آیه ۲۰۱ سوره بقره
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۲۰۱ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | دارد |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | دعا |
آیه ۲۰۱ سوره بقره به دعا و یاد خدا و نیز اهمیت تعادل میان دنیا و آخرت اشاره کرده است. این آیه به ستایش مؤمنانی می‌پردازد که به نعمت‌های مادی و معنوی توجه دارند. مفسران واژۀ حسنه را به مصادیقی همچون رضوان الهی، نعمت‌های دنیوی و اخروی تطبیق داده‌اند. دعای «رَبَّنا آتِنا» در منابع فقهی به‌عنوان عملی مستحب در قنوت نماز و طواف حج توصیه شده است. مولوی در اشعار مثنوی معنوی خود به این دعا اشاره کرده است.
معرفی آیه
آیه ۲۰۱ سوره بقره به خواسته‌ها و اهداف مردم در عبادت حج اشاره دارد که برخی مؤمنان افزون بر مواهب مادی دنیا، مواهب معنوی و آخرتی را از خداوند طلب می‌کنند.[۱]
﴿وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ ٢٠١﴾ [بقره:201]﴿و برخی از آنان می‌گویند پروردگارا در این دنیا به ما نیکی و در آخرت [نیز] نیکی عطا کن و ما را از عذاب آتش [دور] نگه دار ٢٠١﴾
درخواست نعمت‌های مادی و معنوی در پرتو دعا
آیه ۲۰۱ سوره بقره در مدینه نازل شده[۲] و ارتباطی مستقیم با آیات قبلی دارد.[۳] طبق نقل ابن‌عباس، این آیه و به همراه آیه قبل به دلیل توجه اعراب در زمان حج به دعاهای دنیوی و غفلت از مسائل آخرت نازل شده است.[۴] آیه ۲۰۱ سوره بقره پس از نکوهش رفتار جاهلیت در مراسم حج، به ستایش مؤمنان پرداخته است.[۵] بر اساس تفسیر امام حسن عسکری(ع)، این آیه به افرادی اشاره دارد که به فرامین الهی عمل کرده و از نافرمانی او پرهیز می‌کردند.[۶] به گفته مکارم شیرازی، مفسر، این آیه گروهی را توصیف می‌کند که هم به دنبال نعمت‌های مادی هستند و هم معنوی، این دیدگاه با آموزه‌های اسلام که به جنبه‌های مادی به‌عنوان بستری برای رشد روح و تعالی معنوی توجه دارد، سازگار است.[۷] همچنین این آیه الگوی متوازن اسلامی بین دنیا و آخرت تعادل ایجاد می‌کند.[۸] در منابع فقهی خواندن دعای «ربنا آتنا» در قنوت نماز[۹] و بین رکن یمانی و حجرالاسود هنگام طواف حج[۱۰] از اعمال مستحب شمرده شده است. دعای «ربنا آتنا» از پرکاربردترین دعاهای پیامبر(ص) بوده[۱۱]و در دعای امام صادق(ع)[۱۲] و اشعار مولوی نیز به کار رفته است.
مصادیق حسنه در آیه
مفسران با بهره‌گیری از روایات معصومین(ع)، حسنه در آیه را به رضوان خدا،[۱۴] قلب شاکر،[۱۵] بخشش گناهان گذشته و آینده مؤمن،[۱۶] خوش‌اخلاقی در دنیا،[۱۷] نعمت‌های دنیا[۱۸] (همچون وسعت روزی و معیشت،[۱۹] همسر شایسته [۲۰] زیبایی،[۲۱] عافیت در سلامتی،[۲۲] علم و عبادت)[۲۳] و نیز بر نعمت‌های بهشتی در آخرت[۲۴] تطبیق داده‌اند.
جوادی آملی، مفسر، مقام رضوان الهی را از برجسته‌ترین حسنات می‌داند.[۲۵] به گفته ایشان، واژه «حسنه» که در آیه به‌صورت مطلق ذکر شده، به معنای هر نوع خیر و نیکی بوده و قابلیت تطبیق بر تمامی موهبت‌های مادی و معنوی را دارد.[۲۶] بنابراین مصادیق ذکر شده مفهوم آیه را محدود نمی‌کند.[۲۷] به گفته برخی مفسران، حسنه در دنیا و آخرت به تناسب درجات و انگیزه‌های افراد متفاوت است.[۲۸] حسنه اخروی مؤمنِ متوسط، با باغ و نهر ذکر شده و حسنه اخروی برترین افراد اهل ایمان، مقام قرب الهی دانسته شده است.[۲۹] به اعتقاد برخی مفسران، مؤمنان حسنه و نیکی را از خدا طلب می‌کنند و بدون آنکه نوعى از آن را انتخاب کنند، همه را به مشیت و اراده الهی می‌سپارند.[۳۰]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۶۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۱۱۱.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۱۰، ص۱۶۷.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۳۲.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۰۶.
- ↑ حسن بن علی، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۶۰۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۶۶.
- ↑ فضل الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۱۱۱.
- ↑ فاضل لنکرانى، احکام جوانان، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۱۵.
- ↑ سیزواری، مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام، ج۱۴، ص۱۰۹؛ انصاری، مناسک حج (محشى، شیخ انصارى)، ۱۴۲۵ق، ص۶۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، کنزالدعاء، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۱۷۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۸۳.
- ↑ مولوی، مثنوی معنوی، ۱۳۹۳ش، دفتر دوم، ص۳۹۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۷۱.
- ↑ قطب راوندى، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۲۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۷۱.
- ↑ شوکانی، فتح القدیر، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۳۵.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۱۷۵.
- ↑ قطب راوندى، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۴۳۲.
- ↑ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۴۳۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۳۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۷۱؛ حسن بن علی، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۶۰۶.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۱۰، ص۱۸۳.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۱۰، ص۱۷۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۶۶.
- ↑ موسوی سبزواری، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۷۷؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۱۰، ص۱۷۳.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۱۰، ص۱۷۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۶۶.
منابع
- انصاری، مرتضی، مناسک حج (محشی، شیخ انصاری)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسرا، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- حسن بن علی(ع)، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری(ع)، تصحیح: مدرسه امام مهدی(ع)، قم، مدرسه امام مهدی(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام، قم، دارالتفسیر، بی‌تا.
- شوکانی، محمد، فتح القدیر، دمشق، ابن‌کثیر، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، تصحیح: مؤسسة آل البیت(ع)، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الأخبار، تصحیح، علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- فاضل موحدى لنکرانى، محمد، احکام جوانان، قم، امیر العلم، چاپ سی و پنجم، ۱۴۲۷ق.
- فضل الله، محمدحسین، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
- قطب راوندى، سعید بن هبه‌الله، فقه القرآن، تحقیق: احمد حسینى اشکورى، قم، کتابخانه عمومى حضرت آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، کنزالدعاء، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، چاپ اول، ۱۴۳۴ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- موسوی سبزواری، عبدالاعلی، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، بی‌جا، دفتر سماحه آیت‌الله العظمی السبزواری، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مولوی، محمد بن محمد، مثنوی معنوی، تصحیح حسن لاهوتی، رلند الین نیکلسون، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ۱۳۹۳ش.