«بر شما باد به نماز شب. هیچ بنده‌ای نیست که آخر شب بیدار شود و هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر بخواند و در قنوت آن، هفتاد بار استغفار کند، مگر اینکه خداوند او را از عذاب قبر و آتش پناه دهد و عمر او را طولانی کند و به زندگی او گشایش دهد. ... خانه‌هایی که در آنها نماز شب خوانده می‌شود نورشان برای اهل آسمان می‌درخشد؛ همان‌طور که نور ستارگان برای مردم زمین می‌درخشد.»
فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۳۲۰.
نماز شب نمازی مستحب است که وقت ادای آن پس از نیمه‌شب شرعی تا طلوع فجر است. نماز شب بر پیامبر اکرم(ص) واجب بوده و بر دیگران مستحب است و بر خواندن آن تأکید شده است. روایات بسیاری در فضلیت نماز شب و آثار آن وارد شده است. ازجمله برترین نماز مستحب و از نشانه‌های شیعه واقعی شمرده شده است.
نماز شب یازده رکعت است که به صورت پنج نماز دورکعتی و یک نماز یک‌رکعتی خوانده می‌شود. سه رکعت آخر فضیلت بیشتری بر دیگر رکعت‌ها دارد که شامل دو رکعت نماز شَفع و یک رکعت نماز وَتْر می‌شود.
تأکید بر خواندن نماز شب
نماز شب، از نمازهای مستحبی است که در روایات بر خواندن آن تأکید شده است. از جمله پیامبر(ص) در وصیتش به امام علی(ع)، سه بار بر نماز شب سفارش کرده است.[۱] همچنین از آن حضرت خطاب به مسلمانان نقل شده است: «بر شما باد به نماز شب، اگرچه یک رکعت باشد؛ زیرا نماز شب انسان را از گناه باز می‌دارد و خشم پروردگار را خاموش می‌کند و سوزش آتش را در قیامت دفع می‌کند.»[۲] در کتاب‌های حدیثی بابی با عنوان «صلاة اللَّیل» به روایات این موضوع اختصاص دارد.[۳]
به گفته شیخ صدوق (درگذشت ۳۸۱ق) محدث شیعه، نماز شب بر پیامبر(ص) واجب بود و بر دیگران مستحب است.[۴] شیخ مفید هم نماز شب را سنت مؤکَد دانسته است.[۵]
چگونگی خواندن
«فرزندم، اگر دنیا می‌خواهی، نماز شب بخوان. اگر آخرت هم می‌خواهی، نماز شب بخوان.»[۶]
نماز شب ۱۱ رکعت است: هشت رکعت آن به صورت چهار نماز دورکعتی به نیت نافله شب خوانده می‌شود. دو رکعت به نیت نماز شَفع. یک نماز یک‌رکعتی هم به نیت نماز وَتر خوانده می‌شود.[۷]
مستحب است در رکعت اولِ نماز شفع، سوره حمد و سوره ناس و در رکعت دوم، سوره حمد و سوره فلق خوانده شود. همچنین در نماز وتر پس از سوره حمد، سه مرتبه سوره توحید و یک مرتبه سوره‌های فلق و ناس قرائت شود.[۸] مستحب است در قنوت نماز وتر برای چهل مؤمن دعا یا استغفار شود.[۹] همچنین هفتاد مرتبه ذکر «اَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّی وَ اَتُوبُ اِلَیه»، هفت مرتبه «هذا مَقامُ الْعائِذِ بِک مِنَ النّارِ» و سیصد بار «اَلعَفو» بگوید. سپس این دعا را بخواند: «رَبِّ اغْفِرْلی وَارْحَمْنی وَ تُبْ عَلی اِنَّک اَنْتَ التَّوّابُ الْغَفُورُ الرَّحیمُ.»[۱۰] شیخ طوسی در مِصْباحُ الْمُتَهَجِّد، خواندن دعای حَزین را پس از نماز شب سفارش کرده است.[۱۱]
آثار و فضیلت‌های نماز شب
«خدا مگر به‌خاطر دو کار ابراهیم را دوست و خلیل خود انتخاب نکرد: اطعام دادنش و نماز شب خواندنش، هنگامی که مردم خواب‌اند.»
شیخ صدوق، علل الشرائع، منشورات المکتبة الحیدریه، ج۱، ص۳۵.
در روایات، آثار و فضلیت‌های زیادی برای نماز شب ذکر شده است؛ از جمله در روایتی که در بحار الاَنوار از پیامبر نقل شده است، نماز شب مایه خشنودی پروردگار، دوستی فرشتگان، معرفت‌بخشی، نورانیت خانه، آرامش بدن، نفرت شیطان، استجابت دعا، قبولی اعمال، نورانی‌شدن قبر و مسلح‌شدن در برابر دشمن می‌شود.[۱۲] در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که نماز شب انسان را خوش‌سیما و خوش‌اخلاق و خوش‌بو می‌کند و روزی را زیاد و قرض را ادا می‌کند و غم را می‌برد و دید انسان را نورانی می‌کند.[۱۳] در روایت دیگری از امام صادق آمده است: «ثروت و فرزندان، زیور زندگی دنیایند و هشت رکعت نماز در آخر شب و یک رکعت نماز «وتر» زیور آخرت‌اند.»[۱۴]
برخی دیگر از فضیلت‌های نماز شب، در روایات، به این شرح است:
بر پایه روایاتی که شیخ صدوق در عِلَلُ الشرائع از امامان شیعه نقل کرده است، گناه، سبب محروم شدن از نماز شب می‌شود.[۱۹]
احکام
امام صادق(ع): «شَرَفُ الْمُؤْمِنِ صَلاتُهُ بِاللَّیلِ، وَعِزُّهُ کفُّ الاَذی عَنِ النّاسِ؛ شرافت مؤمن به نماز شب اوست و عزّت و بزرگواری او در خودداری از آزار مردم.»
