 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب در تاریخ ۱۵ آبان ۱۴۰۳ توسط کاربر:Alikhani برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از پنج روز از آخرین ویرایش مقاله میگذرد میتوانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید. |
صَلَوات، ذکری خاص به زبان عربی که رایج‌ترین شکل آن جمله اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحمّدٍ وَ آلِ مُحمّد و به معنای درخواست درود بر پیامبر اسلام(ص) و خاندان او از خداوند است. مسلمانان در تشهد نماز و نیز هنگام شنیدن یا بر زبان آوردن نام حضرت محمد(ص) صلوات می‌فرستند. آیه ۵۶ سوره احزاب مشهور به آیه صلوات دستور به صلوات داده است. همچنین احادیث بسیاری نیز بر استحباب ذکر صلوات تأکید کرده‌اند.
صلوات را احترام به پیامبر(ص) و دارای ثواب اخروی و اثرات مثبت دنیوی دانسته‌اند. صلوات در فرهنگ عامِ مسلمانانِ بسیاری از کشورها جایگاه ویژ‌ه‌ای دارد و مسلمانان به مناسبت‌های مختلف مانند اظهار شادی در جشن‌ها یا آغاز کارها از باب تبرک صلوات می‌فرستند.
اهمیت و جایگاه
صلوات از ذکرهای قرآنی[۱] و از شعایر دینی است[۲] که نزد شیعیان رایج است.[۳] گفتن ذکر صلوات یکی از دستورهای قرآنی است[۴] و خدا در آیه صلوات مؤمنان را به فرستان صلوات امر کرده است. این ذکر در اکثر مراسم‌ها و اجتماعات مسلمانان، اعم از جشن و سوگواری، گفته می‌شود.[۵] صلوات را دارای معنای جامعی دانسته‌اند که اگر به خدا نسبت داده شود، به معنای رحمت، اگر به ملائکه نسبت داده شود، به معنای استغفار و اگر به انسان‌ها نسبت داده شود، به معنای دعا است؛[۶] یعنی مؤمنان با گفتن صلوات از خدا درخواست می‌کنند پیامبر و خاندانش را اکرام کند.[۷]
برخی محققان بر این باورند که از آیه صلوات جایگاه ویژۀ صلوات در نزد خدا مشخص می‌شود؛ زیرا خدا پیش از آنکه به مؤمنان دستور دهد، بر پیامبر صلوات بفرستند، به آنان یادآوری می‌کند که خودش و ملائکه نیز این کار را انجام می‌دهند، در حالی که در دستورهای دیگرش این کار را انجام نداده است.[۸] گفته شده بعد از انجام واجبات شرعی و تلاوت قرآن، صلوات فرستادن بر پیامبر(ص) برترین عبادت است.[۹] در دعاهایی که از معصومان نقل شده، به‌ویژه در دعاهای صحیفه سجادیه، در موارد فراوانی ذکر صلوات بیان شده است.[۱۰] بر اساس روایتی که از پیامبر نقل شده، بخیل واقعی فردی دانسته شده که هنگام شنیدن نام پیامبر، از گفتن صلوات خودداری کند.[۱۱]
فقیهان شیعه بر واجب بودن ذکر صلوات در تشهد نماز، اتفاق نظر دارند، به گونه‌ای که اگر کسی آن را عمداً ترک کند، نمازش باطل می‌شود.[۱۲] برخی فقیهان اهل‌تسنن نیز این دیدگاه را پذیرفته‌اند.[۱۳] علاوه بر تشهد، فرستادن صلوات بر پیامبر و آل او از واجبات خطبه‌های نماز جمعه[۱۴] و نماز میت دانسته شده است.[۱۵] در فرهنگ شیعه، همواره با شنیدن نام پیامبر، صلوات فرستاده شده، بی‌جهت ترک نمی‌شود. برخی شیعیان نیز صلوات را ذکر دائمی خود قرار داده، یا گفتن تعداد مشخصی از آن را نذر می‌کنند.[۱۶]
تأثیر در فرهنگ
