الهدایة الکبری (کتاب)

از ویکی شیعه
الهِدایةُ الکُبری
اطلاعات کتاب
نویسندهحسین بن حمدان خُصَیْبی
موضوعفضایل و مناقب چهارده معصوم
زبانعربی
مجموعه۱ جلد
اطلاعات نشر
ناشرالبلاغ‏
تاریخ نشر۱۴۱۹ق
نسخه الکترونیکیhttp://lib.eshia.ir/15130


الهِدایَةُ الکُبْریٰ کتابی به زبان عربی درباره زندگی و کرامات چهارده معصوم(ع) اثر حسین بن حمدان خُصَیْبی (متوفی ۳۴۶ق). این اثر از قدیمی‌ترین متونی است که با ذکر سلسله اسناد در صدد اثبات امامت و وصایت یکایک ائمه از راه بیان معجزات است. با این حال بعضی از رجال‌شناسان متقدم شیعه و برخی از محققان معاصر درباره شخصیت نویسنده و پاره‌ای از مطالب کتاب موضع انتقادی گرفته و او را تضعیف و روایات کتاب را غالیانه دانسته‌اند.

درباره مؤلف

حسین بن حمدان جنبلائی خُصَیْبی یا حضینی محدث و راوی شیعه امامیه در عصر غیبت صغری و سال ۲۶۰ق متولد شد.

بسیاری از رجالیون و فهرست‌نویسان شیعه مانند نجاشی او را به شدت تضعیف کرده‌اند. نجاشی درباره او عبارت «فاسد المذهب» آورده است. از سوی دیگر برخی نیز در صدد توجیه و تصحیح عقیده خصیبی و آثار او برآمده و از او به نیکی یاد کرده‌اند.

پیروان فرقه نُصیریه او را از بزرگان خود میدانند و معتقدند او با محمد بن نصیر، رئیس این فرقه، مرتبط بوده و او را باب امام دوازدهم میدانسته است.[۱]

محتوا

مطالب تاریخی کتاب به شیوه حدیثی بیان شده و مؤلف سلسله اسناد خود را بیان کرده است. ابواب ۱۴گانه کتاب به اعتبار چهارده معصوم تنظیم شده و هر باب به دو قسمت اصلی تقسیم می‌شود:

قسمت اول کلیاتی درباره هر معصوم از احوال شخصی است و قسمت دوم به ذکر روایات مختلف با ذکر سلسله اسناد مشخص می‌پردازد که غالب اسناد به ائمه منتهی می‌شود و در آنها معجزات و کرامات هر معصوم شامل تعیین مصادیق علم غیب او، تصرف او در نظام تکوین همچون زنده کردن مردگان و طی الارض خود و یا با همراهی اصحابش و نیز سخن گفتن به زبان‌های گوناگون و نیز سخن گفتن با حیوانات، نباتات و جمادات ذکر شده است.[۲]

حجم مطالب درباره هر معصوم متفاوت است؛ چنانکه به امام دوازدهم حجم بیشتری اختصاص داده شده است و روایاتی درباره رجعت، به ویژه روایت مفصل مفضل بن عمر از امام صادق(ع) نقل شده است. از مطالب ارزشمند این کتاب، ذکر تفصیلی دیدگاه‌ها و اعمال یاران فارس بن حاتم قزوینی است که در کمتر کتاب رجالی و تاریخی شیعه یافت می‌شود. وضعیت جامعه شیعی بعد از شهادت امام عسکری(ع) و فعالیت‌های جعفر کذاب هم در کتاب آمده است.[۳] نخستین مطلب کتاب روایتی است که امام رضا(ع) از پدرانش از امام سجاد(ع) و همچنین امام عسکری نقل کرده اند که رسول خدا(ص) ۶۳ سال عمر کردند که ۴۰ سال از آن پیش از بعثت بوده است و ۲۳ سال که دوران نبوتش بوده است وحی بر او نازل شده است و در ۵۳ سالگی از مشرکان قریش گریخت و به مدینه هجرت کرد و ۱۰ سال پایان عمرش را در مدینه اقامت کرد و در سال یازدهم از هجرت روز دوشنبه در حالی که دو شب از ماه ربیع الاول گذشته بود از دنیا رفت. [۴] مطلب پایانی کتاب روایتی است از امام صادق(ع) در پاسخ به در خواست مفضل که از حضرت خواسته بود که برای او و شیعیان خالصش دعا کند که بر اعتقاد به مقامات ائمه (ع) ثابت قدم بمانند. امام صادق(ع) در پاسخ مفضل فرمود: ما برایتان دعا می‌کنیم و اگر دعای ما در حقتان نبود شما ثابت قدم نمی‌ماندید. امام در ادامه سخنش به در خواست مفضل که برای مقامات ائمه و بهره‌مندی آنان از قدرت و سلطنت الهی به اذن الهی، از قرآن شاهد خواسته بود به آیات ۳۱ تا ۵۱ سوره ذاریات استشهاد کرد و به مفضل فرمود خداوند مخلوقی مکرّم‌تر از ما در پیشگاهش نیافریده است و تو نیز خدا را شاکر باش و او را ستایش کن و لطف و فضل الهی را درباره‌ات فراموش مکن. [۵]

