ازدواج پیامبر(ص) با زینب بنت جحش
ازدواج پیامبر با زینب بنت جَحْش، به فرمان الهی و با هدف لغو سنت جاهلی تحریم ازدواج با همسرِ سابق پسرخوانده صورت گرفت. زینب که دخترعمه پیامبر و همسر سابق زید بن حارثه (پسرخوانده پیامبر) بود، پس از طلاق و اتمام عِدّه، به عقد پیامبر درآمد. این اقدام که با نزول آیاتی از سوره اَحزاب همراه شد، سنتِ رایج جاهلی را نقض کرد و با اعتراض مشرکان و منافقان مواجه گردید.
برخی مستشرقان با استناد به روایتی که از سوی پژوهشگران اسلامی ساختگی شناخته شده، انگیزههای غیرالهی برای این ازدواج مطرح کردهاند. از نظر پژوهشگران اسلامی این دیدگاه با هدف خدشهدار کردن شخصیت پیامبر(ص) ارائه شده، به دلیل ناسازگاری با قرآن، سنت و عصمت پیامبر مردود است.
جایگاه و اهمیت
قرآن، از ازدواج پیامبر(ص) با زینب بنت جَحْش یاد کرده است.[۱] به گفته مفسران این ازدواج به فرمان خدا و با هدف شکستن سنت جاهلی تحریم ازدواج با همسرِ سابقِ پسرخوانده صورت گرفت.[۲] زینب که همسر زید بن حارثه (پسرخوانده پیامبر) بود، پس از طلاق به امر خدا به عقد پیامبر درآمد.[۳] به گفته محمدحسین فضلالله، مفسر شیعه، آیات ۳۷ تا ۴۰ سوره احزاب در این باره نازل شده است.[۴] در تفسیر نمونه از این ازدواج با تعبیر «داستان پرماجرا» یاد شده است.[۵]
برخی مستشرقان با استناد بر روایاتی که از دید برخی عالمان اسلامی ساختگی و غیرمعتبر است،[۶] انگیزههای غیرالهی برای این ازدواج مطرح کردهاند.[۷] این دیدگاهها که با هدف خدشهدار کردن شخصیت پیامبر ارائه شده، از سوی عالمان اسلامی نقد و رد شده است.[۸]
زینب بنت جحش
زینب نوه عبدالمطلب و دخترعمه پیامبر(ص) بود.[۹] در سال پنجم هجرت و در ۳۵ سالگی به ازدواج پیامبر(ص) درآمد.[۱۰] او از مهاجران بود و به سخاوت شهرت داشت.[۱۱] زینب در سال بیستم هجری درگذشت[۱۲] و در بقیع به خاک سپرده شد.[۱۳]
خواستگاری پیامبر از زینب برای پسرخواندهاش
پیامبر(ص)، زینب را برای پسرخوانده خود، زید بن حارثه، خواستگاری کرد. زینب در ابتدا گمان میکرد پیامبر او را برای خودش خواستگاری کرده است. پس از اطلاع از خواستگاری برای زید، با ازدواج مخالفت کرد.[۱۴] براساس برخی نقلها، زینب به پیامبر پیشنهاد ازدواج با خودش را داد.[۱۵]
برخی مفسران شیعه[۱۶] و اهلسنت[۱۷] و حتی ادعا شده بیشتر مفسران و مورخان[۱۸] معتقدند پس از مخالفت زینب، آیه ۳۶ سوره احزاب نازل شد که حق انتخاب مؤمنان در برابر فرمان الهی و پیامبر را نفی میکند. پس از نزول این آیه، زینب تصمیمگیری درباره این ازدواج را به پیامبر واگذار کرد و وی زینب را به عقد زید بن حارثه در آورد.[۱۹] علی بن ابراهیم قمی، مفسر شیعه در قرن سوم هجری، داستان ازدواج زینب با زید را براساس روایتی از امام باقر(ع) نقل کرده است.[۲۰]
طلاق زینب از زید و ازدواج با پیامبر
مشکلاتی در زندگی مشترک زید بن حارثه با زینب پدید آمد. زید میترسید در صورت طلاق، پیامبر از وی ناراحت شود.[۲۱] زید چند بار نزد پیامبر رفت و او را از قصد بر طلاق زینب آگاه ساخت. پیامبر هر بار وی را به صبر توصیه میکرد.[۲۲] در نهایت زید، زینب را طلاق داد. پیامبر پس از پایان یافتن عده طلاق زینب، با وی ازدواج کرد.[۲۳]
ازدواج پیامبر با زینب به فرمان خداوند صورت گرفت[۲۴] و تعبیر قرآنی «زَوَّجْنَاکَهَا»[۲۵] نشاندهنده جنبه الهی این پیوند است.[۲۶] زینب به این ازدواج افتخار میکرد و به دیگر همسران پیامبر میگفت: شما را خویشاوندانتان به عقد پیامبر درآوردند، اما مرا خدا به عقد او درآورد.[۲۷]و به شکرانه این ازدواج دو ماه روزه گرفت.[۲۸] این ازدواج را به مانند ازدواج آدم و حوا و ازدواج علی(ع) و فاطمه(س) از ازدواجهایی برشمردهاند که خداوند متولی آن بوده است.[۲۹]
برخی محققان چنین تحلیل کردهاند که زینب با وجود اینکه از زنان مهاجر و از خانوادههای سرشناس مکه بود اما بنا به خواست خداوند و پیامبر با فردی که از نظر سنتِ عربِ جاهلی از وی پایینتر بوده ازدواج کرد. خداوند نیز در مقابل پس از طلاق وی، او را اکرام کرد و نوید همسری پیامبر را به او داد.[۳۰] برخی کتابهای شیعه[۳۱] و اهلسنت[۳۲] نقل کردهاند که زید پس از طلاق، به نزد زینب رفته و برای پیامبر از او خواستگاری کرد.
