خصائص النبی یا اختصاصات پیامبر به ویژگی‌ها و احکام اختصاصی پیامبر اسلام(ص) اشاره دارد که او را از مسلمانان و دیگر پیامبران متمایز می‌کند. خصائص النبی در فقه به احکام مخصوص پیامبر اسلام(ص) گفته می‌شود. البته این واژه در کاربرد عام همه ویژگی‌های منحصر به فرد حضرت محمد(ص) و آیین او را دربرمی‌گیرد.
ویژگی‌های اختصاصی پیامبر را در چهار عنوانِ مباحات، مُحَرَّمات، واجبات و کرامات دسته‌بندی کرده‌اند. برخی از خصائص‌النبی عبارت است از: جواز ازدواج دائم با بیش از چهار زن، وجوب نماز شب، حرمت دریافت صدقه، حرمت بالاتربردن صدا از صدای پیامبر، حرمت ازدواج با زنان پیامبر و خاتمیت.
عالمان مسلمان کتاب‌های بسیاری در این زمینه نوشته‌اند که با نام خصائص‌النبی شناخته می‌شوند. کتاب‌های الخصائص الکبری نوشته جلال‌الدین سیوطی (درگذشت ۹۱۱ق) عالم اهل‌سنت و «خصائص النبی» نوشته احمد بن محمد بن دؤل قمی عالم شیعی (درگذشت ۳۵۰ق) از جمله آنها است.
مفهوم‌شناسی
خصائص النبی در فقه به احکامی گفته می‌شود که فقط درباره پیامبر تشریع شده[۱] و سبب تمایز او از امتش می‌شود.[۲] البته این واژه در کاربرد عام به همه ویژگی‌ها و اختصاصاتی اشاره دارد که حضرت محمد(ص) را از مسلمانان و پیامبران دیگر متمایز می‌کند و ویژگی‌های امت و آیین او نیز دربرمی‌گیرد.[۳] خصائص، جمع خصیصه، به‌معنای ویژگی‌ها و اوصافی است که فردی را از دیگران متمایز می‌کند.[۴]
کثرت خصائص
در منابع اسلامی خصائص زیادی برای پیامبر ذکر شده است. برای نمونه در کتاب الخصائص الکبری نوشته سیوطی، حدود ۵۷۰ باب به این موضوع اختصاص دارد.[۵] البته به‌گفته محقق کرکی رویه فقها این بوده که خصائص پیامبر را در کتاب‌های فقهی و در مبحث نکاح مطرح می‌کردند؛ چراکه بیشتر اختصاصات او مربوط به باب نکاح است.[۶] اما کثرت خصائص نقل‌شده از پیامبر سبب شده است که عالمان مسلمان، به‌ویژه عالمان اهل‌سنت آثار مستقلی در این زمینه بنویسند. کتاب الخصائص الکبری نوشته جلال‌الدین سیوطی (درگذشت ۹۱۱ق) عالم اهل‌سنت و «خصائص النبی» نوشته احمد بن محمد بن دؤل قمی عالم شیعی (درگذشت ۳۵۰ق)[۷] از جمله این آثار است.
