حسبنا کتاب الله
حَسْبُنَا كِتَابُ الله (به‌معنای «کتاب خدا ما را بس است») سخنی است از عمر بن خطاب در مخالفت با دستور پیامبر اسلام(ص) در ماجرای قلم و دوات. پیامبر(ص) در روزهای پایانی عمر خویش، خواهان نوشتن وصیتی بود تا پس از آن، کسی گمراه نشود، اما عمربن خطاب مخالفت کرد و پس از متهم کردن پیامبر به هذیان‌گویی، گفت: «کتاب خدا ما را بس است». برخی اصحاب پیامبر با این گفتار عمر مخالفت کردند. محققان و مفسران، کلام عمر بن خطاب را مخالف آیات قرآن دانسته‌اند و همچنین معتقدند این کلام، مخالف عصمت پیامبر و از بین‌برنده سنت است.
شرح ماجرا
منابع شیعه[۱] و اهل سنت[۲] نقل کرده‌اند که برخی صحابه در هنگام بیماری که منجر به وفات پیامبر(ص) شد، به عیادت او رفتند. پیامبر فرمود: بیایید تا نوشته‌ای برایتان بنویسم که پس از آن گمراه نشوید. عمر بن خطاب [یادداشت ۱] گفت: رسول خدا هذیان می‌گوید. «عِنْدَکمُ الْقُرْآنُ، حَسْبُنَا کتَابُ اللَّه؛ قرآن نزد شماست و کتاب خدا ما را بس است». دیگران در مورد نظر عمر بن خطاب دچار اختلاف شدند؛ برخی معتقد بودند باید به دستور پیامبر عمل کنند، اما برخی دیگر مخالفت کردند. پس از زیاد شدن اختلاف، پیامبر دستور داد رهایش کرده و از آنجا بروند.
واکنش‌ها
برخی از اهل سنت، کلام خلیفه دوم را درست دانسته و آن‌را توجیه می‌کنند.[۳] اما با این حال، افراد بسیاری به این سخن عمر بن خطاب انتقاد کرده‌اند. در همان جلسه عیادت از پیامبر برخی صحابه اعتراض کرده و با کلام عمر مخالفت کردند.[۲] ابن‌عباس از صحابه بزرگ پیامبر این واقعه که برخی مانع نوشتن وصیت پیامبر اسلام شدند، را مصیبت واقعی دانست.[۴]
مفسران، کِفایت قرآن و نیاز نداشتن به وصیت پیامبر را مخالف برخی آیات قرآن مانند آیه ۱ سوره حجرات[یادداشت ۲][۵] و آیه ۵۹ سوره نساء[یادداشت ۳] دانسته‌اند.[یادداشت ۴][۶]
محققان معتقدند این کلام خلیفه دوم، مخالف عصمت پیامبر اسلام بوده[۷] و سنت پیامبر را هم فاقد اعتبار دانسته است.[۷] ملا فتح‌الله کاشانی در تفسیر منهج الصادقین براین باور است که تعبیر «حسبنا کتاب الله» نزد عاقل با انصاف عین عناد و محض فساد است.[۸]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ جوهری، السقیفة و فدک، تهران، ص۷۳؛ شیخ مفید، الأمالی، ۱۴۱۳ق، ص۳۶.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۹؛ مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، ج۳، ص۱۲۵۹.
- ↑ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۷، ص۱۸۴.
- ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی طالب، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۳۶؛ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۱۵۰.
- ↑ «مخالفت علمای اهل سنت با تفکر «حسبنا کتاب الله»، سایت مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «حقانیت شیعه»، سایت پرسمان.
- ↑ کاشانی، تفسیر منهج الصادقین، ۱۳۷۳ق، ج۳، ص۲۶۹.
یادداشت
- ↑ برخی منابع اهل سنت از گوینده این مطلب نام نبرده‌اند.(بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۹.). ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه این سخن را به گروهی (قومی) نسبت داده قال قوم منهم لقد غلبه الوجع حسبنا كتاب الله. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ناشر: مکتبة آیة الله العظمی المرعشي النجفي (ره)، ج ۱۱،ص۴۹.
- ↑ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ؛ ای اهل ایمان! بر خدا و پیامبرش (در هیچ امری از امور دین و دنیا و آخرت) پیشی نگیرید».
- ↑ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ؛ ای اهل ایمان! از خدا و از پیامبر اطاعت کنید...».
- ↑ برخی از دیگر آیاتی که جمله حسبنا کتاب الله با آنها مخالف است عبارتند از: سوره نجم آیات ۳و۴ وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ* إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ.؛ (و از سر هوس سخن نمى‌گويد.اين سخن بجز وحيى كه وحى مى‌شود نيست.) سوره حشر آیه ۷مَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا...(آنچه را فرستاده [او] به شما داد، آن را بگيريد و از آنچه شما را باز داشت، بازايستيد)
منابع
- ابن‌شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع المسند الصحیح(صحیح بخاری)، محقق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، بیروت، دارطوق النجاة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- جوهری بصری، احمد بن عبد العزیز، السقیفة و فدک، محقق و مصحح: محمد هادی امینی، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، بی‌تا.
- «حقانیت شیعه»، سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: ۱۳اسفند ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۵مرداد۱۳۹۷ش.
- شیخ مفید، الامالی، محقق و مصحح: حسین استاد ولی، علی اکبر غفاری، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- کاشانی، ملا فتح الله، خلاصة المنهج، تحقیق: ابوالحسن شعرانی، تهران، انتشارات اسلامیة، ۱۳۷۳ق.
- «مخالفت علمای اهل سنت با تفکر «حسبنا کتاب الله»، مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر، تاریخ درج مطلب: ۲۰آذر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۵ مرداد ۱۳۹۸ش.
- مسلم بن حجاج، المسند الصحیح(صحیح مسلم)، محقق: محمد فؤاد عبدالباقی، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
پیوند به بیرون