دعای جوشن کبیر

جوشن کبیر
اطلاعات دعا و زیارت
موضوع	نام ها و صفات خداوند
مأثور/غیرمأثور	مأثور
صادره از	جبرئیل
راوی	امام سجاد(ع) از امام حسین(ع) از امام علی(ع) از پیامبر اکرم(ص)
منابع شیعی	جنة الامان • البلد الامین
تک‌نگاری‌ها	شرح الاسماء(ملا هادی سبزواری)
زمان	شب‌های قدر
دعاها و زیارات مشهور
دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین

با دعای جوشن صغیر اشتباه نشود.

جوشن کبیر دعایی منقول از پیامبر اکرم(ص) در ۱۰۰ بند، حاوی ۱۰۰۱ نام و صفت خداوند است. در این دعا، نام‌های خدا بیشتر از قرآن گرفته شده و به گونه‌ای در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که علاوه بر مُسَجَّع و موزون بودن، در بیشتر موارد، اسماء و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یک شکل و مشابه‌اند.

دعای جوش کبیر را جبرئیل به پیامبر اسلام(ص) در یکی از جنگ‌ها برای در امان بودن از آسیب‌های جنگ آموزش داده است. امروزه این دعا در ایران معمولا یکی از بخش‌های ثابت مراسم شب‌های قدر در ماه رمضان است. عده‌ای نیز به سفارش روایات، این دعا را بر روی کفن خود می‌نویسند.

شرح‌هایی بر دعای جوشن کبیر نوشته شده که مشهورترین آنها شرح ملا هادی سبزواری به نام شرح الاسماء است. سبزواری براساس بندهای دعا، به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و به اقتضای بحث، مباحث فلسفی، عرفانی و کلامی را طرح کرده است.

ماجرای نزول دعا

فراز ۲۸ دعای جوشن کبیر
یا عِمَادَ مَنْ لا عِمَادَ لَهُ یا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ یا ذُخْرَ مَنْ لا ذُخْرَ لَهُ یا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ یا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ یا فَخْرَ مَنْ لا فَخْرَ لَهُ یا عِزَّ مَنْ لا عِزَّ لَهُ یا مُعِینَ مَنْ لا مُعِینَ لَهُ یا أَنِیسَ مَنْ لا أَنِیسَ لَهُ یا أَمَانَ مَنْ لا أَمَانَ لَهُ
ای تکیه‏‌گاه آن‏که تکیه‌‏گاه ندارد، ای پشتیبان آن‏که پشتیبانی ندارد، ای اندوخته آن‏که‌اندوخته‏ای ندارد، ‌ای پناه آن‏که پناهی ندارد، ای فریادرس آن‏که فریادرسی ندارد، ای افتخار آن‏که افتخاری ندارد، ای عزّت آن‏که عزّتی ندارد، ‌ای مددرسان آن‏که مددی ندارد، ای همدم آن‏که همدمی ندارد، ای ایمنی‏‌بخش آن‏که ایمنی ندارد

امام سجاد(ع) از امام حسین(ع) و او از امام علی(ع) نقل کرده‌ است که در یکی از جنگ‌ها، پیامبر(ص) زرهی سنگین پوشیده بود و آن زره جسمش را اذیت می‌کرد. جبرئیل نازل شد و ضمن رساندن سلام خدا بر پیامبر(ص) گفت: «این زره را از بدنت بیرون بیاور و به جای آن این دعا را بخوان که برای تو و امت تو امان است». علت نام‌گذاری این دعا به جوشن کبیر (به معنای زره بزرگ) نیز همین است.البته این ماجرا در منابع تاریخی نقل نشده است.

دعای جوشن کبیر را کفعمی در المصباح و البلد الامین نقل کرده است.

محتوا

فراز ۵۲ دعای جوشن کبیر
یا سُرُورَ الْعَارِفِینَ یا مُنَی الْمُحِبِّینَ یا أَنِیسَ الْمُرِیدِینَ یا حَبِیبَ التَّوَّابِینَ یا رَازِقَ الْمُقِلِّینَ یا رَجَاءَ الْمُذْنِبِینَ یا قُرَّةَ عَینِ الْعَابِدِینَ یا مُنَفِّسَ عَنِ الْمَکْرُوبِینَ یا مُفَرِّجَ عَنِ الْمَغْمُومِینَ یا إِلَهَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ
ای شادی‏ عارفان، ای آرزوی شیفتگان، ای همدم مریدان، ای محبوب توبه‏کاران، ای روزی‏دهنده بی‏چیزان ،ای‏ امید گنهکاران، ای نور چشم عبادت‏کنندگان، ای گشاینده‌اندوه دلگیران، ای غمگسار غمزدگان، ‌ای معبود گذشتگان و آیندگان

