دعای جوشن کبیر

جوشن کبیر

اطلاعات دعا و زیارت
موضوع	نام ها و صفات خداوند
مأثور/غیرمأثور	مأثور
صادره از	جبرئیل
راوی	امام سجاد(ع) از امام حسین(ع) از امام علی(ع) از پیامبر اکرم(ص)
منابع شیعی	جنة الامان • البلد الامین
تک‌نگاری‌ها	شرح الاسماء(ملا هادی سبزواری)
زمان	شب‌های قدر
دعاها و زیارات مشهور
دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین

با دعای جوشن صغیر اشتباه نشود.

جوشن کبیر دعایی منقول از پیامبر اکرم(ص) در ۱۰۰ بند، حاوی ۱۰۰۱ نام و صفت خداوند است. این دعا را جبرئیل به پیامبر اسلام(ص) در یکی از جنگ‌ها برای در امان بودن از آسیب‌های جنگ آموزش داد.

این دعا را کفعمی در المصباح و البلد الامین نقل کرده و علامه مجلسی در بحار الانوار و شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح الجنان به نقل از کفعمی ذکر کرده‌اند.

در روایات برای این دعا فضیلت‌های متعددی ذکر شده است؛ از جمله در امان خدا بودن. در برخی روایات، به نوشتن این دعا بر روی کفن سفارش شده است. علامه مجلسی در زاد المعاد، براساس برخی روایات، خواندن این دعا را از اعمال شب‌های قدر ذکر کرده است.

جوشن کبیر از دعاهای مشهور و رایج میان شیعیان ایران است و معمولاً در مراسم شب‌های قدر به صورت گروهی خوانده می‌شود.

شرح‌هایی بر دعای جوشن کبیر نوشته شده که مشهورترین آنها شرح ملا هادی سبزواری به نام شرح الاسماء است.

ماجرای نزول دعا

فراز ۲۸ دعای جوشن کبیر
یا عِمَادَ مَنْ لا عِمَادَ لَهُ یا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ یا ذُخْرَ مَنْ لا ذُخْرَ لَهُ یا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ یا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ یا فَخْرَ مَنْ لا فَخْرَ لَهُ یا عِزَّ مَنْ لا عِزَّ لَهُ یا مُعِینَ مَنْ لا مُعِینَ لَهُ یا أَنِیسَ مَنْ لا أَنِیسَ لَهُ یا أَمَانَ مَنْ لا أَمَانَ لَهُ
ای تکیه‏‌گاه آن‏که تکیه‌‏گاه ندارد، ای پشتیبان آن‏که پشتیبانی ندارد، ای اندوخته آن‏که‌اندوخته‏ای ندارد، ‌ای پناه آن‏که پناهی ندارد، ای فریادرس آن‏که فریادرسی ندارد، ای افتخار آن‏که افتخاری ندارد، ای عزّت آن‏که عزّتی ندارد، ‌ای مددرسان آن‏که مددی ندارد، ای همدم آن‏که همدمی ندارد، ای ایمنی‏‌بخش آن‏که ایمنی ندارد

امام سجاد(ع) از پدرش امام حسین(ع) و او از امام علی(ع) نقل کرده‌ است که در یکی از جنگ‌ها (جنگ احد)، پیامبر(ص) زرهی سنگین پوشیده بود و آن زره جسمش را اذیت می‌کرد. جبرئیل نازل شد و ضمن رساندن سلام خدا بر پیامبر(ص) گفت: «این زره را از بدنت بیرون بیاور و به جای آن این دعا را بخوان که برای تو و امت تو امان است...». علت نام‌گذاری این دعا به جوشن کبیر (به معنای زره بزرگ) نیز همین است؛ البته این ماجرا در منابع تاریخی نقل نشده است.

دعای جوشن کبیر را کفعمی در المصباح و البلد الامین و علامه مجلسی در بحار الانوار و شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح الجنان به نقل از کفعمی نقل کرده‌اند.

محتوا

فراز ۵۲ دعای جوشن کبیر
یا سُرُورَ الْعَارِفِینَ یا مُنَی الْمُحِبِّینَ یا أَنِیسَ الْمُرِیدِینَ یا حَبِیبَ التَّوَّابِینَ یا رَازِقَ الْمُقِلِّینَ یا رَجَاءَ الْمُذْنِبِینَ یا قُرَّةَ عَینِ الْعَابِدِینَ یا مُنَفِّسَ عَنِ الْمَکْرُوبِینَ یا مُفَرِّجَ عَنِ الْمَغْمُومِینَ یا إِلَهَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ
ای شادی‏ عارفان، ای آرزوی شیفتگان، ای همدم مریدان، ای محبوب توبه‏کاران، ای روزی‏دهنده بی‏چیزان ،ای‏ امید گنهکاران، ای نور چشم عبادت‏کنندگان، ای گشاینده‌اندوه دلگیران، ای غمگسار غمزدگان، ‌ای معبود گذشتگان و آیندگان

