عبدمناف بن عَبْدُالمُطَّلِب مشهور به ابوطالب پدر امام علی(ع)، عموی پیامبر اسلام(ص) و از بزرگان مکه و بنی‌هاشم بود. او در دوره کوتاهی منصب سقایة الحاج (آب‌رسانی به حاجیان) را بر عهده داشت و پس از وفات پدرش عبدالمطلب، سرپرستی برادرزاده‌اش حضرت محمد(ص) را بر عهده گرفت و در دوران رسالت پیامبر(ص) از او حمایت می‌کرد.
 تصویری از قبرستان ابوطالب | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عبدمناف بن عبدالمطلب |
| کنیه | ابوطالب |
| زادگاه | مکه |
| محل زندگی | مکه |
| نسب/قبیله | قریش- بنی‌هاشم |
| خویشاوندان | امام علی(ع) (فرزند)، پیامبر(ص) (برادرزاده) |
| درگذشت | ۲۶ رجب سال دهم بعثت (عام الحزن) |
| مدفن | مکه - قبرستان حُجون |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | حمایت از پیامبر(ص) |
| نقش‌های برجسته | سرپرستی پیامبر(ص) |
| دیگر فعالیت‌ها | سقایت و رفادت حاجیان |
| آثار | دیوان ابوطالب |
ایمان ابوطالب، از بحث‌های اختلافی بین شیعه و برخی از اهل سنت بوده است. عالمان شیعه با استناد به گزارش‌های تاریخی، سخنان اهل بیت پیامبر(ص) و اشعار ابوطالب به ایمان او معتقدند. اشعار و قصاید منسوب به ابوطالب در دیوان او جمع‌آوری شده است. او در ۲۶ رجب از سال دهم بعثت درگذشت و در قبرستان حجون به خاک سپرده شد.
تبارنامه
ابوطالب عموی پیامبر اسلام(ص) بود. او ۳۵ سال پیش از ولادت محمد(ص) به دنیا آمد. پدرش عبدالمطلب، جدّ پیامبر(ص) است که به گفته برخی تاریخ‌نگاران، قبایل عرب او را به بزرگی و تبلیغ آیین حنیف می‌شناختند. مادرش فاطمه دختر عمرو بن عائذ مخزومی است.[۱] ابوطالب و عبدالله، پدر پیامبر(ص)، برادران پدری و مادری بودند.[۲] نسب‌شناسان، نام ابوطالب را عبدمناف ثبت کرده‌اند. که به کنیه‌اش (ابوطالب) شهرت داشت.[۳] در برخی منابع نام وی عمران ذکر شده است. ابن عنبه گزارشی که ابوطالب را عمران نامیده است، ضعیف شمرده است.[۴]
همسر و فرزندان
ابوطالب از فاطمه بنت اسد چهار پسر داشت که عبارت‌اند از: طالب، عقیل، جعفر و علی(ع). همچنین در منابع از اُمّ هانی (فاخِته)، جُمانَه[۵] و رَیطَه (اسماء) به عنوان دختران وی یاد شده است. گفته شده وی فرزندی به نام «طُلَیق» از همسری به اسم «عَلَّه» داشت.[۶]
جایگاه اجتماعی، حرفه و ویژگیها
ابوطالب در مدت کوتاهی، دو منصب رفادت (مهمانداری حاجیان) و سقایت (آب‌رسانی به حاجیان) را در مکه بر عهده داشت.[۷] وی بازرگان بود و عطر و گندم خرید و فروش می‌کرد.[۸]
بنابر روایتی از امام علی(ع) و آنچه مورخان درباره ابوطالب گفته‌اند: وی با وجود تهیدستی، عزیز و بزرگ قریش و دارای هیبت، وقار و حکمت بود.[۹] درباره جود و سخاوت او گفته‌اند: روزهایی که او اطعام می‌داد، کسی از قریش اطعام نمی‌کرد.[۱۰] وی اولین کسی بود که در عصر جاهلی، سوگند را در شهادت اولیای دم بنا نهاد و بعدها اسلام آن را امضا نمود.[۱۱] بنابر گزارش حلبی او بنا بر شیوه پدرش، شراب را بر خود حرام کرده بود.[۱۲]
سرپرستی پیامبر(ص)
ابوطالب به سفارش پدرش کفالت محمد(ص)، برادرزاده هشت‌‌ساله‌اش را بر عهده گرفت.[۱۳] بر اساس روایتی که ابن شهرآشوب نقل کرده، ابوطالب، محمد را بر خود و همه خاندانش در خوراک و پوشاک مقدم می‌داشت.[۱۴]
ابن هشام نیز می‌نویسد: وی توجه ویژه‌ای به محمد داشت و بیش از فرزندانش به او محبت و نیکی می‌ورزید. بهترین غذا را برای وی فراهم می‌ساخت و بسترش را در کنار بستر خود قرار می‌داد و می‌کوشید همواره او را همراه خود داشته باشد.[۱۵] ابوطالب همیشه هنگام غذا‌خوردن به فرزندان خود می‌گفت: صبر کنید تا پسرم (محمد) بیاید.[۱۶]
