ذَوِی‌الْقُربیٰ به خویشاوندان نزدیک پیامبر(ص) اشاره دارد که در قرآن دوستی آنان مزد رسالت پیامبر(ص) معرفی شده است. بنابر روایات شیعه و سنی، علی بن ابی‌طالب(ع)، فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) از مصادیق ذوی‌القربی هستند.
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات • صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه• اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور• رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
مفهوم‌شناسی
ذوی‌القربی به معنای خویشاوندان نزدیک است. واژه القربی در قرآن به همراه کلمه ذی،[۱] ذوی،[۲] اولی[۳] و در آیه «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی»[۴] بدون اضافه‌ای آمده است. زمخشری مفسر و لغت‌شناس اهل‌سنت منظور القربی در این آیه را اهل القربی دانسته است.[۵]
القربی، در قرآن به معنای خویشان و نزدیکان به کار رفته است.[۶] قُرب در لغت به معنای نزدیکی در نسبت، زمان و مکان است.[۷] بنا بر احادیث، القربی در آیه مودت به اهل‌بیت(ع) و در آیه خمس[۸] و آیه فیء[۹] به فقرای اهل‌بیت (خویشاوندان پیامبر(ص)) تفسیر شده است.
مصداق‌شناسی
بنا بر نظر شیعه منظور از ذی‌القربی در آيه «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی»[۱۰] امام معصوم(ع) است[۱۱] و شامل حضرت فاطمه(س) نیز می‌شود.[۱۲] همچنین در روایاتی که در منابع تفسیری و روایی اهل سنت نقل شده، امام علی(ع)، فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) مصداق القربی معرفی شده‌اند.[۱۳]
به گفته برخی از مفسران اهل‌سنت این آیه خطاب به قریش است. خدا به پیامبر(ص) دستور داده که از قریش بخواهد اگر ایمان نمی‌آورند، به دلیل خویشاوندی با پیامبر(ص)، با او دشمنی نکنند.[۱۴] همچنین بنا به نقلی این آیه خطاب به انصار است که از جانب سلمی بنت زید نجار، مادر عبدالمطلب و دایی‌های آمنه مادر پیامبر(ص) با او خویشاوند بودند. آنان اموالی را برای پیامبر(ص) آوردند اما این آیه نازل شد و پیامبر اموالشان را رد کرد.[۱۵]
احکام فقهی
برخی از احکام فقهی مربوط به ذوی‌القربی عبارتند از:
پانویس
- ↑ سوره بقره آیه ۸۳.
- ↑ سوره بقره آیه ۱۷۷.
- ↑ سوره توبه آیه۱۱۳.
- ↑ سوره شوری، آیه۲۳.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: راغب، المفردات فی غریب القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۶۶۳-۶۶۴.
- ↑ راغب، المفردات فی غریب القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۶۶۳-۶۶۴؛ ابن فارس، مقاییس اللغة، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۸۰.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۰۹-۵۲۰.
- ↑ نگاه کنید به مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۵۰۵-۵۰۴.
- ↑ سوره شوری، آیه۲۳.
- ↑ قمی، جامع الخلاف و الوفاق، ۱۳۷۹ش، ص۲۳۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۶، ص۸۶-۸۷.
- ↑ خویی، مستند العروة، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۳۰۷-۳۰۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۸۳۳؛ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۲۹؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۰۲؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۷؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۶، ص۲۲.
- ↑ ابن کثیر، تفسیر ابن کثیر، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۲۱؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۳۱-۳۰.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۳۱.
- ↑ سید مرتضی، رسائل شریف مرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۲۶.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۸۴؛ ابن براج، المهذب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۱۸۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۳، ص۵۰۲.
منابع
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالله عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابن براج طرابلسی، عبدالعزیز، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۶ق.
- ابن حنبل، احمد، فضائل الصحابه، قاهره، دار ابن الجوزی، ۱۴۳۰ق.
- ابن فارس، مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر، تحقیق یوسف عبدالرحمن مرعشی، بیروت، دارالمعرفه للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، تحقیق محمد زهیر بن ناصر الناصر، بیروت، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، ۱۴۰۹ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، مستند العروة، قم، لطفی، ۱۳۶۴ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دار الشامیة، ۱۴۱۲ق.
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، رسايل الشریف المرتضی، تصحیح: سید مهدی رجائی، قم، دارالقرآن الکریم، ۱۴۰۵ق.
- سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم، کتابخانه آیة الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- قمی، علی بن محمد، جامع الخلاف و الوفاق، قم، زمینه‌سازان ظهور امام زمان، ۱۳۷۹ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ق.
پیوند به بیرون