فضائل اهل بیت رسول و مناقب اولاد بتول (کتاب)

اطلاعات کتاب
نویسنده	عمادالدين طبرى
اطلاعات نشر
ناشر	مشعر
تاریخ نشر	۱۳۸۶ ش

اخبار و احادیث و حکایات در فضائل اهل بیت رسول و مناقب اولاد بتول اثر عمادالدین طبری عالم شیعی قرن هفتم و هشتم، کتابی در مناقب و فضایل اهل بیت و پیروان آنان است. اصل این کتاب به زبان عربی است و عبدالملک بن اسحاق بن فتحان در قرن نهم آن را برای استفاده فارسی زبانان به فارسی برگردانده است. درباره نام اصلی کتاب اختلاف است و اسامی متعددی بر آن برشمرده‌اند. طبری در این اثر به فضائل شیعیان، روایات مربوط به آنان و فضائل اهل بیت سخن گفته و برای اتقان و استدلال سخنانش از منابع اهل سنت بهره گرفته است.

این کتاب با تحقیق و تصحیح رسول جعفریان انتشار یافته است.

درباره مؤلف

مقالهٔ اصلی: حسن بن علی بن محمد طبری

عماد الدین حسن بن علی بن محمد بن علی بن حسن طبری یا طبرسی مؤلف کامل بهایی، تحفة الابرار و مناقب الطاهرین است که در مازندران متولد شد. وی در سال ۶۶۷ق با مردمی از بروجرد مناظره ای داشته و در سال ۶۷۱ق در قم به ترجمه کتابی مشغول بوده، و سال بعد از آن برای مناظره به اصفهان رفته است. در سال ۶۷۳ق در اصفهان کتاب مناقب الطاهرین را به بهاءالدین جوینی داده و دو سال بعد کتاب کامل السقیفه را به نام همو نوشته و از این رو به کامل بهایی شهرت یافته است.

نام کتاب

نام کتاب روشن نیست و آنچه رسول جعفریان مصحح و احیاکننده اثر، به عنوان نام کتاب انتخاب کرده است («اخبار و احادیث و حکایات در فضائل اهل بیت رسول و مناقب اولاد بتول») از مقدمه مترجم اخذ کرده است. مؤلف، نام کتاب را در مقدمه ذکر نکرده بلکه به اشاره از دیگر آثارش مناقب الطاهرین، کامل بهایی و منهج بهایی یاد میکند که به بهاءالدین حاکم اصفهان تقدیم کرده و به نام او نوشته است. به گفته جعفریان، اثر حاضر را میتوان ترجمه «کفایت در امامت» دانست که مترجم در مقدمه خود آن را این گونه وصف می‌کند: «این کتاب مشتمل است بر اخبار و احادیث و حکایات در فضیلت اهل بیت رسول و مناقب اولاد بتول و آنکه ایشان بر حقند و دیگران که منکر ایشانند بر باطل».

افندی اصفهانی تصور کرده این کتاب، ترجمه اسرار الامامة عماد طبری است، ولی ظاهراً این تطبیق صحیح نیست، همان‌گونه که ترجمه مناقب الطاهرین نیز نمی‌تواند باشد. بر بالای نسخه‌ای از کتاب، عنوان رساله در امامت آمده که به نظر مصحح، این هم درست نیست. به نظر وی، زمان تألیف این اثر میان سال‌های ۶۷۵ق تا ۶۷۸ق تخمین زده می‌شود.

زمان تالیف

این کتاب در اصفهان تألیف شده؛ زمانی که بهاءالدین محمد همچنان حاکم بلاد عراق عجم بود. زیرا در مقدمه، جای نام وی و پدرش به قیاس آنچه در مناقب الطاهرین آمده موجود است، هرچند کسی آن را محو نموده اما از القاب و دعای بدرقه، این مطلب به طور کامل مشهود است.

روش تألیف

طبری بسان دیگر مؤلفان شیعه در بیشتر ادوار تاریخ، تلاش داشته تا با استفاده از مآخذ اهل سنت، روایات فضائل اهل بیت(ع) را گرد آوری کند. از دیدگاه این عالمان، وجود این روایات در کتب اهل سنت، مصداقی است تا یک شیعه با دیدن آنها ایمان و اعتقادش استوارتر می‌شود.

بخش اصلی، شامل نقد ۲۳ حدیث است که در مآخذ اهل سنت درباره فضائل خلفا و صحابه وارد شده است. این نقدها متنوع و از زاویه حدیثی است. وقتی یک فضیلت برای صحابه یا خلفا نقل می‌شود، طبری بر آن است تا از چند جهت آن را نقد کند. اولا اصل حدیث را با دلایل تاریخی و حدیثی نقد می‌کند و ثانیا اهمیت آن فضیلت را در مقایسه با فضائل امام علی و سایر اهل بیت می‌سنجد و به چالش می‌کشد. به عبارت دیگر، بیشترین تلاش وی در نقد، مبتنی بر نشان دادن فضائل اهل بیت(ع) آن هم با استفاده از مآخذ اهل سنت است.