جایگاه

درباره این کتاب از گذشته اظهارنظرهای شدیدی وجود داشته است. برخی آن را غیرمعتبر و غلوآمیز دانسته و برخی آن را از کتب فرقه نصیریه می‌دانند. در عین حال کتاب حاضر جایگاه مناسبی در میان آثار بعدی امامیه یافته و از آن نقل کرده‌اند.[۶]

در سال‌های اخیر مقاله‌ای از نعمت الله صفری فروشانی در نقد این اثر (از حیث سند و محتوا) منتشر شده است. نویسنده در این مقاله، کتاب را از آثار مؤثر در شیعه امامیه و برگرفته از روایات غالیان دانسته و معتقد است چهره‌ای مشوه از تاریخ تشیع را نشان می‌دهد. صفری فروشانی برخی از روایات را به‌عنوان شاهد مثال بیان می‌کند.[۷]

از سوی دیگر برخی از محققان به نقد مقاله مذکور پرداخته و تلاش نموده‌اند تا به پرسش‌ها درباره شخصیت حسین بن حمدان و این کتاب پاسخ دهند.[۸] در برخی دیگر از پژوهش‌های معاصر نیز، به صورت موردی به بررسی این کتاب پرداخته‌اند و سرنخ‌های قابل‌توجهی را در کشف ارتباط خصیبی و این کتاب او با آموزه‌های غالیان و نصیریه ارائه نموده‌اند.[۹]

نسخه‌ها

در ایران برای این کتاب پنج نسخه خطی از قرار زیر شناسایی شده است:

پانویس

  1. حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری، مقدمه کتاب، ص ۵ به بعد.
  2. صفری فروشانی، حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  3. صفری فروشانی، حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  4. خصیبی، الهداية الكبرى، نشر بلاغ، ص۳۸.
  5. خصیبی، الهداية الكبرى، نشر بلاغ، ص۴۴۳-۴۴۴.
  6. الهدایة الکبری، کتابخانه دیجیتال نور.
  7. صفری فروشانی، حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  8. نجفی یزدی، اعجاز ائمه و روایات مربوط به آن، ص۱۲۴ به بعد.
  9. اکبری و عادل‌زاده، «رمزواره‌های نصیری در کتاب الهدایة الكبری» ۱۴۰۱ش، سراسر اثر.
  10. صفری فروشانی، حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.

منابع

  • اکبری، عمیدرضا و علی عادل‌زاده، «رمزواره‌های نصیری در کتاب الهدایة الكبری»، در مجلهٔ مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارهٔ ۷۱، ۱۴۰۱ش.
  • خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، بیروت، مؤسسة البلاغ، ۱۴۱۱ق.
  • نجفی یزدی، سید محمد، اعجاز ائمه(ع) و روایات مربوط به آن (نقد مقاله «حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری» (۱)، حکمت و فلسفه اسلامی، تابستان ۱۳۸۵ش، شماره ۱۸.
  • صفری فروشانی، نعمت‌الله، حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری، حکمت و فلسفه اسلامی، زمستان ۱۳۸۴ش، شماره ۱۶.
  • الهدایة الکبری، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۱۶ اسفند ۱۳۹۹ش.

پیوند به بیرون