ذکر صلوات، علاوه بر کاربرد عبادی، در فرهنگ مسلمانان به قدری نفوذ کرده که در مواقع مختلفی مثل خواندن لالایی، گفتن مَثَل، هنگام کاشت و برداشت محصولات کشاورزی[۱۷] و در زورخانه‌ها (مانند صلواتِ چرخ، صلوات میان‌داری و صلوات گود) استفاده می‌شود.[۱۸] چنان‌که مردم ایران ذکر صلوات را در کاربستی سیاسی، پس از شنیدن نام امام خمینی صلوات می‌فرستادند و با این کار جایگاه مرجعیت و رهبری او را در دوران تبعیدش تحکیم کردند.[۱۹]
شاعران بسیاری در قالب دوبیتی‌ها، غزل‌ها و قصیده‌ها، «صلوات‌نامه»هایی را سروده‌اند.[۲۰] صلوات‌نامه‌ها با هدفِ «صلوات‌گیری» سروده شده‌اند به گونه‌ای که شنونده با شنیدن و شناختن پایان هر بیت، وادار به فرستادن صلوات شود.[۲۱] صلوات‌خوانی از هنرهای عبادی مذهبی است که در برخی مناطق رواج دارد.[۲۲] صلوات‌خوانی، خواندن ذکر صلوات به صورت آهنگین همراه با دف و دایره است که در مجالس مولودی‌خوانی و اعیاد مذهبی خوانده می‌شود.[۲۳]
فلسفه صلوات
صلوات را گونه‌ای قدردانی از زحمات ۲۳ سالهٔ پیامبر و عاملی برای ریشه‌دار شدن محبت به او دانسته‌اند.[۲۵] برخی محققان در تبیین فلسفه صلوات معتقدند شخص با صلوات فرستادن، محمد و آل او را واسطهٔ بین خود و خدا قرار می‌دهد تا خداوند به سبب رحمتی که به آنها می‌فرستد، بخشی از رحمتش را نیز به او بفرستند.[۲۶] الگوپذیری از انسانِ کامل،[۲۷] احترام به پیامبر و خاندانش، بزرگداشت نام و یاد برگزیدگان خدا، توجه به پیروی از خط نبوت و ولایت و نشان‌دادنِ تفکیک‌ناپذیری نبوت و امامت از دیگر فلسفه‌های صلوات به‌شمار رفته است.[۲۸]
در پاسخ به این سؤال که آیا فرستادن صلوات برای پیامبر و آل او نفعی دارد یا نه، دو دیدگاه وجود دارد.[۲۹] به باور شهید ثانی در کتاب الروضة البهیه خدا به پیامبر چنان منزلت و مرتبۀ بلندی داده که از صلوات فرستادن ما بی‌نیاز است؛ به همین دلیل هدف از صلوات فرستادن، بازگشت نتایج آن به گویندهٔ آن است.[۳۰] محمدحسین طباطبایی، مؤلف تفسیر المیزان، و شاگردش حسن حسن‌زاده آملی نیز چنین دیدگاهی دارند.[۳۱] در مقابل محمدباقر مجلسی، مؤلف مرآة العقول و مرتضی مطهری معتقدند اگر چه پیامبر و آل ایشان مقام بسیار بالایی دارند، اما همچنان در مسیر کمال در حال حرکت هستند و با فرستادن صلوات از خداوند درخواست می‌شود به مقام آنان افزوده شود.[۳۲]
فضیلت و آثار
در منابع روایی ثواب و آثار معنوی و مادی فراوانی برای صلوات بر شمرده شده است. برخی از این آثار عبارتند از:
مواقع گفتن صلوات
به نظر مشهور فقیهان شیعه،[۵۴] صلوات فرستادن هنگام شنیدن نام، یا کنیه یا القاب پیامبر(ص)، حتی اگر شخص در حال نمازخواندن باشد، مستحب است.[۵۵] صلوات فرستادن هنگام شنیدن نام پیامبر مستحب است، با این حال فقیهانی هم وجود دارند که آن را واجب دانسته‌اند.[۵۶] حسین وحید خراسانی، از مراجع تقلید شیعه، صلوات فرستادن بعد از شنیدن نام امام علی(ع) را نیز کاری نیکو دانسته است.[۵۷]
صلوات را در هر زمانی می‌توان گفت، اما بر اساس روایات، بهترین زمان گفتن آن شب و روز جمعه است.[۵۸] چنان‌که در حدیثی از امام باقر، بهترین عبادت در روز جمعه، صلوات فرستادن دانسته شده است.[۵۹] از دیگر مواقعی که به گفتن ذکر صلوات سفارش شده، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
آیا باید بر «آل محمد» هم صلوات فرستاد؟
