الثاقب فی المناقب (کتاب)

الثّاقِبُ فِی المَناقِب اثر نصیرالدین بن حمزه طوسی (درگذشته ۵۶۰ق) عالم قرن ششم قمری است. این کتاب درباره معجزات و کرامات انبیا و معصومان(ع) نوشته شده است.

الثاقب فی المناقب

اطلاعات کتاب
نویسنده	نصیرالدین بن حمزه طوسی (درگذشته ۵۶۰ق)
تاریخ نگارش	قرن ششم
موضوع	مناقب، کرامات و معجزات معصومان(ع)
زبان	عربی
اطلاعات نشر
ناشر	انصاریان
تاریخ نشر	۱۴۱۲ق

انتساب

مقالهٔ اصلی: نصیرالدین بن حمزه طوسی

نویسنده کتاب الثاقب ابن‌حمزه طوسی است. به گفته احمد پاکتچی، نویسنده کتاب الثاقب فی المناقب نصیرالدین بن حمزه طوسی از عالمان امامیه در قرن ششم قمری است هر چند برخی از نویسندگان در قرن‌های اخیر به پیروی از کامل بهائی این کتاب را به عمادالدین بن حمزه طوسی از فقهای شیعه در قرن ششم و نویسنده کتاب الوسیلة الی نیل الفضیلة نسبت داده‌اند اما شواهدی وجود دارد که این انتساب را رد می‌کند.

نام و انگیزه نگارش

برخی از تراجم‌نویسان از این کتاب با نام ثاقب المناقب یاد کرده‌اند. مؤلف در مقدمه گفته است روزی برای یکی از دوستانش از فضائل ائمه سخن می‌گفته و شیرینی احادیث بر مذاق آن شخص و اشاره به تصنیف علما در این باب، انگیزه‌ای می‌شود که او با تمسک به استخاره، به نگارش این کتاب در این موضوع اهتمام ورزد.

روش و سبک نگارش

این کتاب از نظر محتوا شباهت زیادی به کتاب معاصرش الخرائج و الجرائح اثر راوندی دارد و مؤلف بدون اشاره به زندگی و شرح‌حال معصومان، فقط به مناقب، آن هم کرامات و حوادث خارق‌العاده مانند زنده کردن مردگان، علم غیب، خبر از باطن افراد و سخن گفتن با حیوانات می‌پردازد. در این کتاب برخی روایات عجیب مانند این که امام حسن(ع) جنسیت زن و مردی را تغییر داد، آمده است.
ابن‌حمزه سعی کرده روایات خود را با ذکر اسناد نقل کند هرچند در بسیاری از آن‌ها سند کامل را نیاورده و فقط راوی اخیر را نام می‌برد.

منابع کتاب

بخشی از کتاب الثاقب از کتاب‌های ذیل گرفته شده است که به نام آن‌ها تصریح کرده است:

1. بستان الکرام از ابوالحسن محمد بن احمد بن شاذان قمی (از علمای قرن چهارم و پنجم)
2. مفاخر الرضا از حاکم نیشابوری محدث اهل‌سنت (درگذشته ۴۰۵ق)
3. حلیة الأولیاء از ابونعیم اصفهانی (درگذشته ۴۳۰ق)
4. فضائل البتول از ابوموسی
5. سِیرُ الأئمة از مولینی.
   

از این آثار فقط کتاب حلیة الاولیاء به‌جای مانده است.

محتوا

این کتاب در پانزده باب نوشته شده که هر باب دارای چندین فصل است:

• باب اول؛ معجزات پیامبر اسلام در پانزده فصل.
• باب دوم؛ معجزات انبیا در یازده فصل.
• باب سوم؛ معجزات علی بن ابی‌طالب(ع) در نه فصل.
• باب چهارم؛ در بیان کرامات حضرت فاطمه(س) در شش فصل.
• باب پنجم؛ در بیان کرامات امام حسن(ع) در هفت فصل.
• باب ششم؛ در بیان کرامات امام حسین(ع) در ده فصل.
• باب هفتم؛ در بیان کرامات امام زین العابدین(ع) در هشت فصل.
• باب هشتم؛ در بیان کرامات امام باقر(ع) در هفت فصل.
• باب نهم؛ در بیان کرامات امام صادق(ع) در چهار فصل.
• باب دهم؛ در بیان کرامات امام کاظم(ع) در شش فصل.
• باب یازدهم؛ در بیان کرامات امام رضا(ع) در نه فصل.
• باب دوازدهم؛ در بیان کرامات امام جواد(ع) در ده فصل.
• باب سیزدهم؛ در بیان کرامات امام هادی(ع) در شش فصل.
• باب چهاردهم؛ در بیان کرامات امام عسکری(ع) در چهار فصل.
• باب پانزدهم؛ در بیان کرامات امام مهدی(عج) در پنج فصل.

نخستین معجزه نقل شده در کتاب روایتی از امیرالمؤمنین(ع) در باره نایاب شدن آب در یکی از جنگ‌های پیامبر خداست که به فرمان حضرت فرمود کنار صخره ای رفت وگفت: ای صخره من فرستاده رسول خدا هستم از خودت آب بجوشان. امیرالمؤمنین می گوید: سوگند به خداوندی که پیامبر را با نبوت کرامت بخشید آب چشمه هم چون شیر از سینه شتر جوشید و من شتابان نزد پیامبر(ص) برگشتم و خبر دادم و تمام مسلمانان مشک‌ها و ظرف هایشان را از آب پر ساختند و نوشیدند و مرکب هایشان را سیراب کردند و وضو ساختند. آخرین مطلب کتاب نیز در باره نشانه‌ای از امام زمان(ع) است که برای یوسف بن احمد جعفری در مسیر بازگشت از مکه به شام آشکار شده است. او در این ماجرا که در سال ۳۳۰ قمری اتفاق افتاده برای خواندن نماز صبحش که قضا شده بوده آماده می شده و چهار نفر رادیده که به او گفتند نمازش قضا شده و یک نفر از آن چهار نفر را به عنوان امام زمان معرفی کرده اند و او با چشم خودش دیده است که مرکبی که امام زمان برآن سوار بوده به آسمان رفته است. و در این هنگام به مردی اشاره کرده‌اند که گندمگون بوده وگویا طلایی رنگ بوده و نشان سجده در پیشانی‌اش آشکار بوده است.

نسخه‌ها

1. نسخه خطی کتابخانه سید محمدعلی روضاتی اصفهانی.
2. نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی.
3. نسخه خطی کتابخانه ملک تهران.
4. نسخه خطی کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی در قم به خط شیخ علی زاهد قمی.
5. نسخه خطی دیگری در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
6. نسخه خطی در کتابخانه روضة خیری در مصر.

انتشار

مؤسسه انصاریان قم این کتاب را با تحقیق نَبیل رضا عَلوان چاپ کرده است.

منابع

• آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت،‌ دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
• کحالة، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، مکتبة المثنی، بی‌تا.
• ابن‌حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، قم، انصاریان، ۱۴۱۲ق.
• الثاقب فی المناقب، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۱۶ اسفند ۱۳۹۹ش.