دعای جوشن کبیر
| اطلاعات دعا و زیارت | |
|---|---|
| موضوع | نام ها و صفات خداوند |
| مأثور/غیرمأثور | مأثور |
| صادره از | جبرئیل |
| راوی | امام سجاد(ع) از امام حسین(ع) از امام علی(ع) از پیامبر اکرم(ص) |
| منابع شیعی | جنة الامان • البلد الامین |
| تک‌نگاری‌ها | شرح الاسماء(ملا هادی سبزواری) |
| زمان | شب‌های قدر |
| دعاها و زیارات مشهور | |
| دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین | |
| نیایش |
|
جوشن کبیر دعایی منقول از پیامبر اکرم(ص) در ۱۰۰ بند، حاوی ۱۰۰۱ نام و صفت خداوند است. این دعا را جبرئیل به پیامبر اسلام(ص) در یکی از جنگ‌ها برای در امان بودن از آسیب‌های جنگ آموزش داد.
این دعا را کفعمی در المصباح و البلد الامین نقل کرده و علامه مجلسی در بحار الانوار و شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح الجنان به نقل از کفعمی ذکر کرده‌اند.
در روایات برای این دعا فضیلت‌های متعددی ذکر شده است؛ از جمله در امان خدا بودن. در برخی روایات، به نوشتن این دعا بر روی کفن سفارش شده است. علامه مجلسی در زاد المعاد، براساس برخی روایات، خواندن این دعا را از اعمال شب‌های قدر ذکر کرده است.
جوشن کبیر از دعاهای مشهور و رایج میان شیعیان ایران است و معمولاً در مراسم شب‌های قدر به صورت گروهی خوانده می‌شود.
شرح‌هایی بر دعای جوشن کبیر نوشته شده که مشهورترین آنها شرح ملا هادی سبزواری به نام شرح الاسماء است.
ماجرای نزول دعا
یا عِمَادَ مَنْ لا عِمَادَ لَهُ یا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ یا ذُخْرَ مَنْ لا ذُخْرَ لَهُ یا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ یا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ یا فَخْرَ مَنْ لا فَخْرَ لَهُ یا عِزَّ مَنْ لا عِزَّ لَهُ یا مُعِینَ مَنْ لا مُعِینَ لَهُ یا أَنِیسَ مَنْ لا أَنِیسَ لَهُ یا أَمَانَ مَنْ لا أَمَانَ لَهُ
ای تکیهگاه آنکه تکیهگاه ندارد، ای پشتیبان آنکه پشتیبانی ندارد، ای اندوخته آنکهاندوختهای ندارد، ای پناه آنکه پناهی ندارد، ای فریادرس آنکه فریادرسی ندارد، ای افتخار آنکه افتخاری ندارد، ای عزّت آنکه عزّتی ندارد، ای مددرسان آنکه مددی ندارد، ای همدم آنکه همدمی ندارد، ای ایمنیبخش آنکه ایمنی ندارد
امام سجاد(ع) از پدرش امام حسین(ع) و او از امام علی(ع) نقل کرده است که در یکی از جنگ‌ها (جنگ احد[۱])، پیامبر(ص) زرهی سنگین پوشیده بود و آن زره جسمش را اذیت می‌کرد. جبرئیل نازل شد و ضمن رساندن سلام خدا بر پیامبر(ص) گفت: «این زره را از بدنت بیرون بیاور و به جای آن این دعا را بخوان که برای تو و امت تو امان است...».[۲] علت نام‌گذاری این دعا به جوشن کبیر (به معنای زره بزرگ) نیز همین است؛ البته این ماجرا در منابع تاریخی نقل نشده است.
دعای جوشن کبیر را کفعمی در المصباح[۳] و البلد الامین[۴] و علامه مجلسی در بحار الانوار[۵] و شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح الجنان[۶] به نقل از کفعمی نقل کرده‌اند.