در عرف شیعه، صلوات به معنای صلوات بر پیامبر همراه با آل او است و صلوات بر پیامبر، بدون ذکر آل او، شناخته شده نیست.[۶۲] به گفته صاحب جواهر، در مذهب شیعه افزودن آل به صلوات چنان پذیرفته شده که به یکی از احکام ضروری مذهب تبدیل شده است،[۶۳] به گونه‌ای که او باطل بودن صلوات بدون آل را در مذهب شیعه واضح دانسته است.[۶۴] حتی محقق خویی با استفاده از برخی روایات[۶۵] این احتمال را مطرح کرده که صلوات فرستادن بر پیامبر، بدون ذکر آل او، حرام باشد.[۶۶]
بر اساس روایت‌هایی که در منابع شیعه و سنی آمده، از صلوات ناقص نهی شده و صلوات ناقص بسنده کردن به صلوات بر پیامبر، و صلوات کامل صلوات فرستادن بر محمد و بر آل او دانسته شده است.[۶۷] قاضی نورالله شوشتری در کتاب احقاق الحق روایات بسیاری را که در آنها کلمه «آل» به کار رفته، جمع‌آوری کرده است.[۶۸]
آل محمد چه کسانی هستند؟
به اتفاق شیعیان، منظور از «آل» همان پنج تن آل عبا (پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین) هستند که آیه تطهیر دربارۀ آنها نازل شده است. به گفته مقدس اردبیلی، اگرچه پنج تن آل عبا، سبب نزول آیه تطهیر بوده‌اند، اما آیه به آنها اختصاص ندارد و امامان معصوم بعدی را نیز شامل می‌شود؛ ازاین‌رو در منظور از آل، همه امامان معصوم، به‌اضافۀ حضرت فاطمه(س) است.[۶۹] همچنین اگر چه گفته شده، اهل سنت درباره تعیین مصداقِ «آل» اقوال مختلفی دارند، اما به اتفاق نظر آنان، مراد از آل، همان کسانی است که آیه تطهیر دربارۀ آنها نازل شده است.[۷۰] در برخی روایات اهل‌تسنن آمده است، پیامبر(ص)، عبای خود را بر روی خود و امام علی و حضرت زهرا و حسن و حسین کشید و آنان را «آل» خود خواند و اجازه نداد همسرش، اُمّ‌سَلَمه، به زیر عبا برود.[۷۱]
رویکرد اهل‌تسنن
به گفته ابن‌حجر هیتمی، لفظ صلواتی که بر صحیح بودن آن اتفاق نظر وجود دارد، «اللهم صلّ علی محمد و علی آل محمد» است و به همین دلیل در فقه شافعی، صلوات فرستادن بر «آل محمد» واجب است.[۷۲] اما ابن‌تیمیه، ترک کردن صلوات بر «آل» را بهتر دانسته است.[۷۳] به گفته صنعانی، از علمای سلفی‌مذهب، حذف صلوات فرستادن بر «آل» در زمان بنی‌امیه رخ داد؛ چون مردم به دلیل ترسی که از حکومت بنی‌امیه داشتند، به سبب تقیه تعبیر «آل» را در صلوات حذف کردند و این امر بدون هیچ دلیلی ادامه پیدا کرد.[۷۴] ابن‌تیمیه در توجیه حذف آل معتقد است، اگرچه مطابق دستور پیامبر، باید علاوه بر پیامبر، بر آل او نیز صلوات فرستاده شود، اما از آنجا که چنین صلواتی، نشانِ شیعه‌ها شده، ترک آن بهتر است.[۷۵] ازاین‌رو اختلاف اهل سنت و شیعیان در کیفیت صلوات را نه بحثی علمی، که بحثی نشأت گرفته از امر سیاسی دانسته‌اند.[۷۶]
بر اساس برخی روایات کتاب صحیح بخاری[۷۷] صحیح مسلم،[۷۸]، سنن ابی‌داود،[۷۹] سنن نسائی،[۸۰] سنن ترمذی[۸۱] پیامبر(ص) در پاسخ به این سؤال که ذکر صلوات را چگونه است، گفتن عبارتِ «آل محمد» را در صلوات لازم دانست.[۸۲] سبکی در کتاب شفاء السقام، تمام تعبیرهایی را (۵۲ لفظ) که در روایات نبوی برای ذکر صلوات وارد شده، جمع کرده است.[۸۳] اگر چه در اکثر آن تعبیرها صلوات بر «آل محمد» وجود دارد، اما در هیچیک از آنها صلوات بر صحابه ذکر نشده است.[۸۴] گفته شده، اهل‌تسنن در صلوات فرستادن بر غیر پیامبران، اختلاف نظر دارند، برخی آن را نادرست، برخی مکروه و بعضی صلوات فرستادن بر غیر پیامبران را تنها در صورتی جایز می‌دانند که ابتدا بر پیامبر، سپس به تبع پیامبر بر فرد دیگر صلوات فرستاده شود.[۸۵]