دسته‌بندی
در فقه از اختصاصات پیامبر ذیل چهار عنوان مباحات، واجبات، مُحَرّمات و کرامات بحث می‌شود.[۸] در برخی از منابع از محرمات و واجبات با عنوان «تغلیظات» و از مباحات با عنوان «تخفیفات» یاد شده است.[۹]
مباحات
برخی از مُباحات اختصاصی پیامبر عبارتند از:
- ازدواج با بیش از چهار زن با عقد دائم،[۱۰]
- نکاح با هِبه (زنی خود را به او ببخشد)،[۱۱]
- عقد نکاح در حال احرام،[۱۲]
- رعایت‌نکردن «حَقِّ قَسْم» (تقسیم هم‌خوابی) بین همسران[۱۳] حق قسم حکمی شرعی است که طبق آن بر کسی که بیش از یک زن دارد، واجب است که شب‌ها را میان آنها تقسیم کند و هر شب پیش یکی از آنها باشد.[۱۴]
- ورود به مکه بدون احرام،[۱۵]
- روزه وصال،[۱۶] (روزه یک روز را بدون افطار به روزه روز بعد متصل کردن یا روزه را تا سحر ادامه‌دادن)،[۱۷]
- جنگ‌کردن در حرم مکی هنگام فتح مکه،[۱۸]
- ازدواج بدون موافقت ولیّ زوجه و شهادت شهود،[۱۹]
- استفاده از عطر در حال احرام،[۲۰]
- تصرف در اموال خوراکی و نوشیدنی مسلمانان برای حفظ جان خود با استناد به آیه «النَّبِي أولى بِالْمُؤْمِنِينَ من أنفسهم».[۲۱]
محرمات
طبق منابع شیعه و سنی، برخی از مُحَرَّمات اختصاصی پیامبر، یعنی کارهایی که تنها برای او حرام است، عبارت‌اند از:
- ازدواج با کنیزان و اهل کتاب با صیغه عقد،[۲۲]
- تبدیل یا افزایش تعداد همسران پس از نازل‌شدن آیه ۵۲ سوره احزاب،[۲۳]
- زکات و صدقه بر او و آلش،[۲۴]
- نوشتن،[۲۵]
- شعرگفتن[۲۶] و تعلیم آن،[۲۷]
- درآوردن لباس جنگی یا کنارگذاردن ادوات جنگی قبل از ملاقات با دشمن،[۲۸]
- اشاره‌کردن با چشم در امور مُباح، مانند صدور فرمان با اشاره چشم.[۲۹]
واجبات
برپایه منابع شیعه و سنی، برخی از واجبات اختصاصی پیامبر به شرح ذیل است:
- مشورت در کارها،[۳۵] به گفته ابوالحسن ماوَردی از فقهای اهل‌سنت (درگذشت ۴۵۰ق) درباره اینکه پیامبر(ص) در چه کارهایی باید مشورت می‌کرد اختلاف‌نظر است برخی آن را مختص جنگ و غلبه بر دشمن دانسته، برخی دیگر مربوط به اموری دینوی و دینی و از نظر عده‌ای فقط مربوط به امور دینی است تا مردم از دلایل احکام و روش اجتهاد آگاه شوند.[۳۶]
کرامات
منظور از کرامات، ویژگی‌های دیگرِ مختص پیامبر(ص) و احکامی است که مسلمانان باید تنها درخصوص پیامبر رعایت کنند.[یادداشت ۱] برخی از آنها عبارت‌اند از:
- ملقب‌شدن همسران پیامبر(ص) به‌عنوان اُم‌ُّالمؤمنین.[۳۷]
- حرام بودن ازدواج همسران پیامبر پس از رحلت او با دیگران،[۳۸]
- بالاتر نبردن صدا از صدای پیامبر،[۳۹]
- جایزنبودن خروج از جلسه‌ای که پیامبر در آن حضور دارد، بدون اجازه او،[۴۰]
- جایز بودن سلام کردن نمازگزار در هنگام نماز خواندن به پیامبر(ص): این کار نماز را باطل نمی‌کند.[۴۱]
- اولویت داشتن حفظ جان پیامبر بر مؤمنان (اگر کسی قصد جان پیامبر(ص) را کرد مسلمانی که حاضر است باید جان خود را فدا کند.)[۴۲]
- قراردادن ترس از او در دل دشمنانش،[۴۳]
- خاتمیت،[۴۴]
- جاودانه‌بودن قرآن.[۴۵]
حکمت خصائص
برخی از عالمان مسلمان «حکمت‌هایی» را برای وجود احکام و ویژگی‌های اختصاصی پیامبر بیان کرده‌اند؛ ازجمله حکمت واجبات اختصاصی برای پیامبر را افزایش رتبه معنوی او[۴۶] و حکمت مُحَرَّمات را تنزیه او از آنها دانسته‌اند.[۴۷] همچنین حکمت مباحات را افزایش اختیارات پیامبر و حکمت کرامات را توجه‌دادن او به جایگاهش بیان کرده‌اند.[۴۸]
مطالعه بیشتر
«بررسی تطبیقی خصائص النبی صلی‌الله علیه و آله از نگاه فریقین»، اثر سید محمد نقیب. در بخش اول کتاب به مفهوم خصائص النبی، در بخش دوم به خصائص النبی در قرآن و در بخش سوم به آثار شناخت خصائص النبی و اشتراک پیامبر با دیگر معصومان پرداخته شده است این کتاب را حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت در تهران منتشر کرده است.[۴۹]
کتاب «بررسی دیدگاه‌‌ها درباره اختصاصات پیامبر خاتم(ص) از نگاه قرآن» اثر محمدصادق یوسفی‌مقدم در ۳۶۸ صفحه به زبان فارسی توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در سال ۱۳۹۰ منتشر شده است.[۵۰]
پانویس
- ↑ الصادق، خصائص المصطفی، ۲۰۰۰م، ص۲۴.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۳۹۶.
