عبدالله بن عبدالمطلب
| پدر پیامبر اسلام | |
 تصویری از محل دفن عبدالله بن عبدالمُطَّلِب، دارالنابغه، در مدینه. | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| لقب/کنیه | ابوقشم • ابومحمد • ابواحمد • ذبیح |
| نسب | قبیله قریش از نسل حضرت ابراهیم(ع) |
| خویشاوندان سرشناس | عبدالمطلب (پدر) • آمنه بنت وهب (همسر) |
| زادگاه | مکه |
| محل دفن | مدینه • دارالنابغه |
| اطلاعات دیگر | |
عَبدالله بن عبدالمُطَّلِب، پدر پیامبر اسلام، فرزند عبدالمُطَّلِب از خاندان بنیهاشم و فاطمه بنت عَمرو مخزومی بود. عبدالله با آمنه بنت وهب ازدواج کرد و مطابق قول مشهورتر، پیش از تولد پیامبر در ۲۵ سالگی در مدینه درگذشت. قبر او در مدینه در دارالنابغه قرار داشت که در سال ۱۳۵۵ش تخریب شد و داخل مسجدالنبی قرار گرفت.
شیعیان به یکتاپرستی عبدالله و نیاکان پیامبر باور دارند. در منابع تاریخی و حدیثی، ماجرایی درباره نذر عبدالمطلب و ذبح عبدالله نقل شده که از نظر علیاکبر غفاری، حدیثشناس، و علی دوانی، تاریخنگار شیعه، ساختگی بوده و در تضاد با ایمان نیاکان پیامبر اسلام است.
معرفی و جایگاه
عبدالله، فرزند عبدالمُطَّلِب و پدر حضرت محمد(ص)، از خاندان بنیهاشم، یکی از شاخههای قبیله قریش بود.[۱]
عبدالله از مادری به نام فاطمه دختر عمرو بن عائذ از قبیله مخزوم زاده شد.[۲] فرزندان مشترک عبدالمطلب و فاطمه بنت عمرو، چهار پسر، عبدالله، ابوطالب (پدر امام علی(ع))، زُبَیر، و مُقَوِّم (عبدالکعبه) و پنج دختر به نامهای اُمّحَکیم، اُمَیْمه (اُمَیّه)، اَروىٰ، بَرّه و عاتِکه بودند.[۳] اگرچه در برخی منابع عبدالله کوچکترین پسر عبدالمطلب معرفی شده،[۴] ولی سید جعفر مرتضی عاملی، مؤلف کتاب الصحیح من سیرة النبی الاعظم، این گزاره را ناصحیح و عباس و حمزه، دو فرزند دیگر عبدالمطلب، را کوچکتر از او دانسته است.[۵] او عبدالله را کوچکترین پسرِ مادرش معرفی میکند.[۶]
عبدالله با آمنه دختر وَهَب بن عبدمَناف ازدواج کرد.[۷] مطابق برخی نقلها، این ازدواج در روز ادای نذر عبدالمطلب برای قربانیکردن یکی از فرزندانش[۸] یا یک سال پس از آن انجام شده است.[۹] به گفته محمدابراهیم آیتی، نویسنده کتاب تاریخ پیامبر اسلام، برای عبدالله، کنیههای «أبوقُشَم»، «أبومحمّد» و «أبواحمد» و لقب «ذَبیح» گزارش شده است.[۱۰]
ایمان عبدالله
سید جعفر مرتضی عاملی، موحد بودن نیاکان پیامبر، از حضرتآدم تا عبدالله را از مسائل موردقبول شیعیان برمیشمارد.[۱۱] همچنین بنابر نظر دارالافتای الازهر مصر، هیچکدام از مردان و زنانی که پیامبر از طریق صلب و رحم آنان به دنیا آمده است، مرتکب کفر و فسق و صفات جاهلی نبودهاند.[۱۲] با این حال، گروهی از عالمان اهلسنت، از جمله ابنتیمیه، بر آنند که پدر و مادر پیامبر از کافران بوده و در جهنم هستند.[۱۳]
داستان ذبح
ماجرای نذر عبدالمطلب و ذبح عبدالله از مباحث اختلافی تاریخپژوهان مسلمان است.[۱۴] در روایتی منسوب به پیامبر(ص) او خود را فرزندِ «دو ذَبیح» (به معنای قربانی) خوانده است که منظور از دو قربانی یکی اسماعیل (ع) و دیگری عبدالله است.[۱۵] در برخی گزارشهای تاریخی و حدیثی آمده است:[۱۶]
- «عبدالمطلب نذر کرد اگر خداوند ده پسر به او بدهد، یکی از آنان را در راه خدا و در کنار خانه کعبه قربانی کند. هنگامی که تعداد پسران او به ده رسید، برای انجام نذرش قرعه انداخت و قرعه به نام عبدالله افتاد؛ اما مردم با این عمل مخالفت کردند. تصمیم بر این شد که عبدالله را با ده شتر برابر کنند، آنگاه میان آنها قرعه بزند، اگر به نام شتران درآمد که عبدالله نجات یافته و شتران را بکشند و اگر به نام عبدالله درآمد، ده شتر دیگر اضافه کنند و قرعه بزنند و همچنان بر شتران بیفزایند تا وقتی که قرعه به نام شتران درآید. قرعه تا ده بار ادامه یافت تا در نهایت هنگامی که بین عبدالله و صد شتر قرعه کشیدند، قرعه به نام شترها درآمد.»