محتوا
یا سُرُورَ الْعَارِفِینَ یا مُنَی الْمُحِبِّینَ یا أَنِیسَ الْمُرِیدِینَ یا حَبِیبَ التَّوَّابِینَ یا رَازِقَ الْمُقِلِّینَ یا رَجَاءَ الْمُذْنِبِینَ یا قُرَّةَ عَینِ الْعَابِدِینَ یا مُنَفِّسَ عَنِ الْمَکْرُوبِینَ یا مُفَرِّجَ عَنِ الْمَغْمُومِینَ یا إِلَهَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ
ای شادی عارفان، ای آرزوی شیفتگان، ای همدم مریدان، ای محبوب توبهکاران، ای روزیدهنده بیچیزان ،ای امید گنهکاران، ای نور چشم عبادتکنندگان، ای گشاینده‌اندوه دلگیران، ای غمگسار غمزدگان، ای معبود گذشتگان و آیندگان
یا مَنْ لا یشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ یا مَنْ لا یمْنَعُهُ فِعْلٌ عَنْ فِعْلٍ یا مَنْ لا یلْهِیهِ قَوْلٌ عَنْ قَوْلٍ یا مَنْ لا یغَلِّطُهُ سُؤَالٌ عَنْ سُؤَالٍ یا مَنْ لا یحْجُبُهُ شَیءٌ عَنْ شَیءٍ یا مَنْ لا یبْرِمُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ یا مَنْ هُوَ غَایةُ مُرَادِ الْمُرِیدِینَ یا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی هِمَمِ الْعَارِفِینَ یا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی طَلَبِ الطَّالِبِینَ یا مَنْ لا یخْفَی عَلَیهِ ذَرَّةٌ فِی الْعَالَمِینَ
ای آنکه شنیدنی از شنیدن دیگر بازش ندارد، ای آنکه کاری از کار دیگر منعش نکند، ای آنکه گفتاری از گفتار دیگر سرگرمش نکند، ای آنکه درخواستی از درخواست دیگر او را به اشتباه نیافکند، ای آنکه چیزی از چیز دیگر پردهاش نشود، ای آنکه اصرار اصرارکنندگان او را به ستوه نیاورد، ای آنکه آرمان واپسین جویندگان است، ای آنکه نهایت همّت عارفان است، ای آنکه پایان جستجوی جویندگان است، ای آنکه غباری در سراسر هستی بر او پوشیده نیست
دعای جوشن کبیر ۱۰۰ بند یا فصل دارد و هر بند حاوی ۱۰ اسم از اسم‌های خداوند است[۷] و در مجموع هزار اسم خداوند در آن آمده است؛[۸] البته در بند ۵۵ این دعا یازده اسم ذکر شده است.[۹] ازاین‌رو، برخی دعا را شامل ۱۰۰۱ اسم دانسته‌اند.[۱۰] به گفته شیخ عباس قمی، اسم اعظم خدا نیز در این دعا است.[۱۱]
به گفته کفعمی در پایان هر بند، این عبارت خوانده می‌شود: «سُبْحَانَک یا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ خَلِّصْنَا مِنَ النَّارِ یا رَبِّ».[۱۲] در کتاب بلد الامین آمده که در ابتدای هر بند «بسم الله» و در پایان هر بند «سُبْحَانَک یا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ خَلِّصْنَا مِنَ النَّارِ یا رَبِّ یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکرَامِ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» گفته شود.[۱۳]
علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد در ابتدای هر فصل، خاصیتی برای آن بیان شده است، مثلاً برای بند ۳ گفته: «لطلب النصرة و سعة الرزق» و برای بند ۲۴: «لتنویر القلب و اقالة العثرات» و برای بند ۳۹: «لرفع الفقر».[۱۴]
در این دعا، بیشتر نام‌های خدا و تعبیرات دیگر از قرآن گرفته شده است و آنها به گونه‌ای در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که علاوه بر مُسَجَّع و موزون بودن، در بیشتر موارد، اسماء و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یک شکل و مشابه‌اند.[۱۵]
تکرار بعضی صفات
شش صفت از صفات خداوند در این دعا دوبار تکرار شده‌اند:
- «یا من لم یتخذ صاحبه و لا ولدا» در بندهای ۶۲ و ۸۴
- «یا نافع» در بندهای ۹ و ۳۲
- «یا من هو بمن رجاه کریم» در بندهای ۱۸ و ۹۶
- «یا من هو بمن عصاه حلیم» در بندهای ۱۸ و ۹۶
- «یا من فضله عمیم» در بندهای ۴۸ و ۹۸
- «یا انیس من لا انیس له» در بندهای ۲۸ و ۵۹.[۱۶]
به احتمال این تکرارها ناشی از اشتباهات و تصحیف‌هایی است که توسط نسخه برداران نخستین رخ داده و در اسناد بعدی نیز تکرار شده است.