به گزارش برخی از مفسران شیعه[۳۳] و اهلسنت[۳۴] پیامبر(ص) در مراسم ازدواج با زینب، ولیمه داد. پس از پایان ولیمه، گروهی از صحابه خانه پیامبر را ترک نکردند و به همین دلیل آیه ۵۳ احزاب نازل شد و آداب حضور در خانه پیامبر بیان گردید.[۳۵]
شماتت دشمنان
مشرکان[۳۶]، یهودیان و منافقان[۳۷] ازدواج پیامبر با زینب را دستاویزی برای طعنه و مذمت پیامبر قرار دادند و آن را نقض سنت جاهلی مبنی بر ممنوعیت ازدواج با همسر سابق پسرخوانده خواندند.[۳۸] در میان عرب آن زمان همسر پسرخوانده مانند عروس واقعی بوده و ازدواج با چنین فردی ممنوع بود.[۳۹]
گفته شده خداوند در آیه ۴ سوره احزاب بیان کرده که پسرخوانده، احکام فرزند واقعی را ندارد[۴۰] برخی منابع، آیه خاتمیت را نیز با این واقعه مرتبط دانستهاند.[۴۱] دیوید پاورز، پژوهشگر مطالعات اسلامی، ازدواج پیامبر با زینب، را در راستای خاتمیت و جلوگیری از ادعای فرزند یا ادامه نبوت پس از پیامبر دانسته است.[۴۲]
مخالفان همچنین با استناد به محدویت چهار همسر در اسلام، به تعداد همسران پیامبر(ص) که زینب پنجمین آنها بود، اعتراض کردهاند.[۴۳] البته جواز ازدواج با بیش از چهار زن، از خصائصالنبی محسوب میشود که با هدف افزایش دایرهٔ اختیارات پیامبر در راستای مأموریتهای الهی تشریع شده است.[۴۴]
نسبت ناروا به پیامبر
بر اساس روایتی که در برخی منابع اسلامی با تفاوتهای جزئی نقل شده، پیامبر(ص) در دیداری با زینب که در آن زمان همسر زید بن حارثه بود، تحت تأثیر زیبایی وی قرار گرفت. با انتقال این موضوع به زید، او حاضر به طلاق زینب شد، اما پیامبر با این پیشنهاد مخالفت کرد. با این حال، زید زینب را طلاق داد و پس از پایان عده، پیامبر با او ازدواج نمود.[۴۵] مستشرقان و مبلغان مسیحی با تکیه بر این نقل کوشیدهاند چهرهای شهوتران و ضعیفالنفس از پیامبر ترسیم کنند.[۴۶]
پژوهشگران شیعه، این روایت را به دلیل ناسازگاری با قرآن و سنت معتبر[۴۷] و نیز تربیت الهی پیامبر (عصمت پیامبر)[۴۸] ساختگی میدانند و معتقدند اگر چنین واقعیتی وجود داشت، موجب سقوط جایگاه پیامبر نزد اصحاب و مسلمانان میگردید.[۴۹] محمود مهدوی دامغانی از محققان شیعه بر این باور است که این داستان احتمالاً تحت تأثیر روایات تحریفشده درباره داوود و اوریا ساخته شده است.[۵۰]
در مقابل، معدود طرفداران این روایت، صرفاً به جواز نگاه اول استناد میکنند.[۵۱]
پانویس
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۱۰، ص۵۰۷.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۳۴۵.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۳۴۵؛ فضلالله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۸، ص۳۱۵.
- ↑ فضلالله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۸، ص۳۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۷۸.
- ↑ فضلالله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۸، ص۳۱۷.
- ↑ دیاری بیدگلی، علیاف «بررسی دیدگاه مستشرقان درباره ازدواج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با زینب»، ص۹۰.
- ↑ نگاه کنید به اکرمی، محمدی، «بررسی اتهام ازدواج پیامبر(ص) با محصنه بر اساس آیات سوره احزاب».
- ↑ ابنحجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۶ق، ج۱۲، ص۴۲۰.