ختم صلوات
ختم صلوات، عملی است که برخی افراد برای برآورده‌شدن حاجاتشان،[۸۶] به تعداد خاصی (مثلاً ۱۰۰، ۱۰۰۰ یا ۱۴۰۰۰) و به نیت معصومان صلوات ختم می‌کنند.[۸۷] این عمل معمولاً به سبب نذرکردن انجام می‌شود.[۸۸] اگرچه انجام ختم صلوات در روایات نیامده و نزد مردم مرسوم است، اما از نظر فقهی آن را جایز شمرده‌اند.[۸۹] در برخی کتاب‌ها ختم صلوات‌های مختلفی بر اساس تجربه نقل شده است.[۹۰] ختم صلوات گاهی به صورت یک مراسم به صورت دسته‌جمعی انجام می‌شود و افراد تعداد مشخص‌شده صلوات‌ها را ختم می‌کنند.[۹۱]
انواع مختلف صلوات
اگر چه معروف‌ترین صلوات، گفتن آن به صورت «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد» است، اما در برخی روایت‌ها گونه‌های دیگری برای ذکر صلوات نقل شده است.[۹۲] به گفته برخی محققان در صحیفه سجادیه با ۲۱۰ عبارت مختلف، ذکر صلوات را بیان کرده است.[۹۳]
بر اساس حدیثی مشهور، پیامبر ذکر صحیحِ صلوات را «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد» دانست و از گفتن «اللهم صلّ علی محمد و علی آل محمد» نهی کرد.[۹۴] سید علیخان کبیر این حدیث را معتبر ندانسته،[۹۵] اما محمدتقی مجلسی معتقد است، سیره بر درستی این حدیث دلالت دارد.[۹۶]
در برخی منابع حدیثی، علاوه بر صلوات بر پیامبر و آل او، صلوات‌های مخصوصی هم برای حضرت زهرا و امامان دیگر (مانند صلوات خاصه امام رضا) نقل شده است.[۹۷]
تعبیر «و عجّل فرجهم» در صلوات
برخی شیعیان بعد از ذکر صلوات، عبارت «و عَجِّل فَرَجَهُم» (یعنی: فرج آنان را نزدیک بگردان) را می‌گویند.[۹۸] در برخی روایات شیعه، به گفتن این دعا پس از صلوات توصیه و برای آن خواصی ذکر شده است. مطابق روایتی که از امام صادق نقل شده، هر که بعد از نماز صبح و نماز ظهر صلوات را همراه با تعبیر «و عجّل فرجهم» بیان کند، قبل از آنکه بمیرد، امام زمان(عج) را می‌بیند.[۹۹] بر اساس روایت دیگری از امام صادق، هر که بعد از نماز ظهر روز جمعه هفت مرتبه صلوات را همراه با تعبیر «و عجّل فرجهم» بیان کند، از یاران امام زمان خواهد شد.[۱۰۰] همچنین آمده است، کسی که بعد از نماز عصر روز جمعه صد مرتبه صلوات را با ذکر و عجل فرجهم بگوید، در روز قیامت شفاعت می‌شود.[۱۰۱]
آیۀ صلوات
در آیه ۵۶ سوره احزاب (آیه صلوات) به مؤمنان دستور داده شده بر پیامبر(ص) درود بفرستند. در کتاب مصباح المتهجد اثر شیخ طوسی، توصیه شده، بعد از نماز مغرب و گفتن تسبیحات حضرت زهرا(س)، آیۀ صلوات به عنوان تعقیبات نماز مغرب، خوانده شود.[۱۰۲] بر اساس روایتی که از امام موسی کاظم(ع) نقل شده، هر کس پس از نماز صبح و نماز مغرب پیش از آنکه برخیزد یا با کسی صحبت کند، آیه صلوات را بخواند، خدا هفتاد حاجت دنیایی و سی حاجت او در آخرت را برآورده می‌کند.[۱۰۳] به گفته ناصر مکارم شیرازی از مفسران شیعه، بر اساسا این آیه، یک‌بار صلوات فرستادن بر پیامبر(ص) در تمام عمر، واجب است.[۱۰۴]
تک‌نگاری‌ها
کتاب‌های مختلفی در شرح، ذکر فضایل و آثار صلوات نوشته شده است.[۱۰۵] برخی از آنها عبارتند از:
