آیه ۱ سوره تحریم
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | تحریم |
| شماره آیه | ۱ |
| جزء | ۲۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | تحریم برخی حلال‌ها توسط پیامبر بر خویش |
| مکان نزول | مدینه |
| آیات مرتبط | آیه ۲ سوره تحریم، آیه ۳ سوره تحریم، آیه ۴ سوره تحریم، آیه ۵ سوره تحریم |
آیه ۱ سوره تحریم خطاب به پیامبر(ص) به همراه نوعی سرزنش است که چرا برای جلب رضایت همسرانت آنچه برای تو حلال است را بر خود حرام می‌کنی. در برخی منابع، چنین گزارش شده که پیامبر(ص) نزدیکی با یکی از همسرانش به‌نام ماریه قِبطیه را به‌جهت رضایت همسر دیگرش حَفْصه، با قَسم خوردن، بر خود حرام نمود. در گزارشی دیگر چنین آمده که چون پیامبر(ص) در منزل برخی همسرانش با پذیراییِ عسل بیشتر می‌ماند، سوگند یاد کرد که دیگر عسل نخورد.
معرفی آیه
در آیهٔ نخست سوره تحریم، رسول خدا(ص) مورد خطاب قرار گرفته که چرا آنچه را خدا برای تو حلال قرار داده، بر خود حرام می‌داری.[۱] از نظر برخی مفسران آیه خطابی آمیخته با سرزنش به پیامبر است، ولی از جزئیات ماجرا مطلبی در آیه نیست.[۲]
﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاةَ أَزْوَاجِكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ١﴾ [تحریم:1]
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. ای پیامبر چرا برای خشنودی همسرانت آنچه را خدا برای تو حلال گردانیده حرام می‌کنی خدا[ست که] آمرزنده مهربان است «۱» ١﴾
سوره تحریم: آیه ۱
برخی مفسران، این خطاب را نوعی دلسوزی برای پیامبر شمرده‌اند.[۳] علامه طباطبایی نویسنده تفسیر المیزان سرزنش در آیه را در حقیقت متوجه برخی همسران پیامبر دانسته؛ زیرا در آیه ۴ همین سوره به دو نفر از آنها خطاب کرده که بهتر است به سبب انحراف دل‌هایشان از حق، توبه کنند.[۴] محل نزول این آیه و دیگر آیات سوره تحریم را مدینه دانسته‌اند.[۵]
پیامبر چه‌چیزی را بر خود حرام کرد؟
در پاسخ به این پرسش که پیامبر خدا(ص) چه حلالی را بر خود حرام نمود، دو گزارش کلی - با نقل‌هایی متفاوت - در کتاب‌های تفسیر شیعه و اهل‌سنت به چشم می‌خورد.[۶] علامه طباطبایی معتقد است، این دو گزارش به روشنی بر آیات نخست این سوره منطبق نمی‌گردد.[۷]
ترک خوردن عسل
در برخی تفاسیر سخن از سوگند پیامبر بر نخوردن عسل است؛ در مجمع البیان نقل شده که شخصی برای حفصه کوزه عسلی آورد و هرگاه پیامبر به دیدار او می‌رفت، با پذیراییِ عسل، رسول خدا را بیشتر نزد خود نگاه می‌داشت. عایشه از این موضوع ناراحت بود؛ ازاین‌رو با سایر همسران پیامبر نقشه کشید که وقتی رسول خدا نزد آنها آمد بگویند ما از شما بوی مَغافیر (صَمغ و شیره بَدبوی نوعی درخت) می‌شنویم. پس پیامبر نزد هر یک از همسرانش که می‌رفت همین مطلب را می‌شنید. پیامبر که از داشتن بوی بد گریزان بود، [یادداشت ۱] نزد عایشه سوگند یاد کرد که برای همیشه عسل نخورد و آن را بر خود حرام نمود.[۹] برخی مفسران خوردن عسل را در خانه زینب دختر جَحْش یا ام‌سلمه یا سوده دانسته و معتقدند عایشه و حفصه با هم این نقشه را کشیدند.[۱۰] تفسیر نمونه، این گزارش را مشهورتر و مناسب‌تر ارزیابی کرده است.[۱۱]
ترک رابطه با ماریه
برخی منابع بیان‌گر سوگند پیامبر بر ترک آمیزش با ماریهٔ قِبطیه است؛ شیخ طبرسی نقل می‌کند روزی پیامبر(ص) در غیاب حفصه و در خانه او با ماریه قبطیه نزدیکی داشت. وقتی حفصه از موضوع مطلع شد، به پیامبر اعتراض کرد و او برای جلب رضایتش قَسم خورد که دیگر با ماریه همبستر نشود و از حفصه خواست تا این راز را با کسی در میان نگذارد، ولی او آن را نزد عایشه و سایر همسران پیامبر فاش کرد و این آیه نازل شد.[۱۲] این ماجرا با تفاوت‌هایی در دیگر تفاسیر نیز نقل شده است.[۱۳] طباطبائی که هیچ یک از گزار‌ش‌ها را به روشنی بر آیات نخست سوره تحریم منطبق ندانسته[۱۴] حدیثی از تفسیر قمی از امام صادق(ع) نقل کرده که شبیه گزارش دوم است و اشکالی بر آن نگرفته است.[۱۵]
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۴۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعیلیان، ج۱۹، ص۳۲۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۷۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعیلیان، ج۱۹، ص۳۳۰.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۸.
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۶۲-۵۶۳؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۳۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۷۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۳۳۷-۳۳۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، منشورات اسماعيليان، ج۶، ص۳۲۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۶۳؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۲۳۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۷۱.
- ↑ تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۲۷۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۸۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱-۴۷۲.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۷۵؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۶۲-۵۶۳؛ ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۸، ص۱۸۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۳۳۷-۳۳۸.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۷۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۳۳۷.
یادداشت
- ↑ علامه طباطبایی در المیزان از کتاب مکارم الاخلاق طبرسی نقل کرده که برنامه پیامبر این بود که از خوردن عسلی که در آن مَغافیر بود خودداری می‌کرد.[۸]
منابع
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- سیوطی، عبدالرحمن، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله مرعشی نجفی(ره)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمهٔ محمد جواد بلاغی، ، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: سید طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، قم، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.