آیه ۱۲۵ سوره بقره
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۱۲۵ |
| جزء | ۱ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| آیات مرتبط | آیه ۱۲۴ سوره بقره |
آیه ۱۲۵ سوره بقره بیان‌گر عظمت و اهمیت خانه خدا و جایگاه امن آن برای مردم است و همچنین به دستور خداوند درباره انجام حج اشاره دارد. در این آیه خانه خدا به محل بازگشت (مثابة) توصیف شده است، که مفسران منظور از آن را روی‌آوردن هر سال مسلمانان به آنجا برای زیارت و انجام مناسک حج می‌دانند. فقیهان با استناد به این آیه، برای انجام اعمال حج و عمره، خواندن دو رکعت نماز طواف پشت مقام ابراهیم را واجب دانسته‌اند.
مفسران معتقدند، منظور از عهد در این آیه، فرمان خدا به حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) برای طهارت کعبه است. مقصود از طهارت نیز، هم طهارت ظاهری از آلودگی‌ها و هم طهارت معنوی از گناه دانسته شده است.
عظمت و امنیت خانه خدا
آیه ۱۲۵ سوره بقره بعد از اشاره به مقام والای حضرت ابراهیم(ع) در آیه ۱۲۴، به بیان عظمت خانه کعبه می‌پردازد که به دست ابراهیم ساخته شد.[۱] این آیه که از آیات مَدَنی شمرده شده[۲] به دستور خداوند درباره انجام حج نیز اشاره دارد.[۳]
خداوند در این آیه، خانه کعبه را با واژه «بَیتِیَ» به‌معنای خانه خودم، توصیف کرده است. علت این توصیف را احترام و بزرگی‌بخشیدن به آن خانه دانسته‌اند، نه اینکه خدا نیاز به خانه داشته باشد.[۴]
آیه ۱۲۵ سوره بقره را همچنین در مقام بیان دو ویژگی و کارکرد خانه خدا برای مردم دانسته‌اند:
- جایگاه امن برای مردم است.[۵] در تفسیر مجمع البیان، علت نامیدن این خانه به خانهٔ امن، چنین بیان شده که خداوند دستور داده تا هر کس به این خانه پناهنده شود، تا زمانی که در آنجا است، جان و مالش در امان باشد.[۶] به گفته فقیهان، مُجرمی که به حرم الهی پناهنده شود بر او حدّ شرعی جاری نمی‌گردد، بلکه نسبت به آب و خوراکِ او سخت گرفته می‌شود تا از حرم خارج شود، سپس مجازات می‌شود.[۷]
- محل اجتماع و بازگشت مردم است.[۸] مفسران علت معرفی خانه خدا به «مثابة» را چنین دانسته‌اند که هر سال مسلمانان برای زیارت و انجام مناسک حج به سوی آن روی می‌آورند[۹] و معمولا آرزوی بازگشت به آنجا را دارند.[۱۰] تفسیر مجمع البیان برای مثابة معانی‌ای مانند پناهگاه، محل اجتماع و محل استحقاق ثواب بیان کرده است.[۱۱] مراد از «ناس» در این آیه نیز، همهٔ انسان‌ها، اعم از مسلمان و کافر دانسته شده است.[۱۲]
﴿وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ ١٢٥﴾ [بقره:125]|﴿و چون خانه [کعبه] را برای مردم محل اجتماع و [جای] امنی قرار دادیم [و فرمودیم] در مقام ابراهیم نمازگاهی برای خود اختیار کنید و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان و معتکفان و رکوع و سجودکنندگان پاکیزه کنید ١٢٥﴾
مقام ابراهیم کجاست؟
بر اساس روایات، عبارت «مقام ابراهیم» در آیه، به مکانی اشاره دارد که امروزه در مسجدالحرام به این نام معروف است.[۱۳] این مکان حدودا در فاصله سیزده متری از کعبه قرار دارد.[۱۴] مقام ابراهیم در واقع به سنگی گفته می‌شود که حضرت ابراهیم(ع) روی آن ایستاد و به فرمان خدا مردم را برای انجام حج فرا خواند.[۱۵] در نقلی دیگر، این سنگ به‌هنگام ساخت قسمت‌های بالای دیوار کعبه توسط حضرت ابراهیم(ع)، مورد استفاده قرار می‌گرفت.[۱۶] برخی مفسران نیز، مقام ابراهیم را به مَشعَر، مِنا و عَرفه نسبت داده و برخی دیگر، تمام مکان‌هایی که اعمال حج در آن‌ها انجام می‌شود را مقام ابراهیم دانسته‌اند.[۱۷]
وجوب نماز طواف
فقیهان شیعه برای وجوب نماز طواف به آیه ۱۲۵ سوره بقره استناد کرده‌اند.[۱۸] بر اساس روایات[۱۹] و مطابق منابع فقهی،[۲۰] برای انجام اعمال عمره و حج، فرد باید پس از طواف، دو رکعت نماز طواف، پشت مقام ابراهیم به‌جا آورد.[۲۱] واژه «مُصَلّیٰ» در این آیه به معنای محل نماز است و به مکان مقام ابراهیم اشاره دارد.[۲۲]
به گفته مفسران، مقام ابراهیم به دلیل انتساب به خدا و بزرگ‌داشت جایگاه حضرت ابراهیم(ع)، مقدّس و محترم شمرده شده و خداوند فرمان داده که پشت این مکان نماز اقامه شود؛[۲۳] وگرنه در دین اسلام، چیزی جز خداوند دارای تقدّسِ ذاتی نیست.[۲۴]
عهد خدا با ابراهیم و اسماعیل
در آیه ۱۲۵ سوره بقره همچنین از عهد خدا با ابراهیم و اسماعیل سخن گفته شده است. مفسران، منظور از عهد در این آیه را فرمان خدا برای پاکیزه کردن کعبه می‌دانند.[۲۵] البته برخی نیز بر این باورند که منظور از عهد، وحی خدا به حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) است.[۲۶]
مقصود از طهارت و پاکیزه کردن خانه، هم طهارت ظاهری از آلودگی‌ها و نجاسات و هم طهارت معنوی از بُت‌ها و گناه دانسته شده است.[۲۷] عبدالحسین طیب (درگذشت: ۱۳۷۰ش) مفسّر شیعی، با استناد به حدیثی که حضور در کنار کعبه را بدون طهارت و شستشوی بدن از عرق و آلودگی‌ها سزاوار نمی‌داند،[۲۸] معتقد است مراد از طهارت، همان طهارت ظاهری است.[۲۹] او همچنین تأکید می‌کند که در زمان حضرت ابراهیم(ع)، بُتی در خانه کعبه وجود نداشت تا نیاز به پاک‌سازیِ آن توسط ابراهیم باشد.[۳۰]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۴۷.
