ابوطالب
 تصویری از قبرستان ابوطالب | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عبدمناف بن عبدالمطلب |
| کنیه | ابوطالب |
| زادگاه | مکه |
| محل زندگی | مکه |
| نسب/قبیله | قریش- بنیهاشم |
| خویشاوندان | امام علی(ع) (فرزند)، پیامبر(ص) (برادرزاده) |
| درگذشت | ۲۶ رجب سال دهم بعثت (عام الحزن) |
| مدفن | مکه - قبرستان ابوطالب |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | حمایت از پیامبر(ص) |
| نقشهای برجسته | سرپرستی پیامبر(ص) |
| دیگر فعالیتها | سقایت و رفادت حاجیان |
| آثار | دیوان ابوطالب |
عبدمناف بن عَبْدُالمُطَّلِب مشهور به ابوطالب، پدر امام علی(ع)، عموی پیامبر اکرم(ص) و از بزرگان مکه و بنیهاشم بود. او برای مدتی کوتاه منصب سقایة الحاج (آبرسانی به حاجیان) را بر عهده داشت و پس از وفات پدرش عبدالمطلب، سرپرستی برادرزادهاش حضرت محمد(ص) را پذیرفت و در دوران رسالت پیامبر(ص) از او حمایت میکرد.
بحث درباره ایمان ابوطالب از موضوعات اختلافی میان شیعه و برخی از اهل سنت است. عالمان شیعه با استناد به گزارشهای تاریخی، سخنان اهلبیت(ع) و اشعار ابوطالب، به ایمان او معتقدند. اشعار و قصاید منسوب به ابوطالب در کتاب دیوان ابیطالب بن عبدالمطلب گردآوری شدهاند. او در ۲۶ رجب سال دهم بعثت درگذشت و در قبرستان حجون دفن شد.
زندگینامه
ابوطالب، عموی پیامبر اکرم(ص)، ۳۵ سال پیش از ولادت او به دنیا آمد. پدرش عبدالمطلب، جدّ پیامبر(ص)، بهگفته برخی تاریخنگاران در میان قبایل عرب به بزرگی و تبلیغ آیین حنیف شناخته میشد. مادرش فاطمه دختر عمرو بن عائذ مخزومی بود.[۱]
ابوطالب و عبدالله، پدر پیامبر(ص)، برادران تنی بودند.[۲] نسبشناسان نام اصلی ابوطالب را «عبدمناف» ثبت کردهاند، اما او با کنیه «ابوطالب» شناخته میشد.[۳] در برخی منابع نام وی «عِمران» ذکر شده که ابن عنبه آن را ضعیف دانسته است.[۴]
</ref>
همسر و فرزندان
ابوطالب از فاطمه بنت اسد چهار پسر داشت: طالب، عقیل، جعفر و علی(ع). همچنین در منابع از دختران او با نامهای اُمّ هانی (فاخته)، جمانه[۵] و رَیطه (اسماء) یاد شده است. گفته شده او فرزندی به نام «طُلَیق» از همسری به نام «عَلّه» نیز داشته است.[۶]
درگذشت
درباره تاریخ وفات ابوطالب، دیدگاههای مختلفی مطرح شده است. شیخ طوسی، روز ۲۶ رجب سال دهم بعثت را زمان وفات او دانسته است.[۷] یعقوبی نیز وفات ابوطالب را در ماه رمضان و سه روز پس از وفات حضرت خدیجه(س) ذکر کرده و سن او را هنگام مرگ ۸۶ یا ۹۰ سال دانسته است.[۸] برخی منابع دیگر، تاریخهایی مانند ۱ ذیالقعده و ۱۵ شوال را نیز ذکر کردهاند.[۹]
در روز وفات ابوطالب، پیامبر(ص) در حالی که بسیار اندوهگین بود و میگریست، به امام علی(ع) دستور داد تا وی را غسل داده و کفن کند و برای او طلب رحمت نمود.[۱۰] هنگامی که پیامبر(ص) به محل دفن ابوطالب رسید، فرمود: «آنگونه برای تو طلب آمرزش و شفاعت میکنم که جن و انس دچار شگفتی شوند.»[۱۱] پیکر ابوطالب در قبرستان حُجون مکه، در کنار قبر پدرش عبدالمطلب دفن شد.[۱۲]
پیامبر(ص)، سال وفات ابوطالب و خدیجه(س) را عامُ الحُزْن (سال اندوه) نامید.[۱۳]
جایگاه اجتماعی و ویژگیهای اخلاقی
ابوطالب برای مدتی کوتاه، دو منصب رفادت (مهمانداری حاجیان) و سقایت (آبرسانی به حاجیان) را در مکه بر عهده داشت.[۱۴] او بازرگان بود و در زمینهٔ خرید و فروش عطر و گندم فعالیت داشت.[۱۵]
