الهدایة الکبری (کتاب)

الهِدایةُ الکُبری

اطلاعات کتاب
نویسنده	حسین بن حمدان خُصَیْبی
موضوع	فضایل و مناقب چهارده معصوم
زبان	عربی
مجموعه	۱ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	البلاغ‏
تاریخ نشر	۱۴۱۹ق
نسخه الکترونیکی	http://lib.eshia.ir/15130

الهِدایَةُ الکُبْریٰ کتابی به زبان عربی درباره زندگی و کرامات چهارده معصوم(ع) اثر حسین بن حمدان خُصَیْبی (متوفی ۳۴۶ق). این اثر از قدیمی‌ترین متونی است که با ذکر سلسله اسناد در صدد اثبات امامت و وصایت یکایک ائمه از راه بیان معجزات است. با این حال بعضی از رجال‌شناسان متقدم شیعه و برخی از محققان معاصر درباره شخصیت نویسنده و پاره‌ای از مطالب کتاب موضع انتقادی گرفته و او را تضعیف و روایات کتاب را غالیانه دانسته‌اند.

درباره مؤلف

مقالهٔ اصلی: حسین بن حمدان خصیبی

حسین بن حمدان جنبلائی خُصَیْبی یا حضینی محدث و راوی شیعه امامیه در عصر غیبت صغری و سال ۲۶۰ق متولد شد.

بسیاری از رجالیون و فهرست‌نویسان شیعه مانند نجاشی او را به شدت تضعیف کرده‌اند. نجاشی درباره او عبارت «فاسد المذهب» آورده است. از سوی دیگر برخی نیز در صدد توجیه و تصحیح عقیده خصیبی و آثار او برآمده و از او به نیکی یاد کرده‌اند.

پیروان فرقه نُصیریه او را از بزرگان خود میدانند و معتقدند او با محمد بن نصیر، رئیس این فرقه، مرتبط بوده و او را باب امام دوازدهم میدانسته است.

محتوا

مطالب تاریخی کتاب به شیوه حدیثی بیان شده و مؤلف سلسله اسناد خود را بیان کرده است. ابواب ۱۴گانه کتاب به اعتبار چهارده معصوم تنظیم شده و هر باب به دو قسمت اصلی تقسیم می‌شود:

قسمت اول کلیاتی درباره هر معصوم از احوال شخصی است و قسمت دوم به ذکر روایات مختلف با ذکر سلسله اسناد مشخص می‌پردازد که غالب اسناد به ائمه منتهی می‌شود و در آنها معجزات و کرامات هر معصوم شامل تعیین مصادیق علم غیب او، تصرف او در نظام تکوین همچون زنده کردن مردگان و طی الارض خود و یا با همراهی اصحابش و نیز سخن گفتن به زبان‌های گوناگون و نیز سخن گفتن با حیوانات، نباتات و جمادات ذکر شده است.

حجم مطالب درباره هر معصوم متفاوت است؛ چنانکه به امام دوازدهم حجم بیشتری اختصاص داده شده است و روایاتی درباره رجعت، به ویژه روایت مفصل مفضل بن عمر از امام صادق(ع) نقل شده است. از مطالب ارزشمند این کتاب، ذکر تفصیلی دیدگاه‌ها و اعمال یاران فارس بن حاتم قزوینی است که در کمتر کتاب رجالی و تاریخی شیعه یافت می‌شود. وضعیت جامعه شیعی بعد از شهادت امام عسکری(ع) و فعالیت‌های جعفر کذاب هم در کتاب آمده است.

جایگاه

درباره این کتاب از گذشته اظهارنظرهای شدیدی وجود داشته است. برخی آن را غیرمعتبر و غلوآمیز دانسته و برخی آن را از کتب فرقه نصیریه می‌دانند. در عین حال کتاب حاضر جایگاه مناسبی در میان آثار بعدی امامیه یافته و از آن نقل کرده‌اند.

در سال‌های اخیر مقاله‌ای از نعمت الله صفری فروشانی در نقد این اثر (از حیث سند و محتوا) منتشر شده است. نویسنده در این مقاله، کتاب را از آثار مؤثر در شیعه امامیه و برگرفته از روایات غالیان دانسته و معتقد است چهره‌ای مشوه از تاریخ تشیع را نشان می‌دهد. صفری فروشانی برخی از روایات را به‌عنوان شاهد مثال بیان می‌کند.

از سوی دیگر برخی از محققان به نقد مقاله مذکور پرداخته و تلاش نموده‌اند تا به پرسش‌ها درباره شخصیت حسین بن حمدان و این کتاب پاسخ دهند. در برخی دیگر از پژوهش‌ها نیز، به صورت موردی به بررسی این کتاب پرداخته‌اند و سرنخ‌های قابل‌توجهی را در کشف ارتباط خصیبی و این کتاب او با آموزه‌های غالیان و نصیریه ارائه نموده‌اند.

نسخه‌ها

در ایران برای این کتاب پنج نسخه خطی از قرار زیر شناسایی شده است:

• تاریخ کتابت: قرن یازدهم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی
• تاریخ کتابت: ۱۰۸۰ق، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی
• تاریخ کتابت: ۱۱۰۱ق، کتابخانه آستان قدس رضوی
• تاریخ کتابت: ۱۳۱۵ق، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی. همین نسخه مبنای چاپ کتاب بوده است.
• تاریخ کتابت: ۱۳۱۹ق، کتابخانه مجلسی.

منابع

• اکبری، عمیدرضا و علی عادل‌زاده، «رمزواره‌های نصیری در کتاب الهدایة الكبری»، در مجلهٔ مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارهٔ ۷۱، ۱۴۰۱ش.
• خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، بیروت، مؤسسة البلاغ، ۱۴۱۱ق.
• نجفی یزدی، سید محمد، اعجاز ائمه(ع) و روایات مربوط به آن (نقد مقاله «حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری» (۱)، حکمت و فلسفه اسلامی، تابستان ۱۳۸۵ش، شماره ۱۸.
• صفری فروشانی، نعمت‌الله، حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری، حکمت و فلسفه اسلامی، زمستان ۱۳۸۴ش، شماره ۱۶.
• الهدایة الکبری، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۱۶ اسفند ۱۳۹۹ش.

پیوند به بیرون

• حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری
• اعجاز ائمه(ع) و روایات مربوط به آن (نقد مقاله «حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری») (۱)
• اعجاز ائمه(ع) و روایات مربوط به آن (نقد مقاله «حسین بن حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری») (۲)