- شرح و فضایل صلوات، به قلم احمد حسینی اردکانی؛ مطالب این کتاب در هشت فصل سامان یافته است که از جمله مباحث آن می‌توان به معنای صلوات، تعیین لفظ مربوط به صلوات، تفسیر آیه صلوات و آداب مربوط به آن اشاره کرد.[۱۰۶] این کتاب را انتشارات میقات در سال ۱۳۷۵ش منتشر کرده است.[۱۰۷]
- صلوات بر پیامبر(ص) عامل قدسی شدن روح، تألیف اصغر طاهرزاده؛ این کتاب را انتشارات لبّ المیزان در اصفهان، در سال ۱۳۹۰ش منتشر کرده است.[۱۰۸] در این کتاب، آثار معنوی صلوات بر مؤمنان با استفاده از آیات و روایات بررسی شده است.[۱۰۹]
- آثار و برکات الصلوات، اثر علی الابراهیمی؛ اهمیت صلوات و فلسفه آن و فواید دنیایی و اخروی صلوات از مباحث این کتاب است.[۱۱۰] این کتاب در سال ۱۴۳۲ق، به کوششه مؤسسه البلاغ در بیروت منتشر شده است.[۱۱۱]
- الصلوات مفتاح حل المشکلات، به تألیف علی خسمه‌ای قزوینی؛ این کتاب را انتشارات دار کمیل بیروت، در ۱۲۸ صفحه منتشر کرده است.[۱۱۲]
پانویس
- ↑ رحیمی، «جایگاه صلوات بر پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) در قرآن، حدیث و ادعیه مأثوره»، ص۶۲.
- ↑ علوی، آثار الصلوات فی رحاب الروایات، ۱۴۳۷ق، ص۱۷.
- ↑ موسوی، «صلوات، احکام و آثار آن»، ص۳.
- ↑ زمانی، «کیفیت صلوات از نگاه فریقین»، ص۳۱.
- ↑ فیاض، «فقه فریقین و جایگاه اهل‌بیت(ع) در صلوات» ص۱۶۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۲۹.
- ↑ موسوی، «صلوات، احکام و آثار آن»، ص۶.
- ↑ ابراهیمی، آثار و برکات الصلوات، ۱۴۳۲ق، ص۲۷–۲۸.
- ↑ موسوی، «صلوات، احکام و آثار آن»، ص۲۱.
- ↑ مصباح یزدی، صهبای حضور، ۱۳۹۱ش، ص۴۵۹.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۲۴۶؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ص۱۶۹.
- ↑ رضایی، «کیفیت و چگونگی صلوات بر پیامبر اعظم (ص) نزد فریقین»، ص۶۳.
- ↑ ماوردی، الحاوی الکبیر، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۱۳۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا، ج۱۱، ص۲۱۳–۲۱۴.
- ↑ حسینی عاملی، مفتاح الکرامه، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۴۷۸.
- ↑ رضایی، «کیفیت و چگونگی صلوات بر پیامبر اعظم (ص) نزد فریقین»، ص۷۴.
- ↑ شایسته‌رخ، «کاربردشناسی صلوات در ترانه‌های کاشت و برداشت کشاورزی»، ص۱۶۵-۱۶۷.
- ↑ جاوید، «صلوات‌خوانی هنر عبادی مذهبی ازیادرفته»، ص۵۸.
- ↑ روح‌بخش، «صلوات سیاسی»، ص۴۰.
- ↑ جاوید، «صلوات‌خوانی هنر عبادی مذهبی ازیادرفته»، ص۵۸.
- ↑ جاوید، «صلوات‌خوانی هنر عبادی مذهبی ازیادرفته»، ص۵۸.
- ↑ جاوید، «صلوات‌خوانی هنر عبادی مذهبی ازیادرفته»، ص۵۴.
- ↑ جاوید، «صلوات‌خوانی هنر عبادی مذهبی ازیادرفته»، ص۵۴.
- ↑ شاه نعمت‌الله ولی، دیوان اشعار شاه نعمت‌الله ولی، ۱۳۸۰ش، ص۸۵۱.
- ↑ زمانی، «کیفیت صلوات از نگاه فریقین»، ص۳۰.
- ↑ ابراهیمی، آثار و برکات الصلوات، ۱۴۳۲ق، ص۵۱.
- ↑ درودگر، «اسرار و آثار صلوات بر پیامبر (ص) و آل پیامبر (ص)»، ص۱۵.
- ↑ موسوی، «صلوات، احکام و آثار آن»، ص۲۴.
- ↑ کمالی، «نقد دیدگاه عدم انتفاع پیامبر(ص) از دعا و صلوات امت، با تأکید بر امکان رفعت درجه آن حضرت در قوس صعود»، ص۱۷۵.