- ↑ طَبْرِسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۱۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۸۰.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۸۰.
- ↑ طَبْرِسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۸۳.
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰ق، ص۷۰۲؛ محقق حلّی، شرائع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۴۳؛ علامه حلّی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۳۰.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۵۹؛ راغب اصفهانی، المفردات، ۱۴۱۲ق، ص۱۷۹؛ طَبْرِسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۸۲.
- ↑ طَبْرِسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۸۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۴۷؛ فضل الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۲۷.
- ↑ طَبْرِسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۸۲.
- ↑ طَبْرِسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۸۲-۳۸۳.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۸۷.
- ↑ طَبْرِسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۸۳.
- ↑ قربانی لاهیجی، تفسیر آیات الأحکام حج، ۱۳۹۰ش، ص۱۸۱.
- ↑ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ص۴۲۳.
- ↑ ازرقی، اخبار مکه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵۹؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، ج۱، ص۳۹۵.
- ↑ طَبْرِسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۳۸۳.
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به محدث بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۱۶، ص۱۱۰؛ بحرانی، سند العروة الوثقی (کتاب الحج)، ۱۴۲۳ق، ج۳، ص۳۶۵؛ سبزواری، مهذّب الأحکام، ۱۴۱۴ق، ج۱۴، ص۶۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۲۵، حدیث ۱؛ شیخ طوسی، الاستبصار، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۳۵، حدیث ۶؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۳۷، حدیث ۱۲۳.
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به شیخ انصاری، مناسک حج (محشّٰی)، ۱۴۲۵ق، ص۶۱؛ محمودی، مناسک حج (محشّی)، ۱۴۲۹ق، ص۳۶۵-۳۶۷؛ مکارم شیرازی، مناسک عمره مفرده، ۱۴۲۸ق، ص۱۸۵.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۸۸.
- ↑ جرجانی، تفسیر شاهی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۷۷؛ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۴۵.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۵۵؛ امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۴۲۹ق، مقدمه، ص۱۴.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۵۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۸۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۴۸؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ جرجانی، تفسیر شاهی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۷۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۴۹؛ مَغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۲۰۱.
- ↑ عیاشی، التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۵۹؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۵۱، حدیث ۸۵۲.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۸۹.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۸۸.
منابع
- ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه، مکه مکرمه، دارالثقافة، ۱۴۰۳ق.
- امام خمینی، سر الصلاة (معراج السالکین و صلاة العارفین)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (قدس سره)، تهران، چاپ نهم، ۱۴۲۹ق.
- بحرانی، محمد سند، سند العروة الوثقی (کتاب الحج)، مقرر: سید احمد الماجد- حسن آل عصفور، بیروت، مؤسسة أم القری للتحقیق و النشر، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- جرجانی، سید امیر ابو الفتح، تفسیر شاهی، تحقیق: اشراقی سرابی، میرزا ولی الله، تهران، انتشارات نوید، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، دمشق، بیروت، دارالقلم، الدار الشامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- سبزواری، سید عبد الأعلی، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسة المنار، چاپ چهارم، ۱۴۱۴ق.
- شیخ انصاری، مرتضی، مناسک حج (محشّٰی)، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- شیخ صدوق، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۰ق.
- شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۹۰ق.
- شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- طَبْرِسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمهٔ محمد جواد بلاغی، ، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق و مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، المطبعة العلمیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- فضل الله، سید محمد حسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- قربانی لاهیجی، زین‌العابدین، تفسیر آیات الأحکام حج، تهران، مشعر، چاپ اول،۱۳۹۰ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق و تصحیح: سید طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- محدث بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، تحقیق: ایروانی، محمدتقی، مقرم، سید عبد الرزاق، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- محقق حلّی، نجم الدین، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق: عبد الحسین محمد علی بقال، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- محمودی، محمدرضا، مناسک حج (محشّی)، تهران، نشر مشعر، ۱۴۲۹ق.
- مدرسی، محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، مناسک عمره مفرده، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ سوم، ۱۴۲۸ق.
- مَغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- نیشابوری، نظام الدین، تفسیر غرائب القرآن، بیروت، دار احیاء تراث العربی، بی‌تا.