بر اساس روایات و گزارشهای تاریخی، با وجود تهیدستی، ابوطالب در میان قریش عزیز و بزرگمنزلت بود و از هیبت، وقار و حکمت برخوردار بود.[۱۶] درباره سخاوت او گفتهاند: در روزهایی که او اطعام میداد، کسی از قریش اطعام نمیکرد.[۱۷] او نخستین کسی بود که در عصر جاهلی، سوگند را در شهادت اولیای دم بنا نهاد و بعدها اسلام آن را تأیید کرد.[۱۸] همچنین گفته شده که او طبق روش پدرش، شراب را بر خود حرام کرده بود.[۱۹]
سرپرستی پیامبر(ص)
ابوطالب به سفارش پدرش، کفالت محمد(ص) را در سن هشتسالگی بر عهده گرفت.[۲۰] او پیامبر را بر همه فرزندان خود مقدم میداشت و در خوراک و پوشاک به او توجه ویژهای داشت.[۲۱] ابوطالب بهترین غذاها را برای پیامبر فراهم میکرد، محل خواب او را در کنار خود قرار میداد و همواره تلاش میکرد تا پیامبر را همراه خود داشته باشد.[۲۲]
حمایت از پیامبر(ص)
گزارشهای تاریخی از حمایتهای گسترده ابوطالب از رسول اکرم(ص) در برابر فشارهای قریش حکایت دارد. او با وجود سن بالا، در کنار پیامبر ایستاد و در دیدارها با سران قریش، حمایت خود را از او اعلام کرد.[۲۳] قریش به ابوطالب پیشنهاد دادند که عمارة بن ولید را به فرزندخواندگی بپذیرد و در مقابل، پیامبر را به آنان تحویل دهد؛ اما ابوطالب این پیشنهاد را رد کرد و آنان را سرزنش نمود.[۲۴]
پیامبر(ص) در روز وفات ابوطالب فرمود: «تا زمانی که ابوطالب زنده بود، قریش از من واهمه داشت.»[۲۵]
اشعار
اشعار و سخنان ادبی ابوطالب به بیش از هزار بیت میرسد و در «دیوان ابوطالب» گردآوری شده است. آن چه در این قصاید و اشعار آمده همه در تأیید و تصدیق نبوت پیامبر(ص) است. معروفترین اشعار او به قصیده لامیه شهرت دارد.[۲۶]
ترجمه: آیا نمیدانید که ما او (محمد) را مانند موسی پیامبر یافتهایم و نام و نشان او در کتابهای آسمانی قید گردیده است، و بندگان خدا محبت مخصوصی به وی دارند، و هیچ شخصی برتر نیست از کسی که خدا او را به محبت ویژه خود اختصاص داده است.[۲۷]
ایمان
درباره ایمان ابوطالب، میان شیعه و اهل سنت اختلافنظرهای فراوانی وجود دارد. شیعیان به اسلام و ایمان او باور دارند و عالمان شیعه، با استناد به روایات اهلبیت(ع)، عملکرد و برخی اشعار ابوطالب، بر ایمان وی اتفاقنظر کردهاند.[۲۸] در مقابل، مورخان و سیرهنویسان اهل سنت معتقدند که ابوطالب بدون ایمان به شریعت اسلام از دنیا رفته است.[۲۹]
برگزاری همایش
در روزهای ۱۹ تا ۲۱ اسفند ۱۳۹۹ش برابر با ۲۵ تا ۲۷ رجب ۱۴۴۲ق، «همایش بینالمللی حضرت ابوطالب(ع)؛ حامی پیامبر اعظم(ص)» بههمت مجمع جهانی اهلبیت و با همکاری نهادهای دیگر، در مجتمع آموزشی امام خمینی قم برگزار شد. در این همایش، شماری از علمای جهان اسلام سخنرانی کردند و کارگروههای تخصصی به بررسی شخصیت و باورهای ابوطالب پرداختند.[۳۰] آثار علمی پذیرفتهشدهٔ این همایش، با عنوان «مجموعه آثار همایش بینالمللی حضرت ابوطالب(ع)؛ حامی پیامبر اعظم(ص)» در ۳۳ جلد منتشر شده است.[۳۱]
پانویس
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۱۱۱.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۹۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۸۸؛ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۱۲۱.
- ↑ ابنعنبه، عمدة الطالب، ۱۳۸۰ق، ص۲۰.
- ↑ ابنجوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ص۱۵۸-۱۶۷.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۱۲۱ و ۱۲۲.