- ↑ شهیدثانی، الروضة البهیه، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۳.
- ↑ نگاه کنید به: طباطبایی، بررسی‌های اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۵۰؛ حسن‌زاده آملی، هزار و یک نکته، ۱۳۶۵ش، ص۱۸۶.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۱۲–۱۱۳؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۳، ص۳۱۶.
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۴، حدیث۵۲.
- ↑ شعیری، جامع الاخبار، المطبعة الحیدریه، ص۵۹.
- ↑ حمیری، قرب الاسناد، ص۱۴، حدیث ۴۵.
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۵۸۰، حدیث ۱۸.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۳۴، حدیث ۳.
- ↑ شعیری، جامع الاخبار، المطبعة الحیدریه، ص۵۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۹۳، حدیث۱۳.
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۶۶، حدیث۳۵.
- ↑ شهید ثانی، منیة المرید، ۱۴۰۹ق، ص۳۴۷.
- ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۱۷۲، حدیث۴۲.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۵۵.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۵۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۹۲، حدیث۷.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۳۹۴، حدیث ۱۰۱.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۶۸.
- ↑ شعیری، جامع الاخبار، المطبعة الحیدریه، ص۵۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۹۴، حدیث۱۷.
- ↑ ابن‌اشعث، جعفریات، مکتبة نینوی، ص۲۱۵-۲۱۶.
- ↑ راوندی، الدعوات، ۱۴۰۷ق، ص۲۱۶، حدیث ۵۸۱.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۳۱۲.
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۷۳، حدیث ۴.
- ↑ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۳۳۶.
- ↑ طباطبایی، العروة الوثقی (المحشّی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۶۱۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۳۳؛ شیخ بهایی، مفتاح الفلاح، ۱۴۰۵ق، ص۳۸.
- ↑ وحید خراسانی، «صلوات فرستادن هنگام شنیدن نام امیرالمؤمنین(ع) در اذان و اقامه»، سایت رسمی دفتر حضرت آیت‌الله العظمی وحید خراسانی.
- ↑ نساجی زواره، «صلوات رمز محبت و وفاداری به پیامبر(ص) و خاندانش(ع)»، ص۶۴.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۴۲۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳،ص۳۲۴.
- ↑ نساجی زواره، «صلوات رمز محبت و وفاداری به پیامبر(ص) و خاندانش(ع)»، ص۶۵-۶۶.
- ↑ فیاض، «فقه فریقین و جایگاه اهل‌بیت(ع) در صلوات» ص۱۶۵.
- ↑ صاحب جواهر، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۰، ص۲۶۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۰، ص۲۶۱
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۹۵، حدیث ۲۱؛ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۲۰۰، حدیث ۹.
- ↑ خویی، موسوعة الامام الخوئی، ۱۴۱۸ق، ج۱۵، ص۲۵۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۹۵؛ خرکوشی، شرف المصطفی، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۱۰۷؛ هیتمی، الصواعق المحرقه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۳۰.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۲۴-۶۱۱.
- ↑ مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۷۷.
- ↑ رضایی، «کیفیت و چگونگی صلوات بر پیامبر اعظم(ص) نزد فریقین»، ص۷۴.
- ↑ ابن‌حنبل، مسند احمد، ۱۴۲۱ق، ج۴۴، ص۳۲۷؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۵۳؛ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۳۱۱.
- ↑ هیتمی، الصواعق المحرقه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۶۷.
- ↑ ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۱۵۴-۱۵۴.
- ↑ صنعانی، سبل السلام، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۵۵۴.
- ↑ ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۱۵۴-۱۵۴.
- ↑ فیاض، «فقه فریقین و جایگاه اهل‌بیت(ع) در صلوات» ص۱۹۹.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۵۱؛ و ج۷، ص۳۸۵؛ و ج۱۰، ص۱۰۳.
- ↑ ابن‌حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۳۰۵.
- ↑ سجستانی، سنن ابی‌داود، المکتبة العصریه، ج۱، ص۲۵۷ و ۲۵۸.
- ↑ نسائی، سنن نسائی، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۴۷-۴۹.
- ↑ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۵۲، و ج۵، ص۳۵۹.
- ↑ برای دیدن منابع بیشتر نگاه کنید به:عسکری، من السنن النبی الصلاه علی محمد و آل‌محمد(ص)، مشعر، ص۱۴-۲۲.
- ↑ نگاه کنید به: سُبْکی، شفاء السقام، ۱۴۲۹ق، ۴۰۷-۴۱۲.