حمایت از پیامبر(ص)
گزارش‌های تاریخی از حمایت‌های ابوطالب از رسول اکرم(ص) در برابر فشارها و تهدیدهای قریش نسبت به پیامبر(ص) حکایت دارد. وی با آنکه در زمان بعثت رسول خدا(ص) ۷۵ سال داشت، با وی در انجام رسالتش همراه شد و در دیدارها و گفتگوهایش با سران قریش، رسما حمایت خویش را از او اعلام کرد.[۱۷] به گفته یعقوبی این حمایت تا آنجا بود که ابوطالب و همسرش بسان پدر و مادر محمد(ص) گردیدند.[۱۸] قریش به ابوطالب پیشنهاد داد عماره بن ولید مخزومی را که جوانی زیبا و قوی بود، به عنوان فرزندخوانده بگیرد و در مقابل پیامبر را به آنان تحویل دهد؛ اما ابوطالب پیشنهاد آنان را نپذیرفت و آنان را سرزنش کرد.[۱۹]
پیامبر(ص) در روز وفات ابوطالب فرمود: تا زمانی که ابوطالب زنده بود قریش از من واهمه داشت.[۲۰]شیخ مفید روایت می‌کند هنگام درگذشت ابوطالب، جبرئیل بر پیامبر نازل گردید و به ایشان گفت: از مکه خارج شو که یاوری در این شهر نداری.[۲۱]
اشعار
اشعار و سخنان ادبی ابوطالب به بیش از هزار بیت می‌رسد و در «دیوان ابوطالب» گردآوری شده است. آن چه در این قصاید و اشعار آمده همه در تأیید و تصدیق نبوت پیامبر(ص) است. معروف‌ترین اشعار او به قصیده لامیه شهرت دارد.[۲۲]
ترجمه: آیا نمی‌دانید که ما او (محمد) را مانند موسی پیامبر یافته‌ایم و نام و نشان او در کتاب‌های آسمانی قید گردیده است، و بندگان خدا محبت مخصوصی به وی دارند، و هیچ شخصی برتر نیست از کسی که خدا او را به محبت ویژه خود اختصاص داده است.[۲۳]
ایمان
درباره ایمان ابوطالب بحث‌های زیادی بین شیعه و اهل سنت مطرح بوده است. شیعیان به اسلام و ایمان او اعتقاد دارند و عالمان شیعی بنابر روایات اهل بیت(ع) و نیز با استناد به عملکرد و برخی اشعار ابوطالب، بر ایمان وی اجماع کرده‌اند؛[۲۴] اما مورخان و سیره‌نویسان اهل سنت بر این باورند که ابوطالب، بدون ایمان به شریعت اسلام از دنیا رفته است.[۲۵]
درگذشت
درباره تاریخ وفات ابوطالب نظرات مختلفی وجود دارد. شیخ طوسی ۲۶ رجب سال دهم بعثت را روز وفات او دانسته است.[۲۶] یعقوبی وفات ابوطالب را در ماه رمضان و سه روز پس از وفات حضرت خدیجه دانسته است به گفته او ابوطالب در هنگام مرگ ۸۶ یا ۹۰ ساله بوده است.[۲۷] برخی نیز ۱ ذی‌القعده و ۱۵ شوال را ذکر کرده‌اند.[۲۸]
پیامبر(ص) روز وفات وی در حالی که به شدت محزون بود و می‌گریست، به امام علی(ع) دستور غسل و کفن او را داد و برای وی طلب رحمت کرد.[۲۹] و هنگامی که به محل دفن وی رسید، فرمود: آن گونه برای تو طلب آمرزش و شفاعت می‌کنم که جن و انس دچار شگفتی شوند.[۳۰] پیکر وی را در قبرستان حُجون مکه کنار قبر پدرش عبدالمطلب به خاک سپردند.[۳۱]
پیامبر سال وفات ابوطالب و خدیجه(س) را عامُ الحُزْن (سال اندوه) نامید.[۳۲]
برگزاری همایش
در ۱۹ تا ۲۱ اسفند ۱۳۹۹ش برابر با ۲۵ تا ۲۷ رجب ۱۴۴۲ق «همایش بین‌المللی حضرت ابوطالب(ع)؛ حامی پیامبر اعظم(ص)» به‌همت مجمع جهانی اهل‌بیت و با همکاری نهادهای دیگر در مجتمع آموزشی امام خمینی قم برگزار شد. در این همایش تعدادی از علمای جهان اسلام سخنرانی کردند و کار‌گروه‌های تخصصی به تبیین شخصیت و اعتقاد ابوطالب پرداختند.[۳۳] آثار این همایش با عنوان مجموعه آثار همایش بین‌المللی ابوطالب(ع) در ۳۳ جلد منتشر شده است. [۳۴]
پانویس
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۱۱۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۹۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۸۸؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۱۲۱.
- ↑ ابن عنبه، عمدة الطالب، ۱۳۸۰ق، ص۲۰.
