حسین(ع) در این روز، به این آدرس مراجعه نمایید: «زیارت امام حسین(ع) در روز عرفه»

منابع

حویزی، عبد علی، نورالثقلین، محقق / مصحح: رسولی محلاتی، سید هاشم، ناشر: اسماعیلیان، چاپ چهارم، قم ۱۴۱۵ق.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، نشر میقات، چاپ اول، تهران ۱۳۶۳ش.
صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۳ق.
صدوق، محمد بن علی، معانی الأخبار، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۳۶۱ش.
طوسی، الإستبصار، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۹۰ق.
قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمه هادی اشرفی تبریزی، قم، آیین دانش، بی‌تا
موسوی شاهرودی، سید مرتضی، جامع الفتاوی مناسک حج(با روشی جدید مطابق با فتاوای ده تن از مراجع عظام تقلید)، تهران، نشر مشعر، ۱۴۲۸ق.
الصحیفة السجادیة، قم، دفتر نشر الهادی، ۱۴۱۸ق.
عاملی،شیخ حر، وسائل الشیعة، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام قم، ۱۴۰۹ ق.
سخاوی، محمد بن عبد الرحمن، البلدانیات، مصحح حسام بن محمد قطان، ریاض، دار العطاء، ۱۴۲۲ق.
مقدادی، محمدعلی، حج عمره در آینه فقه مقارن، تهران: مشعر، ۱۳۸۴ش.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، ناشر: دفتر نشر الکتاب، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق، بی جا.
مغنیه، محمد جواد، الفقه علی المذاهب الخمسه: الجعفریَ الحنفی، المالکی، الشافعی، الحنبلی، قم: مؤسسة دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۳۲ق.
مصطفوی، حسن، التحقیق لکلمات القرآن الکریم،
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، الناشر: دار الکتب الإسلامیة، المحقق / المصحح: غفاری علی اکبر و آخوندی، محمد، تهران، چاپ چهارم ، ۱۴۰۷ق.

[1] راغب اصفهانی، مفردات، ۱۴۰۴ق، ص۳۳۱.

[2] مصطفوی، التحقیق لکلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۱۲۰.

[3] فاکهی، اخبار مکه،۱۴۲۴ق،۲۰۰۳م، ج۳،ص۹۹.

[4] سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۲۵.

[5] حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۵۷۱؛ حسینی شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۱۴، ص۱۸۹.

[6] صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۴۲ و ۵۴۳.

[7] صدوق، من لایحضره الفقیه،۱۳۶۷ش، ترجمه علی اکبر غفاری، ج۳، صص۴۴۵-۴۴۶

[9] صحیفه سجادیه، دعای ۴۷، ص۲۱۰.

[10] صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۱.

[11] برای نمونه نک: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۴۶ و ۵۴۱.

[12] برای نمونه نک: صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۱.

[13] نک: موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی مناسک حج، ۱۴۲۸ق، ص۱۷۳ و ۱۷۴.

[14] نک: حج و عمره در آینه فقه مقارن، ص ۲۳۷ و ۲۳۸؛ الفقه علی المذاهب الخمسة، ج ۱، ص۲۷۸.

[15] صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۷۷.

[16] نک: عاملی، وسائل الشیعه، الناشر مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث ـ قم، ج۱۳، ص۵۵۹ و۵۶۰.

[17] کلینی، الکافی،۱۴۰۷ق، ج ۴، ص ۵۸۰؛ عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۴۵۹؛ قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان، ص ۴۵۱

[19] شیخ طوسی، الإستبصار، الناشر دارالکتب الإسلامیّة، ج۲، ص۱۳۳.

[20] صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۱۳.

[21] صدوق، معانی الاخبار، الناشر دار المعرفة للطباعة والنشر، ص۲۹۶.

[8] لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ أَنْتَ کَمَا تَقُولُ وَ خَیْرُ مَا یَقُولُ الْقَائِلُونَ اللَّهُمَّ لَکَ صَلَاتِی وَ دِینِی وَ مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی وَ لَکَ تُرَاثِی وَ بِکَ حَوْلِی وَ مِنْکَ قُوَّتِی اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفَقْرِ وَ مِنْ وَسْوَاسِ الصَّدْرِ وَ مِنْ شَتَاتِ الْأَمْرِ وَ مِنْ عَذَابِ النَّارِ وَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِ مَا تَأْتِی بِهِ الرِّیَاحُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا تَأْتِی بِهِ الرِّیَاحُ وَ أَسْأَلُکَ خَیْرَ اللَّیْلِ وَ خَیْرَ النَّهَارِ. ترجمه:«هیچ معبود حقّی جز اللَّه نیست که یکتا و بی‌همتا است، و شریکی برای او وجود ندارد. همگیِ مُلک و کلّیه حمد از آن او است. او زنده می‌سازد و می‌میراند، و می‌میراند و زنده می‌سازد و خود زنده‌ای است که نمی‌میرد. زمام خیر در دست او است، و او بر هر چیزی توانا است. خدایا حمد و ثنا مخصوص تو است، تو چنانی که خود می‌گوئی، و بهتر از آن چیز هستی که گویندگان می‌گویند. خدایا نماز من و دینم و زندگانی‌ام و مرگم از آن تو است، و میراث من متعلّق به تو است، و توانم به تو، و نیرویم از تو است. خدایا من به تو پناه می‌برم از فقر، و از وسوسه دل، و از پریشانی کار، و از عذاب دوزخ، و از عذاب قبر. خدایا از خیر چیزی که بادهای قضا و قدر به همراه می‌آورند از تو مسألت دارم، و از شرّ چیزی که آن بادها به همراه می‌آورند به تو پناه می‌برم، و خیر شب و خیر روز را از تو می‌خواهم». ^[۷]

[18] جهت مشاهدهٔ متن کامل زیارت امام حسین(ع) در این روز، به این آدرس مراجعه نمایید: «زیارت امام حسین(ع) در روز عرفه»

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[یادداشت ۱]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[یادداشت ۲]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۷]