علیاکبر غفاری، حدیثشناس شیعه، سند این گزارشها را غیرمعتبر و مفاد آن را غیرقابلقبول و مشرکانه معرفی کرده است.[۱۷] علی دوانی، پژوهشگر تاریخ، ماجرای نذر عبدالمطلب برای قربانی کردن یکی از فرزندانش را افسانه و ساخته ذهن اُمویان میداند.[۱۸] با این حال، سید جعفر مرتضی عاملی معتقد است ایمان عبدالمطلب سیر تکاملی داشته و او بهتدریج موحد شده است.[۱۹]
درگذشت
بر اساس گزارشهای تاریخی، عبدالله که برای تجارت با کاروان قریش رهسپار شام شده بود، در مسیر بازگشت، در مدینه و در ۲۵ سالگى درگذشت.[۲۰] در کتب تاریخی متعددی گفته شده که عبدالله پیش از میلاد فرزندش، محمد، وفات کرد،[۲۱] اما یعقوبی، تاریخنگار سده سوم هجری، این نظریه را خلاف اجماع دانسته، با استناد به روایتی از امام صادق(ع)، بر این باور است که او دو ماه پس از ولادت حضرت محمد وفات کرد.[۲۲] کُلینی، محدّث قرن چهارم هجری نیز این قول را برگزیده است.[۲۳]
نظرات دیگری که برای تاریخ وفات عبدالله ذکر شده، عبارتند از: ۲۸ ماه پس از ولادت پیامبر، هفت ماه پس از آن[۲۵] یک ماه پس از تولد، و سال دوم تولد.[۲۶] از عبدالله کنیزی به نام اُمّأیمَن، پنج شتر، یک گله گوسفند، شمشیری کهن و مقداری پول به رسول خدا به ارث رسید.[۲۷]
محل دفن
عبدالله در مدینه و در محلی به نام دارالنابغه دفن شد.[۲۸] در قرن دهم هجری، ساختمان دارالنابغه بازسازی، و برای آن ضریحی ساخته شد.[۲۹] شماری از سفرنامهنویسان بازدید خود از بارگاه عبدالله را گزارش کردهاند.[۳۰]
گفته شده که قبر عبدالله، در سال ۱۳۵۵ش به دست وهابیان تخریب شد.[۳۱] به گزارش برخی تاریخپژوهان، در توسعه غربی مسجدالنبی، دارالنابغه داخل مسجد النبی قرار گرفت.[۳۲] برخی پژوهشگران نیز معتقدند که قبر پدر پیامبر به محل دیگری (ورودی درِ شماره ۵ مسجدالنبی، به نام «باب قبا»[۳۳] یا نزدیکی قبور شهدای اُحُد[۳۴]) انتقال یافته است. احمد کاشفالغطا، قبر عبدالله را از جمله مزارهایی ذکر کرده که مستحب است در مدینه زیارت شود.[۳۵]
پانویس
- ↑ ابنفهد، اتحاف الوری، ۱۹۸۳م، ج۱، ص۶.
- ↑ ابناثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۱؛ ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۷۱.
- ↑ طبری، تاریخ الامم والملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۲۳۹.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۲.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۲.
- ↑ ابنهشام، السیرة النبویه، دار المعرفه، ج۱، ص۱۵۶؛
- ↑ ابنهشام، السیرة النبویه، دار المعرفه، ج۱، ص۱۵۶.
- ↑ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۶۹ش، ص۵۲.
- ↑ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۶۹ش، ص۵۱.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۸۵.
- ↑ «Are the parents of Prophet Muhammad going to heaven?»، سایت دارالافتای مصر.
- ↑ «Are the parents of the Prophet (peace and blessings of Allah be upon him) in Paradise or in Hell?»، سایت الاسلام سؤال وجواب.
- ↑ رسولی محلاتی، درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۷۹-۹۱؛ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۲-۵۳؛ غفاری، پاورقی کتاب من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸۹-۹۱.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۵۶-۵۷.
- ↑ ابنهشام، السیرة النبویه، دار المعرفه، ج۱، ص۱۵۳-۱۵۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، دار المعارف، ج۱، ص۷۸-۷۹؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۵۶-۵۷؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸۹-۹۱؛ ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۲۰-۲۲.
- ↑ غفاری، پاورقی کتاب من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸۹-۹۱.
- ↑ دوانی، تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت، ۱۳۷۳ش، ص۵۴.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۵۲-۵۳.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۷۹؛ مسعودی، التنبیه والاشراف، دار الصاوی، ص ۱۹۶؛ ابناثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۰.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۶۵؛ ابنفهد، اتحاف الوری، ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۶-۱۷؛ قمی، کحل البصر، ۱۴۲۹ق، ص۱۳-۱۴.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۱۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ «زقاق الطوال وعلى اليمين دار النابغه الذى فيه قبر والد الرسول(ص)»، سایت پینترست.