- ↑ نگاه کنید به: سُبْکی، شفاء السقام، ۱۴۲۹ق، ۴۰۷-۴۱۲.
- ↑ موسوی، «صلوات، احکام و آثار آن»، ص۱۱.
- ↑ قضاوی، «ختم صلوات»، ص۳۷۱.
- ↑ نساجی، «رایحه روح‌افزاری صلوات»، ص۵۹.
- ↑ قضاوی، «ختم صلوات»، ص۳۷۱.
- ↑ فیاض، الاستفتائات الشرعیه، ۱۴۳۵ق، ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: خمسه‌ای قزوینی، الصلوات مفتاح حل المشکلات، دار کمیل، ص۴۹-۵۹؛ شفیعی، گوهرهای منثور، ۱۳۹۸ش، ج۱، ص۴۰۲-۴۰۳.
- ↑ قضاوی، «ختم صلوات»، ص۳۷۱.
- ↑ فیاض، «فقه فریقین و جایگاه اهل‌بیت(ع) در صلوات» ص۱۶۸-۱۶۹.
- ↑ صمدانیان، و صبوری، «صلوات و پیامبر(ص) در صحیفه سجادیه»، ص۷۶-۷۷.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۶۴۷.
- ↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۲۷.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۶۴۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۳۹۹-۴۰۶.
- ↑ «فرستان صلوات با عجل فرجهم»، سایت تبیان.
- ↑ سید ابن‌طاووس، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۶۸.
- ↑ دیلمی، اعلام الدین، ۱۴۰۸ق، ص۳۶۷.
- ↑ سید ابن‌طاووس، جماع الاسبوع، ۱۳۳۰ق، ص۴۵۰.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۸ق، ص۸۵.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۵۶.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۲۰۰.
- ↑ برای دیدن آثار نوشته شده در این موضوع نگاه کنید به: باقری بیدهندی، «کتابنامۀ صلوات»، تمام مقاله.
- ↑ حسینی اردکانی، شرح و فضایل صلوات، ۱۳۷۵ش، صفحه فهرست کتاب.
- ↑ حسینی اردکانی، شرح و فضایل صلوات، ۱۳۷۵ش، صفحه شناسنامه کتاب.
- ↑ طاهرزاده، صلوات بر پیامبر(ص) عامل قدسی شدن روح، ۱۳۹۰ش، صفحه شناسنامه کتاب.
- ↑ طاهرزاده، صلوات بر پیامبر(ص) عامل قدسی شدن روح، ۱۳۹۰ش، کل کتاب.
- ↑ ابراهیمی، آثار و برکات الصلوات، ۱۴۳۲ق، صفحه فهرست کتاب.
- ↑ ابراهیمی، آثار و برکات الصلوات، ۱۴۳۲ق، صفحه شناسنامه کتاب.
- ↑ خمسه‌ای قزوینی، الصلوات مفتاح حل المشکلات، دار کمیل، صفحه شناسنامه کتاب.
منابع
- قرآن.
- ابراهیمی، علی، آثار و برکات الصلوات، بیروت، ۱۴۳۲ق، ۱۴۳۲ق.
- ابن‌تیمیّه، احمد بن عبدالحلیم، مِنهاجُ السُنّةِ النَبویةِ فی نَقضِ کلام الشیعةِ القَدَریّه، ریاض، جامعة محمد بن سعود الاسلامیه، ۱۴۰۶ق.
- ابن‌حجاج نیشابوری، مسلم، صحیح مسلم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- ابن‌حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۲۱ق.
- باقری بیدهندی، «کتابنامۀ صلوات»، در مجله علوم حدیث، شماره ۱۳، پاییز ۱۳۷۸ش.
- ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، قاهره، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی، ۱۳۹۵ق.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- جاوید، هوشنگ، «صلوات‌خوانی هنر عبادی مذهبی ازیادرفته»، در مجله آستان هنر، شماره ۴ و ۵، تابستان ۱۳۹۲ش.
- حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و یک نکته، تهران، رجاء، ۱۳۶۵ش.
- حسینی اردکانی، احمد، شرح و فضایل صلوات، تهران، میقات، ۱۳۷۵ش.
- حسینی عاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- خرگوشی، عبدالملک بن محمد، شرف المصطفی، مکه، دار البشائر الاسلامیه، ۱۴۲۴ق.
- خمسه‌ای قزوینی، علی، الصلوات مفتاح حل المشکلات، بیروت، دار کمیل، بی‌تا.
- خویی، ابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، ۱۴۱۸ق.