برخی از احکام نماز شب، برپایه کتاب‌های فقهی عبارت است از:
- بافضیلت‌ترین بخش نماز شب، نماز شَفع و نماز وَتر است و نماز وتر برتر از نماز شفع است. در نماز شب می‌توان به خواندن نمازهای شفع و وتر یا نماز وتر اکتفا کرد.[۲۰]
- وقت نماز شب از نیمه‌شب شرعی تا طلوع فجر (آغاز وقت نماز صبح) است و خواندن آن در سحر از سایر مواقع بهتر است.[۲۱] سید علی سیستانی از مراجع تقلید، وقت نماز شب را از ابتدای شب می‌داند.[۲۲]
- در صورتی که نماز شب در حالت نشسته خوانده شد، بهتر است که هر دو رکعتِ نشسته یک رکعت ایستاده لحاظ شود.[۲۳]
- مسافر و کسی که برای او سخت است نماز را بعد از نصف شب بخواند، می‌تواند آن را در اول شب به جا آورد.[۲۴]
- در صورت نخواندن نماز شب، می‌توان قضای آن را به جا آورد.[۲۵]
- قضای نماز شب بر خواندن آن پیش از نیمه‌شب برتری دارد.[۲۶]
تک‌نگاری
درباره نماز شب آثاری به زبان‌های مختلف نوشته شده است. در مقاله کتابشناسی نماز شب، هفتاد کتاب معرفی شده است که نویسندگان شیعه به زبان فارسی یا عربی نوشته‌اند.[۲۷] برخی از آنها عبارت‌اند از:
- آدابُ صَلاةِ اللَّیل، اثر محمدباقر فشارکی (درگذشت: ۱۳۱۵ق)؛
- صَلاةُ اللَّیل؛ فَضلُها و وَقتُها و عَدَدُها و کِیفیَتُها و الخُصوصیاتُ الرّاجعةُ اِلَیها مِنَ الکِتابِ و السُّنة، اثر غلامرضا عرفانیان (درگذشت: ۱۳۸۲ش) به زبان عربی؛
- آدابُ صَلاةِ اللَّیل و فَضلِها، اثر سید محمدباقر شَفتی (درگذشت: ۱۲۶۰ق).[۲۸]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸۱ و ج۴، ص۱۷۹.
- ↑ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۷۹۱، ح۲۱۴۳۱.
- ↑ نگاه کنید به صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸۴.
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۸۴.
- ↑ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۱۲۰.
- ↑ «بیانات در ابتدای درس خارج درباره اثر نماز شب در از بین بردن گناهان»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۴۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۱۴۳.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۴ش، ص۹۴۹.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۴ش، ص۹۴۹.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۴ش، ص۹۵۰.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۳-۱۶۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۷، ص۱۶۱.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۷۲.
- ↑ صدوق، معانی الاخبار، دارالمعرفه، ص۳۲۴.
- ↑ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۷۹۱، ۲۱۳۹۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۷، ص۱۴۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۷، ص۱۵۶.
- ↑ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۹-۱۲۰.
- ↑ صدوق، علل الشرائع، منشورات المکتبة الحیدریه، ج۲، ص۳۶۲.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۱۴۳.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۶۵-۲۶۶.
- ↑ پرسش و پاسخ نماز شب، سایت رسمی دفتر آیت‌الله سیستانی.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۱۴۴.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۶۶.
- ↑ نگاه کنید به طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۶۶.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۶۶.
- ↑ انصاری قمی، «کتابشناسی نماز شب»، ص۱۷۰.
- ↑ انصاری قمی، «کتابشناسی نماز شب»، ص۱۷۰-۱۸۶.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة (موسوعة الإمام الخمینی ۲۲ و ۲۳)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، چاپ سوم، ۱۴۳۴ق.
- انصاری قمی، ناصرالدین، «کتابشناسی نماز»، مشکوة، زمستان ۱۳۷۲ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۹ق.
- «بیانات در ابتدای درس خارج درباره اثر نماز شب در از بین بردن گناهان»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، درج مطلب ۲ بهمن ۱۳۹۷ش، مشاهده ۱ شهریور ۱۴۰۲ش.
- «پرسش و پاسخ نماز شب»، سایت رسمی دفتر آیت الله سیستانی، مشاهده ۱ شهریور ۱۴۰۲ش.
- صدوق، محمد بن علی، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، نجف، منشورات المکتبة الحیدریه.
- صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، معانی الاخبار، دارالمعرفه، بی تا.
- صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی، ۱۴۱۹ق.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعه، الطبعة الاولی، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
- فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، انتشارات رضی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، قم، مطبوعات دینی، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
- متقی هندی، علی بن حسام‌الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، تحقیق بکری حیانی - صفوة السقا، مؤسسة الرسالة، الطبعة الخامسة، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
پیوند به بیرون