- ↑ شیخ طوسی، المصباح المتهجد، ۱۹۹۱م، ۱۴۱۱ق، ص۸۱۲؛ یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الإسلامی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۶۴۰ به نقل از شیخ طوسی، المصباح، ص۵۶۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی(الاعلمی)، ج۱، ص۳۵۴.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۵، ص۱۶۳؛ ابنجوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۴۵.
- ↑ ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۱۴، ص۷۶.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۹.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۱۳.
- ↑ ابنقتیبه، المعارف، دار المعارف، ص۵۷۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۱۴؛ قمی، الکنی و الالقاب، ج۱، ص۱۰۸ و ۱۰۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۸۸.
- ↑ نسایی، سنن نسایی، ۱۳۴۸ق، ج۸، ص۲–۴.
- ↑ حلبی، السیره الحلبیه، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۱۸۴.
- ↑ ابنهشام، السیره النبویه، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۱۶؛ بیهقی، دلائل النبوه، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۲.
- ↑ ابنشهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۳۶–۳۷.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ ابنهشام، السیره النبویه، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۷۲–۱۷۳.
- ↑ ابنهشام، السیره النبویه، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۲۶۷؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۲۷.
- ↑ ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۶، ص۳۳۹؛ ابناثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۶۴.
- ↑ مفید، ایمان ابیطالب، ۱۴۱۴ق، ص۱۸.
- ↑ ابنهشام، السیرة النبویة، دارالمعرفه، ج۱، ص۳۵۲.
- ↑ طوسی، التبیان، ۱۴ ۰۹ق، ج۸، ص۱۶۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۱؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۴۲۳ق، ص۱۳۸.
- ↑ غفاری، کبیر الصحابة ابوطالب(ع)، ۲۰۱۲م، ص۱۶۶؛ حسن، ابوطالب طود الإیمان الراسخ، ص۱۶۶.
- ↑ مجمع جهانی اهل بیت(ع)، مجموعه آثار همایش بینالمللی حضرت ابوطالب(ع)، ۱۴۰۲ش، ج۱، مقدمه، ص۴۰.
- ↑ مجمع جهانی اهل بیت(ع)، مجموعه آثار همایش بینالمللی حضرت ابوطالب(ع)، ۱۴۰۲ش، ج۱، مقدمه، ص۴۲.
منابع
- ابنابیالحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیجا، دار احیاء الکتب العربیة، ۱۳۷۸ق.
- ابنجوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکرة الخواص، قم، مجمع جهانی اهلبیت، ۱۴۲۶ق.
- ابنسعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ۱۹۶۸م.
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آلابیطالب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابنعساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابنعنبه، احمد بن علی، عمده الطالب فی انساب آلابیطالب، نجف، المطبعة الحیدریة، ۱۳۸۰ق.
- ابنقتیبه، محمد، المعارف، قاهره، دار المعارف، بیتا.
- ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- ابنهشام، محمد بن عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق محی الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه صبیح، ۱۳۸۳ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۰ق.
- بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۵ق.
- ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تصحیح عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق.
- حسن، فيصل، أبوطالب طود الإيمان الراسخ، د.م، د.ن، د.ت.
- حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیة، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۰ق.
- خاتونآبادی، میرزا محمدرضا، جنات الخلود، قم، نشر مصطفوی، ۱۳۶۳ش.
- شیخ مفید، محمد بن نعمان، ایمان ابی طالب، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۱۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۹ق.
- غفاري، عبدالرسول، كبير الصحابة أبو طالب (ع)، بيروت، العتبة العلوية المقدسة، ۲۰۱۲ م.
- فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، قم، انشارات دلیل ما، ۱۴۲۳ق.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر، بیتا.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مجمع جهانی اهلبیت(ع)، مجموعه آثار همایش بینالمللی حضرت ابوطالب(ع) حامی پیامبر اعظم(ع)، قم، انتشارات مجمع جهانی اهلبیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۲ش.
- مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق عبدالحمید النمیسی، بیروت، دار الکتب، ۱۴۲۰ق.
- نسایی، احمد بن شعیب، سنن نسایی، بیروت، دار الفکر، ۱۳۴۸ق.
- یعقوبی، ابن واضح، تاریخ الیعقوبی، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۴ق.
- یوسفی غروی، محمدهادی، موسوعة التاریخ الاسلامی، قم، مؤسسة الهادی، ۱۴۱۷ق.
پیوند به بیرون
- «ویژهنامه حضرت ابوطالب»(۱)، فصلنامه سفینه.
- «ویژهنامه حضرت ابوطالب»(۲)، فصلنامه سفینه.
- «ویژهنامه حضرت ابوطالب»(۳)، فصلنامه سفینه.