- درودگر، محمدجواد، «اسرار و آثار صلوات بر پیامبر(ص) و آل پیامبر(ص)»، در مجله فرهنگ زیارت، شمارۀ ۷، تابستان ۱۳۹۰ش.
- روح‌بخش، رحیم، «صلوات سیاسی»، در مجله زمانه، شمارۀ ۲۱، خرداد ۱۳۸۳ش.
- زمانی، محمدحسن، «کیفیت صلوات از نگاه فریقین»، در مجله حکمت و فلسفه اسلامی، شماره ۸، تابستان ۱۳۸۲ش.
- سجستانی، ابی‌داود سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داود، بیروت، المکتبة العصریه، بی‌تا.
- سُبْکی، علی بن عبدالکافی، شِفاء السَقام فی زیارةِ خیرِ الأنام(ص)، تهران، مشعر، ۱۴۲۹ق.
- شاه نعمت‌الله ولی، دیوان اشعار شاه نعمت‌الله ولی، کرمان، خدمات فرهنگی کرمان، ۱۳۸۰ش.
- شایسته‌رخ، الهه، «کاربردشناسی صلوات در ترانه‌های کاشت و برداشت کشاورزی»، در مجله فرهنگ مردم ایران، شماره ۷۱، زمستان ۱۴۰۱ش.
- شفیعی، علی، گوهرهای منثور، تهران، گسترش رایانه، ۱۳۹۸ش.
- شهیدثانی، زین‌الدین عاملی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، تصحیح و تحقیق: حسن قاروبی تبریزی، قم، دار التفسیر، ۱۴۲۷ق.
- شیخ بهایی، محمد بن حسین، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة من الواجبات و المستحبات، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران، کتابچی، ۱۳۷۶ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن نعمان، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید(ره)، ۱۴۱۳ق
- صمدانیان، محسن، و امید صبوری، «صلوات و پیامبر(ص) در صحیفه سجادیه»، در مجله قرآنی کوثر، شماره ۲۳، زمستان ۱۳۸۵ش و بهار ۱۳۸۶ش.
- صنعانی، محمد بن اسماعیل، سبل السلام شرح بلوغ المرام، ریاض، مکتبة المعارف، ۱۴۲۷ق.
- طباطبایی، محمدحسین، بررسی‌های اسلامی، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، قاهره، مکتبة ابن‌تیمیه، ۱۴۱۵ق.
- عسکری، سید مرتضی، من السنن النبی الصلاه علی محمد و آل‌محمد(ص)، تهران، مشعر، بی‌تا.
- علوی، عادل، آثار الصلوات فی رحاب الروایات، قم، مؤسسه اسلامی تبلیغ و ارشاد، ۱۴۳۷ق.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ش.
- فیاض، محمداسحاق، الاستفتائات الشرعیه، بی‌جا، الکلمة الطیبه، ۱۴۳۵ق.
- قضاوی، عفت، «ختم صلوات»، در کتاب کِلْک و کتاب، تألیف رسول جعفریان، بی‌جا، بی‌نا، ۱۳۹۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- کمالی، محمدهادی، و دیگران، «نقد دیدگاه عدم انتفاع پیامبر(ص) از دعا و صلوات امت، با تأکید بر امکان رفعت درجه آن حضرت در قوس صعود»، در مجله معرفت کلامی، شمارۀ ۲۶، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش.
- ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
- مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل‌الرسول(ص)، تصحیح و تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۴ق.
- مدنی شیرازی، سید علیخان کبیر، ریاض السالکین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۹ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، صهبای حضور، تدوین و نگارش: اسدلله طوسی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۹۱ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹ش.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مَجمَعُ الفائدة و البرهان فی شرح اِرشادِ الأذهان، قم، دفتر انتشارت اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- موسوی، سیدرضا، «صلوات، احکام و آثار آن»، در مجله الهیات و حقوق، شماره ۳۰، زمستان ۱۳۸۷ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، ۱۴۱۵ق.
- نسائی، احمد بن شعیب، سنن نسائی، حلب، مکتب المطبوعات الاسلامیه، ۱۴۰۶ق.
- نساجی زواره، اسماعیل، «صلوات رمز محبت و وفاداری به پیامبر(ص) و خاندانش(ع)»، در مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، شماره ۶، شهریور ۱۳۸۲ش.
- نساجی، زهرا، «رایحه روح‌افزاری صلوات»، در مجله پاسدار اسلام، شماره ۳۰۳، اسفند ۱۳۸۵ش و فروردین ۱۳۸۶ش.
- هیتمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقة علی اهل الرفض و الضلال و الزندقه، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۱۷ق