- ↑ ابناثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۰.
- ↑ مسعودی، التنبیه والاشراف، دار الصاوی، ص ۱۹۶.
- ↑ ابناثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج ۱ ، ص۲۱.
- ↑ ابنشبه نمیری، تاریخ المدینة المنوره، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۱۶.
- ↑ نجمی، «محل دفن عبدالله پدر رسول خدا(ص)»، ص۱۰۹.
- ↑ حسامالسلطنه، سفرنامه مکه، ۱۳۷۴ش، ص۱۴۸؛ مرندی، «مفرّحة الانام فی تأسیسی بیت الله الحرام»، ص۱۱۷؛ صبری پاشا، مرآت الحرمین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۷۰۸؛ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۳۷۰.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۶ش، ص۳۰۰.
- ↑ نجمی، تاریخ حرم ائمة البقیع وآثار أخری فی المدینة المنورة، ۱۴۲۹ق، ص۳۱۳؛ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۶ش، ص۳۰۰؛ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۳۷۰.
- ↑ فرقانی، سرزمین یادها و نشانهها، ۱۳۷۹ش، ص۴۰.
- ↑ مهدیپور، اجساد جاودان، ۱۳۸۵ش، ص۴۶-۴۷.
- ↑ کاشفالغطاء، قلائد الدرر فی مناسک مَن حَجّ واعتمر، ۱۳۶۷ق، ص۱۱۴.
منابع
- آیتی، محمدابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۹ش.
- ابناثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- ابناثیر، علی بن محمد، اُسد الغابة في معرفة الصحابه، بيروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابنسعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
- ابنشبه نمیری، عمر، تاریخ المدینة المنوره، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب(ع)، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابنعبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب في معرفة الأصحاب، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابنفهد، عمر بن محمد، اتحاف الوری باخبار امّ القری، مکه، جامعة ام القری، ۱۹۸۳م.
- ابنهشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویه، بیروت، دار المعرفة، بیتا.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، مصر، دار المعارف، بیتا.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۰ش.
- حسامالسلطنه، سلطان مراد میرزا، سفرنامه مکه، تهران، مشعر، ۱۳۷۴ش.
- دوانی، علی، تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۳۷۳ش.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، قاهره، دار الحدیث، ۱۴۲۷ق.
- رسولی محلاتی، سید هاشم، درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام، قم، پاسدار اسلام، ۱۳۷۱ش.
- «زقاق الطوال وعلى اليمين دار النابغه الذى فيه قبر والد الرسول(ص)»، سایت پینترست، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۴ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- صبری پاشا، ایوب، موسوعة مرآت الحرمین الشریفین وجزیرة العرب، قاهرة، دار الآفاق العربیة، ۱۴۲۴ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم والملوک: تاریخ الطبری، چاپ دوم، بیروت، دار التراث، ۱۳۸۷ق.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، بیروت، دار الهادی، ۱۴۱۵ق.
- غفاری، علیاکبر، «پاورقی»، در کتاب من لا یحضره الفقیه، نوشته شیخ صدوق، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- فرقانی، محمد، سرزمین یادها و نشانهها، تهران، مشعر، ۱۳۷۹ش.
- قائدان، علیاصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- قمی، عباس، کحل البصر فی سیرة سید البشر(ص)، بیروت، مؤسسة البلاغ، ۱۴۲۹ق.
- کاشف الغطاء، احمد، قلائد الدرر فی مناسک من حج واعتمر، نجف، مؤسسة کاشف الغطاء، ۱۳۶۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علیاکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مرندی، سید اسماعیل، «مفرّحة الانام فی تأسیسی بیت الله الحرام»، در مجله میقات حج، شماره ۵، مهر ۱۳۷۲ش.
- مسعودی، علی بن حسین، التنبیه والاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوى، قاهره، دار الصاوی، بىتا.
- مهدیپور، علیاکبر، اجساد جاودان، قم، نشر حاذق، ۱۳۸۵ش.
- نجمی، محمدصادق، «محل دفن عبدالله پدر رسول خدا(ص)»، در مجله میقات حج، شماره ۲۲، زمستان ۱۳۷۶ش.
- نجمی، محمدصادق، تاریخ حرم ائمة البقیع وآثار أخری فی المدینة المنورة، قم، بنیاد معارف اسلامی، ۱۴۲۹ق.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بیتا.
- «Are the parents of Prophet Muhammad going to heaven?»، سایت دارالافتای مصر، تاریخ درج مطلب: ۳ نوامبر ۲۰۱۳م، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۴ش.
- «Are the parents of the Prophet (peace and blessings of Allah be upon him) in Paradise or in Hell?»، سایت الاسلام سؤال وجواب، تاریخ درج مطلب: ۱۶ فوریه ۲۰۰۴م، تاریخ بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۴ش.