فضیلت
بنا بر روایتی، هر کس دعای جوشن کبیر را هنگام خروج از خانه بخواند، خدا او را حفظ می‌کند و ثواب بسیار به او می‌دهد و هرکس آن را بر کفنش بنویسد از عذاب قبر مصون می‌ماند و هرکس آن را اول ماه رمضان بخواند، خدا به او درک فضیلت شب قدر را روزی می‌دهد و هر کس آن را سه‌بار در این ماه بخواند، در طول زندگی‌اش در امان خدا قرار می‌گیرد و بهشت بر او واجب و آتش جهنم، حرام می‌شود.[۱۷] از امام حسین(ع) نقل شده که امام علی(ع) به او وصیت کرد که این دعا را حفظ کند و آن را بر کفن علی(ع) بنویسد و به دیگران نیز تعلیم دهد.[۱۸]
به گفته علامه مجلسی در زاد المعاد، در برخی روایات نقل شده که این دعا در شب‌های قدر (۱۹، ۲۱ و ۲۳ رمضان) خوانده شود.[۱۹] شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان نیز به تبع علامه مجلسی، خواندن این دعا را یکی از اعمال شب‌های قدر ذکر کرده است.[۲۰]
جوشن کبیر از دعاهای مشهور میان شیعیان به ویژه شیعیان ایران است که غالباً در شب‌های قدر به صورت گروهی و فردی در مساجد و تکایا خوانده می‌شود. [۲۱]
شرح‌ها
عالمان شیعه بر دعای جوشن کبیر شرح‌هایی نوشته‌اند،[۲۲] مشهورترین شرح، شرح ملا هادی سبزواری است. این شرح رنگ و بویی عرفانی و فلسفی دارد. سبزواری براساس بندهای دعا، به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و برای مباحث لغوی به کتاب قاموس اللغه فیروزآبادی بسیار مراجعه کرده است. او همچنین در موارد مختلف به اقتضای بحث، مباحث فلسفی، عرفانی و کلامی را طرح کرده است.[۲۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۹۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۲-۳۹۷.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷-۲۶۰.
- ↑ کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۴۰۲-۴۱۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۲-۳۹۷.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، اسوه، ص۸۶.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۴؛ قمی، مفاتیح الجنان،اسوه، ص۸۶.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۵۴.
- ↑ اکبری بیرق، «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان،اسوه، ص۸۶.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷.
- ↑ کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۴۰۲.
- ↑ نگاه کنید به: مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ۴۳۰-۴۴۲.
- ↑ نگاه کنید به: کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷-۲۶۰.
- ↑ نگاه کنید به: کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷-۲۶۰.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۳ و ۳۸۴؛ قمی، مفاتیح الجنان، اسوه، ص۸۶.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۴؛ قمی، مفتاتیح الجنان، اسوه، ص۸۶.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۱۲۷.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، اسوه، ص۸۶ و ۲۲۶.
- ↑ اکبری بیرق، «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ رک: آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۶-۶۷، ج۵، ص۲۸۷، ج۱۳، ص۲۴۷-۲۴۸.
- ↑ سبزواری، شرح الاسماء، ۱۳۷۵ش، ص۳۳.
منابع
- آقا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
- اکبری بیرق، حسن، «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۹ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ فروردین ۱۴۰۱ش.
- سبزواری، هادی بن مهدی(ملا هادی)، شرح الاسماء (شرح دعاءالجوشن الکبیر)، تهران، چاپ نجفقلی حبیبی، ۱۳۷۵ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، نشر اسوه، بی‌تا.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، البلدالامین و الدّرع الحصین، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح (جُنة الأمان الواقیة و جَنة الإیمان الباقیة)، قم، دار الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمد باقر، زاد المعاد-مفتاح الجنان، تحقیق علاءالدین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
پیوند به بیرون
- «جوشن کبیر»، دانشنامه جهان اسلام
- «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی
- قرائت دعای جوش کبیر به همراه متن و ترجمه