- ↑ ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ص۱۵۸-۱۶۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۱۲۱ و ۱۲۲.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۱۳.
- ↑ ابن قتیبه، المعارف، دار المعارف، ص۵۷۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۱۴؛ قمی، الکنی و الالقاب، مکتبة الصدر، ج۱، ص۱۰۸ و ۱۰۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۸۸.
- ↑ نسایی، سنن نسایی، ۱۳۴۸ق، ج۸، ص۲ – ۴.
- ↑ حلبی، السیره الحلبیه، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۱۸۴.
- ↑ ابن هشام، السیره النبویه، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۱۶؛ بیهقی، دلائل النبوه، ۱۴۰۵ق، ج ۲، ص۲۲.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۳۶.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۳۷.
- ↑ ابن هشام، السیره النبویه، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۷۲ و ۱۷۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۳۸۴ق، ج ۲، ص۱۴.
- ↑ ابن هشام، السیره النبویه، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۲۶۷؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۴۰۳ق، ج ۲، ص۳۲۷.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج ۶۶، ص۳۳۹؛ ابن اثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۶۴.
- ↑ مفید، ایمان ابی‌طالب، ۱۴۱۴ق، ص۲۴.
- ↑ مفید، ایمان ابی‌طالب، ۱۴۱۴ق، ص۱۸.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دارالمعرفه، ج۱، ص۳۵۲.
- ↑ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۱۶۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۱؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۴۲۳ق، ص۱۳۸.
- ↑ غفاری، کبیر الصحابة ابوطالب(ع)، ۲۰۱۲م، ص۱۶۶؛ حسن، ابوطالب طود الإیمان الراسخ، ص۱۶۶.
- ↑ یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الإسلامی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۶۴۰ به نقل از شیخ طوسی، المصباح، ص۵۶۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی(الاعلمی)، ج۱، ص۳۵۴.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۵، ص۱۶۳؛ ابن جوزی، تذکره الخواص، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۴۵.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۱۴، ص۷۶.
- ↑ بلارذی، انساب الاشراف، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۹.
- ↑ مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۵.
- ↑ مجمع جهانی اهل بیت(ع)، مجموعه آثار همایش بین المللی حضرت ابوطالب(ع)، ۱۴۰۲ش، ج۱، مقدمه، ص۴۰.
- ↑ مجمع جهانی اهل بیت(ع)، مجموعه آثار همایش بین المللی حضرت ابوطالب(ع)، ۱۴۰۲ش، ج۱، مقدمه، ص۴۲.
منابع
- ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیة، ۱۳۷۸ق.
- ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکرة الخواص، قم، مجمع جهانی اهل‌بیت، ۱۴۲۶ق.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ۱۹۶۸م.
- ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن عنبه، احمد بن علی، عمده الطالب فی انساب آل ابی طالب، نجف، المطبعة الحیدریة، ۱۳۸۰ق.
- ابن قتیبه، محمد، المعارف، قاهره، دار المعارف، بی‌تا.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- ابن هشام، محمد بن عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق محی الدین عبدالحمید، قاهره، مکتبه صبیح، ۱۳۸۳ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۰ق.
- بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۵ق.
- ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، تصحیح عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق.
- حسن، فيصل، أبوطالب طود الإيمان الراسخ، د.م، د.ن، د.ت.
- حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیة، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۰ق.
- خاتون‌آبادی، میرزا محمدرضا، جنات الخلود، قم، نشر مصطفوی، ۱۳۶۳ش.
- شیخ مفید، محمد بن نعمان، ایمان ابی طالب، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۱۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۹ق.
- غفاري، عبدالرسول، كبير الصحابة أبو طالب (ع)، بيروت، العتبة العلوية المقدسة، ۲۰۱۲ م.
- فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، قم، انشارات دلیل ما، ۱۴۲۳ق.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر، بی‌تا.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، مجموعه آثار همایش بین‌المللی حضرت ابوطالب(ع) حامی پیامبر اعظم(ع)، قم، انتشارات مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۲ش.
- مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، تحقیق عبدالحمید النمیسی، بیروت، دار الکتب، ۱۴۲۰ق.
- نسایی، احمد بن شعیب، سنن نسایی، بیروت، دار الفکر، ۱۳۴۸ق.
- یعقوبی، ابن واضح، تاریخ الیعقوبی، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۴ق.
- یوسفی غروی، محمدهادی، موسوعة التاریخ الاسلامی، قم، مؤسسة الهادی، ۱۴۱۷ق.
پیوند به بیرون
- مقاله ابوطالب در دائرة المعارف بزرگ اسلامی
- ابوطالب علیه‌السلام شخصیت مظلوم تاریخ
- سیمای درخشان حضرت ابوطالب علیه‌السلام
- «ویژه‌نامه حضرت ابوطالب»(۱)، فصلنامه سفینه.
- «ویژه‌نامه حضرت ابوطالب»(۲)، فصلنامه سفینه.
- «ویژه‌نامه حضرت ابوطالب»(۳)، فصلنامه سفینه.