فراز ۹۹ دعای جوشن کبیر
یا مَنْ لا یشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ یا مَنْ لا یمْنَعُهُ فِعْلٌ عَنْ فِعْلٍ یا مَنْ لا یلْهِیهِ قَوْلٌ عَنْ قَوْلٍ یا مَنْ لا یغَلِّطُهُ سُؤَالٌ عَنْ سُؤَالٍ یا مَنْ لا یحْجُبُهُ شَی‏ءٌ عَنْ شَی‏ءٍ یا مَنْ لا یبْرِمُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ یا مَنْ هُوَ غَایةُ مُرَادِ الْمُرِیدِینَ یا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی هِمَمِ الْعَارِفِینَ یا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی طَلَبِ الطَّالِبِینَ یا مَنْ لا یخْفَی عَلَیهِ ذَرَّةٌ فِی الْعَالَمِینَ
ای آن‏که شنیدنی از شنیدن دیگر بازش ندارد، ای آن‏که کاری از کار دیگر منعش نکند، ای آن‏که گفتاری از گفتار دیگر سرگرمش نکند، ای آن‏که درخواستی از درخواست دیگر او را به اشتباه نیافکند، ای آن‏که چیزی از چیز دیگر پرده‏اش نشود، ‌ای آن‏که اصرار اصرارکنندگان او را به ستوه نیاورد، ای آن‏که آرمان واپسین جویندگان است، ای آن‏که نهایت همّت‏ عارفان است، ای آن‏که پایان جستجوی جویندگان است، ای آن‏که غباری در سراسر هستی بر او پوشیده نیست

دعای جوشن کبیر ۱۰۰ بند یا فصل دارد و هر بند حاوی ۱۰ اسم از اسم‌های خداوند است و در مجموع هزار اسم خداوند در آن آمده است؛ البته در بند ۵۵ این دعا یازده اسم ذکر شده است. ازاین‌رو، برخی دعا را شامل ۱۰۰۱ اسم دانسته‌اند. به گفته شیخ عباس قمی، اسم اعظم خدا نیز در این دعا است.

به گفته کفعمی در پایان هر بند، این عبارت خوانده می‌شود: «سُبْحَانَک‏ یا لَا إِلَهَ‏ إِلَّا أَنْتَ‏ الْغَوْثَ‏ الْغَوْثَ‏ خَلِّصْنَا مِنَ‏ النَّارِ یا رَبِّ». در کتاب بلد الامین آمده که در ابتدای هر بند «بسم الله» و در پایان هر بند «سُبْحَانَک‏ یا لَا إِلَهَ‏ إِلَّا أَنْتَ‏ الْغَوْثَ‏ الْغَوْثَ‏ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ خَلِّصْنَا مِنَ النَّارِ یا رَبِّ یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکرَامِ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» گفته شود.

علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد در ابتدای هر فصل، خاصیتی برای آن بیان شده است، مثلاً برای بند ۳ گفته: «لطلب النصرة و سعة الرزق‏» و برای بند ۲۴: «لتنویر القلب و اقالة العثرات‏» و برای بند ۳۹: «لرفع الفقر».

در این دعا، بیشتر نام‌های خدا و تعبیرات دیگر از قرآن گرفته شده است و آنها به گونه‌ای در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که علاوه بر مُسَجَّع و موزون بودن، در بیشتر موارد، اسماء و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یک شکل و مشابه‌اند.

تکرار بعضی صفات

شش صفت از صفات خداوند در این دعا دوبار تکرار شده‌اند:

• «یا من لم یتخذ صاحبه و لا ولدا» در بندهای ۶۲ و ۸۴
• «یا نافع» در بندهای ۹ و ۳۲
• «یا من هو بمن رجاه کریم» در بند‌های ۱۸ و ۹۶
• «یا من هو بمن عصاه حلیم» در بند‌های ۱۸ و ۹۶
• «یا من فضله عمیم» در بندهای ۴۸ و ۹۸
• «یا انیس من لا انیس له» در بندهای ۲۸ و ۵۹.

به احتمال این تکرارها ناشی از اشتباهات و تصحیف‌هایی است که توسط نسخه برداران نخستین رخ داده و در اسناد بعدی نیز تکرار شده است.

فضیلت

کتاب شرح الأسماء، شرح دعاء الجوشن الکبیر؛ تألیف ملاهادی سبزواری

بنا بر روایتی، هر کس دعای جوشن کبیر را هنگام خروج از خانه‌ بخواند، خدا او را حفظ می‌کند و ثواب بسیار به او می‌دهد و هرکس آن را بر کفنش بنویسد از عذاب قبر مصون می‌ماند و هرکس آن را اول ماه رمضان بخواند، خدا به او درک فضیلت شب قدر را روزی می‌دهد و هر کس آن را سه‌بار در این ماه بخواند، در طول زندگی‌اش در امان خدا قرار می‌گیرد و بهشت بر او واجب و آتش جهنم، حرام می‌شود. از امام حسین(ع) نقل شده که امام علی(ع) به او وصیت کرد که این دعا را حفظ کند و آن را بر کفن علی(ع) بنویسد و به دیگران نیز تعلیم دهد.

به گفته علامه مجلسی در زاد المعاد، در برخی روایات نقل شده که این دعا در شب‌های قدر (۱۹، ۲۱ و ۲۳ رمضان) خوانده شود. شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان نیز به تبع علامه مجلسی،‌ خواندن این دعا را یکی از اعمال شب‌های قدر ذکر کرده است.

جوشن کبیر از دعاهای مشهور میان شیعیان به ویژه شیعیان ایران است که غالباً در شب‌های قدر به صورت گروهی و فردی در مساجد و تکایا خوانده می‌شود.

شرح‌ها

عالمان شیعه بر دعای جوشن کبیر شرح‌هایی نوشته‌اند، مشهورترین شرح، شرح ملا هادی سبزواری است. این شرح رنگ و بویی عرفانی و فلسفی دارد. سبزواری براساس بندهای دعا، به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و برای مباحث لغوی به کتاب قاموس اللغه فیروزآبادی بسیار مراجعه کرده است. او همچنین در موارد مختلف به اقتضای بحث، مباحث فلسفی، عرفانی و کلامی را طرح کرده است.

جستارهای وابسته

• جوشن صغیر

پیوند به بیرون

• «جوشن کبیر»، دانشنامه جهان اسلام
• «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی
• قرائت دعای جوش کبیر به همراه متن و ترجمه