- ↑ ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۱۲.
- ↑ ابونعیم اصفهانی، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۱۶۰.
- ↑ ابونعیم اصفهانی، معرفة الصحابه، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۱۶۰.
- ↑ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۶۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۶۳.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ۱۴۲۶ق، ج۱۴، ص۵۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۶۳.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۲۲، ص۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۱۶.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۸، ص۳۴۳.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۹۴.
- ↑ ملاحویش آل غازی، بیان المعانی، ۱۳۸۲ق، ج۵، ص۴۷۷.
- ↑ ملاحویش آل غازی، بیان المعانی، ۱۳۸۲ق، ج۵، ص۴۷۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱، ج۱۷، ص۳۲۰.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۱۰، ص۵۰۷.
- ↑ سوره احزاب، آیه ۳۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۲۲.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۲۰۱.
- ↑ باقری، زنان اسوه زینب بنت جحش، ۱۳۹۴ش، ص۱۸
- ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۹۳.
- ↑ باقری، زنان اسوه زینب بنت جحش، ۱۳۹۴ش، ص۱۴.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ۱۴۲۶ق، ج۱۴، ص۵۲.
- ↑ طبرانی، التفسیر الکبیر ۲۰۰۸م، ج۵، ص۱۹۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۷۴.
- ↑ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۴، ص۲۲۴.
- ↑ واحدی نیشابوری، اسباب نزول القرآن، ۱۹۹۸م، ص۳۷۲.
- ↑ ابنابیثعلبه، تفسیر ابنأبیزمنین، ۲۰۰۳م، ج۳، ص۴۰۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۲۷.
- ↑ مقاتل بن سلیمان بلخی، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۳، ص۴۷۲.
- ↑ المبارکفوری، الرحیق المختوم، ۱۴۲۷ق، ص۲۶۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۲۷.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۱۸۱.
- ↑ سلیمانی، «زید و خاتمیت نبوت».
- ↑ المبارکفوری، الرحیق المختوم، ۱۴۲۷ق، ص۲۶۵.
- ↑ نگاه کنید به طوسی، المبسوط، ج۴، ص۱۵۲-۱۵۴.
- ↑ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۲۰۹ِ؛ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۸۰؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۷۲-۱۷۳.
- ↑ دیاری بیدگلی، علیاف «بررسی دیدگاه مستشرقان درباره ازدواج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با زینب»، ص۹۰.
- ↑ اکرمی، محمدی، «بررسی اتهام ازدواج پیامبر(ص) با محصنه بر اساس آیات سوره احزاب»، ص ۷۸.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۲۳.
- ↑ فضلالله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۸، ص۳۱۷.
- ↑ مهدوی دامغانی، «زینب بنت جحش»، ص۱۴۵.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، پاورقی ص۱۷۳.
منابع
- ابنابیثعلبه (ابنابیزمنین)، یحیی بن سلام، تفسیر ابنأبیزمنین، محقق: محمدحسن اسماعیل شافعی، احمد فرید مزیدی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۳م.
- ابنحجر عسقلانی، احمد، تهذیب التهذیب، هند، مطبعة دائرة المعارف النظامیة، چاپ اول، ۱۳۲۶ق.
- ابنسعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- ابنعساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابونعیم اصفهانی، معرفة الصحابه، بیروت، دراالکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق.
- اکرمی، محمدحسین، محمدی، محمدحسین، «بررسی اتهام ازدواج پیامبر(ص) با محصنه بر اساس آیات سوره احزاب»، مجله قرآنپژوهی خاورشناسان، سال هفدهم، شماره ۳۳، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش.
- باقری، محمدرضا، زنان اسوه زینب بنت جحش، تهران، مشعر، ۱۳۹۴ش.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- دیاری بیدگلی، محمدتقی، علیاف، یالچین، «بررسی دیدگاه مستشرقان درباره ازدواج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با زینب»، مجله قرآنپژوهی خاورشناسان، دوره۹، شماره ۱۶، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش.
- سلیمانی، مجید، «زید و خاتمیت نبوت»، کانال تلگرامی کاریز، تاریخ بازدید: ۲۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
- سیوطی، جلالالدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- شیخ صدوق، محمد بن على، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه: شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیرعاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر، اردن، دار الکتاب الثقافی، ۲۰۰۸م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمدجواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- فضلالله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: سید طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- المبارکفوری، صفی الرحمن، الرحیق المختوم، دمشق، دار العصماء، ۱۴۲۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مقاتل بن سلیمان بلخی، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبدالله محمود شحاته، بیروت، دار إحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- مقریزی، احمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- ملاحویش آل غازی، عبدالقادر، بیان المعانی، دمشق، مطبعة الترقی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- مهدوی دامغانی، محمود، «زینب بنت جحش»، دانشنامه جهان اسلام، ج۲۲، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۹ش.
- واحدی نیشابوری، علی بن احمد، أسباب نزول القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، ۱۹۹۸م.
