آیه ایلاء
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه ایلاء |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۲۲۶ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | ایلاء |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | ایلاء |
| درباره | احکام خانواده |
| سایر | احکام جدایی زن و مرد |
آیه ایلاء (بقره:۲۲۶) به ایلاء و احکام آن می‌پردازد. ایلاء سوگند مرد بر ترک رابطه زناشویی با همسر دائمی‌اش است. این کار در دوران جاهلیت، برای تحت فشار قرار دادن زن و جلوگیری از ازدواج مجدد وی صورت می‌گرفت. خداوند در این آیه، احکام ایلا و راه‌های گشودن آن را بیان کرده است.
بر اساس این آیه، در صورت اقدام مرد به ایلاء، زن می‌تواند به حاکم شرع یا دادگاه شکایت کند. حاکم چهار ماه به مرد مهلت می‌دهد تا به زن رجوع کند، در غیر این صورت او را وادار به طلاق زن می‌کند.
معرفی و سبب نزول
آیه ۲۲۶ سوره بقره به آیه ایلاء شناخته می‌شود.[۱] خداوند در این آیه، سنت ایلاء را مردود دانسته و راه‌های گشودن آن را بیان[۲] و به احیای حقوق زنان حکم[۳] می‌کند. ایلاء از سنت‌های رایج در دوران جاهلیت بود؛[۴] بدین‌گونه که هر زمان مردی از همسرش متنفر می‌شد، سوگند یاد می‌کرد که با او همبستر نگردد[۵] و به مدت یک یا چند سال[۶] و یا تا آخر عمر، با زن همبستر نمی‌شد و او را طلاق هم نمی‌داد.[۷] هدف از این کار آزار زن[۸] و جلوگیری از ازدواج مجدد او[۹] بیان شده است.
﴿لِلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِنْ نِسَائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فَاءُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ٢٢٦﴾ [بقره:226]
﴿برای کسانی که به ترک همخوابگی با زنان خود سوگند می‌خورند [=ایلاء] چهار ماه انتظار [و مهلت] است پس اگر [به آشتی] بازآمدند خداوند آمرزنده مهربان است ٢٢٦﴾
سوره بقره: آیه ۲۲۶
استفاده‌های فقهی
- حرمت ایلاء: ایلاء از نظر فقهی حرام است و علت آن، حرمت ترک آمیزش با همسر بیش از چهار ماه بیان شده است.[۱۰] برخی حرمت ایلاء را از آیه ۲۲۶ بقره برداشت کرده‌اند.[۱۱] البته به گفته آیت‌الله مکارم شیرازی، قرآن حکم ایلاء را به طور کلی ابطال نکرده، اما آثار سوء آن را از بین برده است؛ زیرا اجازه نمی‌دهد زن به وسیله همسر خود مورد آزار قرار گرفته و سرگردان بماند.[۱۲]
- بر اساس آیه ایلاء فقیهان معتقدند، اگر مردی اقدام به ایلاء نمود، زن می‌تواند به حاکم شرع شکایت کند. حاکم شرع نخست چهار ماه به مرد مهلت می‌دهد تا به زن رجوع کند و بعد از آمیزش، کفّاره شکستن قسم دهد.[۱۳] اگر مرد در این مدت اقدامی نکرد، حاکم وی را میان بازگشت و طلاق همسرش مخیّر می‌کند و اگر از هر دو کار خودداری نمود با زندانی کردن و سخت گرفتن در تغذیه، وی را بر گزینش یکی از این دو راه مجبور می‌سازد.[۱۴] برخی فقها معتقدند، در این صورت، حاکم می‌تواند زن را طلاق دهد.[۱۵]
- شرایط ایلاء: برای تحقق ایلاء شرایطی بیان شده است؛[۱۶] از جمله اینکه: قَسم به یکی از نام‌های خداوند باشد.[۱۷] قبلا بین مرد و زن ارتباط زناشویی صورت گرفته [۱۸] و انگیزۀ مرد آزار همسرش باشد.[۱۹]
- فقیهان مقصود از فى‌ء (بازگشت) در این آیه را آمیزش یا اظهار قصد آن در صورت وجود موانع شرعى یا بیمارى می‌دانند.[۲۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ سبحانى، نظام النكاح في الشريعة، مؤسسه امام صادق، ج۱، ص۱۰۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۳۹۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۲۹؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۵۳۲.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۲۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۵۴.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۵۵؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۵۳۱؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۳۹.
- ↑ ابن‌عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ ابوحیان، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۴۴۵؛ طوسی، التبیان، بیروت، ص۱۰۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ شهید ثانی، مسالک‌الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۰، ص۱۳۸؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۹، ص۱۱۵.
- ↑ علی‌پور، «ایلاء»، ص۱۸۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۵۰.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۲۹۲.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۲۹۲؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، مؤسسه دارالعلم، ج۲، ص۳۵۷.
- ↑ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۱۵.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۷۴۸-۷۴۹.
- ↑ ابن‌عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۳۹.
- ↑ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۵۳۱.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۲۹۲.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۰ق.
- ابن‌عربی، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، بیروت، دارالجیل، ۱۴۰۸ق.
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیله، قم، دارالعلم، چاپ اول، بی‌تا.
- جعفری، یعقوب، جعفری، تفسیر کوثر، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۳۷۶ش.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- سبحانى، جعفر، نظام النكاح في الشريعة الإسلامية الغراء، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بی‌تا.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الاَفهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، اربد اردن، دارالکتاب الثقافی، ۲۰۰۸م.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۴۱۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، تصحیح علی خراسانی و سید جواد شهرستانی و مهدی طه نجف و مجتبی عراقی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- علی‌پور، حسین، «ایلاء»، در دایرةالمعارف قرآن کریم، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، ۱۳۸۳ش.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبد اللّٰه، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.