فراز ۹۹ دعای جوشن کبیر
یا مَنْ لا یشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ یا مَنْ لا یمْنَعُهُ فِعْلٌ عَنْ فِعْلٍ یا مَنْ لا یلْهِیهِ قَوْلٌ عَنْ قَوْلٍ یا مَنْ لا یغَلِّطُهُ سُؤَالٌ عَنْ سُؤَالٍ یا مَنْ لا یحْجُبُهُ شَی‏ءٌ عَنْ شَی‏ءٍ یا مَنْ لا یبْرِمُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ یا مَنْ هُوَ غَایةُ مُرَادِ الْمُرِیدِینَ یا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی هِمَمِ الْعَارِفِینَ یا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی طَلَبِ الطَّالِبِینَ یا مَنْ لا یخْفَی عَلَیهِ ذَرَّةٌ فِی الْعَالَمِینَ
ای آن‏که شنیدنی از شنیدن دیگر بازش ندارد، ای آن‏که کاری از کار دیگر منعش نکند، ای آن‏که گفتاری از گفتار دیگر سرگرمش نکند، ای آن‏که درخواستی از درخواست دیگر او را به اشتباه نیافکند، ای آن‏که چیزی از چیز دیگر پرده‏اش نشود، ‌ای آن‏که اصرار اصرارکنندگان او را به ستوه نیاورد، ای آن‏که آرمان واپسین جویندگان است، ای آن‏که نهایت همّت‏ عارفان است، ای آن‏که پایان جستجوی جویندگان است، ای آن‏که غباری در سراسر هستی بر او پوشیده نیست

این دعا ۱۰۰ بند دارد و هر بند حاوی ۱۰ اسم از اسم‌های خداست، به جز بند ۵۵ که یازده اسم خداوند در آن آمده است ؛ بنابراین، در مجموع، این دعا حاوی ۱۰۰۱ اسم خداوند است. در پایان هر بند، این عبارت خوانده می‌شود: «سُبْحَانَک‏ یا لَا إِلَهَ‏ إِلَّا أَنْتَ‏ الْغَوْثَ‏ الْغَوْثَ‏ خَلِّصْنَا مِنَ‏ النَّارِ یا رَبِّ». در کتاب بلد الامین آمده که در ابتدای هر بند «بسم الله» و در پایان هر بند «سُبْحَانَک‏ یا لَا إِلَهَ‏ إِلَّا أَنْتَ‏ الْغَوْثَ‏ الْغَوْثَ‏ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ خَلِّصْنَا مِنَ النَّارِ یا رَبِّ یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکرَامِ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» گفته شود.

در کتاب زاد المعاد در ابتدای هر فصل، خاصیتی برای آن بیان شده است، مثلاً برای بند ۳ گفته: «لطلب النصرة و سعة الرزق‏» و برای بند ۲۴: «لتنویر القلب و اقالة العثرات‏» و برای بند ۳۹: «لرفع الفقر».

در این دعا، بیشتر نام‌های خدا و تعبیرات دیگر از قرآن گرفته شده است و آنها به گونه‌ای در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که علاوه بر مُسَجَّع و موزون بودن، در بیشتر موارد، اسماء و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یک شکل و مشابه‌اند.

تکرار بعضی صفات

شش صفت از صفات خداوند که در این دعا تکرار شده‌اند:

• «یا من لم یتخذ صاحبه و لا ولدا» در بندهای ۶۲ و ۸۴
• «یا نافع» در بندهای ۹ و ۳۲
• «یا من هو بمن رجاه کریم» در بند‌های ۱۸ و ۹۶
• «یا من هو بمن عصاه حلیم» در بند‌های ۱۸ و ۹۶
• «یا من فضله عمیم» در بندهای ۴۸ و ۹۸
• «یا انیس من لا انیس له» در بندهای ۲۸ و ۵۹

به احتمال این تکرارها ناشی از اشتباهات و تصحیف‌هایی است که توسط نسخه برداران نخستین رخ داده و در اسناد بعدی نیز تکرار شده است.

فضیلت

کتاب شرح الأسماء، شرح دعاء الجوشن الکبیر؛ تألیف ملاهادی سبزواری

بنا بر روایت، هر کس این دعا را هنگام خروج از خانه‌ بخواند، خدا او را حفظ می‌کند و ثواب بسیار به او می‌دهد و هرکس آن را بر کفنش بنویسد از عذاب قبر مصون می‌ماند و هرکس آن را اول ماه رمضان بخواند، خدا به او درک فضیلت شب قدر را روزی می‌دهد و هر کس آن را سه‌بار در این ماه بخواند، در طول زندگی‌اش در امان خدا قرار می‌گیرد.

جوشن کبیر از دعاهای رایجی است که شیعیان ایران در شب‌های قدر به صورت گروهی و فردی می‌خوانند.

شرح‌ها

عالمان شیعه بر دعای جوشن کبیر شرح‌هایی نوشته‌اند، مشهورترین شرح، شرح ملا هادی سبزواری است. این شرح رنگ و بویی عرفانی و فلسفی دارد. سبزواری براساس بندهای دعا، به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و برای مباحث لغوی به کتاب قاموس اللغه فیروزآبادی بسیار مراجعه کرده است. او همچنین در موارد مختلف به اقتضای بحث، مباحث فلسفی، عرفانی و کلامی را طرح کرده است.

جستارهای وابسته

• جوشن صغیر

منابع

• آقا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
• سبزواری، هادی بن مهدی(ملا هادی)، شرح الاسماء (شرح دعاءالجوشن الکبیر)، تهران، چاپ نجفقلی حبیبی، ۱۳۷۵ش.
• کفعمی، ابراهیم بن علی، البلدالامین و الدّرع الحصین، بیروت، چاپ علاءالدین اعلمی، ۱۴۱۸ق.
• کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، چاپ سنگی [تهران]، ۱۳۲۱ش، چاپ افست قم، ۱۴۰۵ق.

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
• مقاله جوشن کبیر در دائرة المعارف بزرگ اسلامی
• قرائت دعای جوش کبیر به همراه متن و ترجمه