محتوا

کتاب از دو بخش (یک مقدمه علمی مفصل و یک بخش اصلی) تشکیل شده است.

بخش یا مقدمه نخست که کوچکتر بوده و بیشتر جنبه مقدمی نسبت به اصل کتاب دارد شامل ۲۰ حدیث در فضائل امام علی و اهل بیت(ع) و شیعیان بوده که متن عربی حدیث با ترجمه و احیانا شرحی درباره آن نقل گردیده است. او افزون بر نقل احادیث، در چند مورد اشعاری هم در فضائل اهل بیت(ع) روایت می‌کند. طبری عنوان این فصل را اخبار و احادیث وارده در این باب می‌داند که شیعیانِ امامی فرقه مُحقّه بوده و رستگارند. وی ضمن شرحی که بر حدیث ششم نوشته، به مصیبت‌هایی که شیعه در طول تاریخ تحمل کرده اشاره نموده از سقیفه و بعد از آن رفتار معاویه و یزید با شیعیان و به طور کلی بنی امیه که «هشتاد سال در شرق و غرب، شیعه را می‌کشتند و لعنت خاندان رسول می‌کردند» سخن گفته و سپس از بنی عباس که «هشت امام را به زهر کشتند و سادات اهل بیت را زنده در دیوار می‌گرفتند» بحث کرده است.

منبع اصلی این احادیث کتاب المجتبی اثر محمود صالحانی اصفهانی شافعی است.

در قسمت دوم به نقد و بررسی ۲۳ خبر پرداخته که درباره فضیلت صحابه و خلفا نقل شده است. وی ضمن نقل هر خبر به نقد و بررسی و بیان اشکالات این اخبار میپردازد. قسمت اصلی کتاب را همین اخبار و بیان اشکالات دربرگرفته و مؤلف ضمن نقد این اخبار، روایات صحیح، مناقب اهل بیت و شخص امیرمؤمنان را بیان می‌کند. وی در مواردی هم با ذکر تنبیهاتی به مناسبت، از ظلم‌های رفته بر اهل بیت و شیعیان سخن گفته است.

مترجم در هر دو قسمت، متن عربی احادیث را ذکر کرده و سپس ترجمه می‌کند.

مترجم کتاب

این کتاب به عربی بوده و نویسنده‌ای دیگر در قرن هشتم هجری آن را از عربی به پارسی درآورده و مقدمه‌ای هم بر آن نوشته است. وی خود را- عبدالملک بن اسحاق بن عبدالملک بن فتحان الواعظ القمّی محتداً و مولدا و القاشی موطناً- می‌خواند؛ کسی که در قم به دنیا آمده اما در کاشان اقامت گزیده است.

مدرسی طباطبائی درباره وی نوشته است: افندی او را فاضل و عالم و فقیه و از بزرگان علما و فقها دانسته و در مقدمه عوالی هم با وصف سید الفقهاء و العلماء از او یاد شده است. وی در اواخر قرن هشتم به دنیا آمده و نزد بعضی از دانشمندان بزرگ آن دوره در ایران و عراق درس خوانده و پیش از سال ۸۳۸ به کاشان مهاجرت نموده و در همان شهر شاگردانی فاضل پرورده و حوزه درسی گرمی داشته است. او نخستین فرد از این خاندان است که در کاشان اقامت گزیده و نوادگان او نیز همه در همان جا بوده‌اند. وی پس از سال ۸۵۱ق و پیش از ۸۷۷ق درگذشته است.

منابع کتاب

بیشترین منابع مؤلف، آثار محدثان سنی مذهب اصفهان است مانند: مناقب ابن مردویه، منتهی المآرب شافعی اصفهانی، المجتبی نوشته صالحانی اصفهانی، حلیةالاولیاء ابونعیم اصفهانی، شهاب الاخبار قضاعی و شرح آن، تفسیر شیرازی، کتاب بخاری و مسلم، فتوح ابن اعثم، مصابیح از بغوی، الاربعین خوارزمی، الاربعین نیشابوری، تفسیر ثعلبی، تفسیر سلمانی و راحةالمؤلف از مؤلفی ناشناخته.

مؤلف با حمایت محمد جوینی حاکم اصفهان به بیان معارف و احادیث شیعه پرداخته و‌ گاه مطالبی عامیانه و بدون سند را ارائه می‌کند.

نسخه و چاپ

تنها نسخه این کتاب در کتابخانه مسجد اعظم قم نگهداری می‌شود. این اثر به کوشش رسول جعفریان در سال ۱۳۸۶ش توسط انتشارات مشعر تهران به چاپ رسید.