- ↑ الصادق، خصائص المصطفی، ۲۰۰۰م، ص۲۴.
- ↑ المعجم الوسیط، ۱۹۸۹م، ج۱، ص۲۳۸، ذیل خص.
- ↑ حسینی سمنانی، «خصائص النبی»، ج۱۵، ص۵۴۴.
- ↑ محقق کرکی، جامع‌المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۳.
- ↑ نجاشی، رجال‌النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۹۰.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۳۹۶؛ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۳.
- ↑ نگاه کنید به محقق کرکی، جامع‌المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۳.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۸؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۲۶.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۸؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۲۹.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۸؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۳۰.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۸.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۱۶، ص۵۷۳.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۸.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۱۸.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۶۰.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۲۱.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۲۷؛ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۱۵۶.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۲۳.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۶۱؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۲۵.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد،۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۷؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۱۲،۴۱۴.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۷.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۶؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۰۴.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۷؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۰۸.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۷؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۰۸.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۱۵۳
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۱۰؛ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۱۵۳.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۶؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۱۴.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۲؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۳۹۶.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۲؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۳۹۶.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۲؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۳۹۶.
- ↑ نووی، روضه‌الطالبین، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۳.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۰۰.
- ↑ نووی، روضه‌الطالبین، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۳؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۳۹۸.
- ↑ نگاه کنید به سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۳۹۸.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۶۴؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۳۷.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۳۷.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۴۴.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۴۳.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۴۳.
- ↑ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۲۶.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۶۵.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۶۵.
- ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۶۵.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۱۵۲؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۳۹۶.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۱۵۲؛ سیوطی، الخصائص الکبری، دار الکتب العلمیه، ج۲، ص۴۰۴.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۱۵۲.
- ↑ «بررسی تطبیقی خصائص النبی صلی‌الله علیه و آله از نگاه فریقین».
- ↑ «بررسی دیدگاه‌‌ها درباره اختصاصات پیامبر خاتم(ص) از نگاه قرآن»
یادداشت
- ↑ کرامت در کاربرد غالب به کارهای خارق‌العاده‌ای اشاره دارد که اولیاء الهی انجام می‌دهند و همراه ادعای نبوت نیست. (نگاه کنید به جرجانی، التعریفات، ناصرخسرو، ص۷۹.)
منابع
- «بررسی تطبیقی خصائص النبی صلی‌الله علیه و آله از نگاه فریقین»، کتابخانه تخصصی حج، تاریخ مشاهده ۸ آبان ۱۳۹۸ش.
- جرجانی، علی بن محمد، التعریفات، تهران، ناصر خسرو، بی‌تا.
- حسینی سمنانی، بتول، «خصائص النبی» در دانشنامه جهان اسلام.
- الصادق بن محمد، خصائص‌المصطفی صلی‌اللّه‌علیه وسلم بین الغلو و الجفاء، ریاض، ۲۰۰۰م.
- سیوطی عبدالرحمان بن ابی‌بکر، الخصائص الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، ۱۴۱۳-۱۴۱۹ق.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تصحیح سید محمدتقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، ۱۳۸۷ق.
- مجمع اللغة العربیه بالقاهره، المعجم الوسیط، استانبول، دار الدعوه، ۱۹۸۹م.
- محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۵ش.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، ۱۳۶۵ش.
- نووی، یحیی بن شرف، روضة الطالبیین و عمدة المفتین، تحقیق زهیر الشاویش، بیروت، دمشق-عمان، المکتب الاسلامی، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.
پیوند به بیرون