مباهله
مُباهَله، (به فارسی: مُباهِلِه) درخواست نفرین و مجازات از سوی خداوند، به‌منظور اثبات حقانیت و صداقت خود و اثبات بطلان سخن طرف مقابل است. مباهله زمانی انجام می‌شود که گفت‌وگو و استدلال به نتیجه نرسد و دو طرف بر سخن خود اصرار ورزند. گفته شده پیش از اسلام، مباهله میان برخی اقوام انجام می‌شده است.
مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران از جمله مباهله‌هایی است که در صدر اسلام انجام شده است. براساس برخی گزارش‌ها، اهل‌بیت(ع) نیز افرادی را به مباهله دعوت کرده‌اند؛ از جمله، امام باقر(ع) عبدالله بن عُمَر لِیثی را به مباهله فراخواند. همچنین عالمان شیعی مانند میرفِندِرسکی، جعفر کاشفُ‌الغِطاء و علامه طباطبایی، به‌پیروی از امامان(ع)، با مخالفان خود مباهله کرده یا آن‌ها را به مباهله دعوت کرده‌اند.
مفهوم‌شناسی و جایگاه مباهله
«مباهله» به این معناست که دو نفر یا دو گروه، برای اثبات حقانیت خود، از خداوند بخواهد بر طرف مقابلش که او را ظالم می‌پندارد، لعنت فرستد[۱] و دروغگو را رسوا سازد و مجازات کند.[۲] اقدام برای مباهله زمانی روی می‌دهد که استدلال و گفت‌وگوی علمی به نتیجه نرسیده باشد.[۳]
به‌گزارش منابع تاریخی و حدیثی، در صدر اسلام، مباهله یا دعوت به آن از سوی افراد مختلف رخ داده[۴] که از جملهٔ آن‌ها مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران است که در قرآن هم در آیه مباهله از آن سخن آمده است.[۵] از این مباهله برای اثبات حقانیت پیامبر اسلام استفاده می‌کنند.[۶] سیدمحمد حسین طباطبایی، فقیه و فیلسوف شیعه این مباهله پیامبر را معجزه دائمی او دانسته است. [۷]
تاریخچه مباهله
به گزارش برخی از پژوهشگران، سنت مباهله پیش از اسلام وجود داشته است؛ مثلاً مردم قوم سام، در دوره تمدن بابِل، هرگاه می‌خواستند حقانیت خودشان یا مطالبشان را ثابت کنند، قسم می‌خوردند و نفرین می‌کردند که اگر دروغ گفته‌اند، خداوند آن‌ها را مجازات کند؛[۸] همچنین بنابر روایتی که علامه مجلسی در بِحارالانوار نقل کرده، در سنت یهودیان و مسیحیان هم مباهله وجود داشته است.[۹]
آداب مباهله
امام صادق(ع): خدایا، اگر فلانی حقی را انکار و به باطلی اعتراف کرده است، او را به بلایی از آسمان یا عذابی از جانب خودت گرفتار کن.[۱۰]
محمد بن یعقوب کلینی، محدث شیعی، روایاتی آورده که طبق آن‌ها، هنگام مباهله انگشتان دست راست خود را در انگشتان دست طرف مقابل قرار بدهیم.[۱۱] در روایتی دیگر آورده در مباهله، هفتاد بار طرف مقابل را نفرین کنید.[۱۲] در حدیثی دیگر، زمان مناسب برای مباهله، بین الطلوعین معرفی شده است.[۱۳]
کسانی که مباهله کرده‌اند
از صدر اسلام، افراد مختلفی از مباهله برای اثبات مدعای خود استفاده کرده‌اند که برخی به شرح زیر است:
مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران
به گزارش تاریخ‌نویسان، پیامبر اسلام(ص) در نامه‌ای به اُسقُف نجران، ساکنان نجران را به اسلام دعوت کرد. آن‌ها به مدینه آمدند و با پیامبر(ص) گفت‌وگو کردند؛ اما از اعتقاد به الوهیت حضرت عیسی(ع) دست برنداشتندد. پس از بحث و جدل، تصمیم به مباهله گرفتند. در روز مباهله، پیامبر(ص) با امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س) و حَسَنین(ع) حاضر شد؛ اما مسیحیان از مباهله منصرف شدند و درخواست مصالحه کردند. پیامبر به شرط پرداخت جزیه، با درخواست آنان موافقت کرد.[۱۴]
مباهله اهل‌بیت(ع) با مخالفان
برپایه نقل علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، در برخی منابع حدیثی آمده است پیامبر اکرم(ص) یهودیان را نیز به مباهله دعوت کرد؛ اما آنان این دعوت را نپذیرفتند؛[۱۵] همچنین در کتاب الجعفریات ذکر شده که امام علی(ع) درباره ظهارنداشتن کنیز، افراد را به مباهله دعوت کرد.[۱۶] به‌گزارش کلینی هم، زمانی که امام باقر(ع) با عبدالله بن عمر لیثی، دربارهٔ موضوعی بحث می‌کرد و او نمی‌پذیرفت، امام باقر(ع) وی را به مباهله فراخواند.[۱۷]
مباهله اصحاب اهل بیت(ع) با مخالفان
به گزارش ابومِخنَف، مقتل‌نویس شیعی، در واقعه کربلا، بُرَیر بن خُضَیر هَمْدانی، از شهدای کربلا و یزید بن مَعقَل، از لشکر عمر بن سعد، درباره جانشینی امام علی(ع) با هم مباهله کردند.[۱۸] به‌گفته فیض کاشانی در تفسیرالصّافی، عبدالله بن عباس، صحابی پیامبر(ص)، چند بار افراد مختلف همچون زید بن ثابت، از کاتبان قرآن،[۱۹] را به مباهله دعوت کرد.[۲۰]
شیخ مفید در ارشاد نقل می‌کند پدر خَیرانی، خادم امام جواد(ع) درباره جانشینی امام هادی(ع)، احمدبن محمد بن عیسی را که منکر جانشینی او(ع) بود، به مباهله دعوت کرد؛ ولی او ترسید و به جانشینی امام هادی(ع) اقرار کرد.[۲۱] همچنین شیخ طوسی در کتاب الغیبة می‌نویسد حسین بن روح نوبختی، سومین نفر از نواب اربعه، با شَلْمَغانی مباهله کرد و شلمغانی بعد از مدت کوتاهی کشته شد.[۲۲] نجاشی نیز بیان می‌کند ابوعبدالله صَفوانی با قاضی موصل درباره امامت مناظره و مباهله کرد و چند روز بعد، قاضی موصل مُرد.[۲۳]
مباهله عالمان شیعی با مخالفان
ملا احمد نراقی، نویسنده معراج‌السّعادة، در خزائن نوشته است ابوالقاسم فِندِرسکی درسفر به شهری که کافران در آن زندگی می‌کردند، با آنان بحث کرد. آن‌ها پایداری معابدشان و خرابی مساجد مسلمانان را دلیل حقانیت مذهب‌شان می‌دانستند. میرفندرسکی ادعای آنان را رد کرد و برای اثبات سخنش، در معبدشان اذان گفت و نماز خواند که باعث فروریختن سقف آن شد.[۲۴]
گفته‌اند جعفر کاشف‌الْغِطاء، از مراجع تقلید قرن سیزدهم قمری، میرزا محمد اخباری، از شاخص‌ترین اخباری‌های ایران را به مباهله دعوت کرد و در بیابان‌های اطراف تهران منتظر وی ماند؛ ولی او نیامد.[۲۵] بنابر گزارشی هم، علامه طباطبایی به برخی از اهل کتاب پیشنهاد مباهله داده بود و معتقد بود مباهله حجّتی زنده است و هرگاه شرایط لازم فراهم باشد، نتیجه‌بخش خواهد بود.[۲۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مجلسی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۸۵
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۷۸.
- ↑ محمدی ری شهری، فرهنگ‌نامه مباهله، ۱۳۹۵ش، ص۱۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابومخنف، وقعة الطفّ، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۱؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۷؛ ابن عبدالبر، جامع العلم و فضله، ۱۴۲۱ق، ص۳۸۱؛ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۸؛ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۰۷.
- ↑ سوره آل‌عمران، آیه۶۱.
- ↑ پاک‌نیا، «مباهله، روشن‌ترین باورهای شیعه»، ص۵۱.
- ↑ طباطبایی، اعجاز قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۱۲۷-۱۲۸.
- ↑ لویی، مباهله در مدینه، ۱۳۷۸ش، ص۶۵.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۶۵.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۱۴.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۱۴.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۱۴.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۱۴.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الكبری، خامسة۱، ۱۴۱۰ق، ص۳۹۱-۳۹۲.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۳۴.
- ↑ ابن اشعث، الجعفریات، مکتبة النینوی الحدیثة، ص۱۱۵.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۴۴۹.
- ↑ ابومخنف، وقعة الطفّ، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۱.
- ↑ ابن‌عبدالبر، جامع العلم و فضله، ۱۴۲۱ق، ص۳۸۱.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۷.
- ↑ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۸.
- ↑ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۰۷.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۳۹۳.
- ↑ نراقی، خزائن، ۱۳۸۰ش، ص۴۸.
- ↑ «مباهله راهکاری برای مقابله با افراد بی منطق است»، خبرگزاری رسا.
- ↑ بوستان کتاب، مرزبان وحی و خرد، ۱۳۸۱ش، ص۲۹۰.
منابع
- «مباهله راهکاری برای مقابله با افراد بی منطق است»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ اسفند ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۷ آذر ۱۴۰۳ش.
- ابن‌عبدالبر، یوسف‌بن عبدالله، جامع العلم و فضله، تحقیق: مسعد عبدالحمید سعدنی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۱ق.
- ابومخنف، لوط بن یحیی، وقعة الطفّ، محقق: محمد هادی یوسفی غروی، قم، جامعه مدرسین، چاپ سوم،۱۴۱۷ق.
- ابن‌اشعث، محمدبن محمد، الجعفریات، تهران، مکتبة النینوی الحدیثة، چاپ اول، بى تا.
- ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الكبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الكتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- بوستان کتاب، مرزبان وحی و خرد، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- پاک‌نیا، عبدالکریم، مباهله روشن‌ترین دلیل باورهای شیعه، مبلغان، شماره ۵۰، اسفند ۱۳۸۲ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، اعجاز قرآن، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طوسی، محمدبن حسن، الغیبة، محقق: عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دار المعارف الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- فیض کاشانی ملا محسن، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، صدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، محقق: علی اکبر، غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- لویی، ماسینیون، مباهله در مدینه، مترجم: محمودرضا افتخارزاده، تهران، رسالت قلم، ۱۳۷۸ش.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، محقق: جمعی از محققان، بیروت، دار احياء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، محقق: رسولی محلاتی، سید هاشمم، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- محمدی ری شهری، محمد، فرهنگ نامه مباهله، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۵ش.
- مفید، محمدبن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محقق: موسسه آل البیت(ع)، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- نجاشی، احمدبن علی، رجال النجاشی، قم، موسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المشرفة، جاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
- نراقی، احمد، خزائن، تحقیق حسن حسن زاده آملی، قم، قیام، ۱۳۸۰ش.