اُمّ اَبیها کنیه حضرت فاطمه(س)، به‌معنای «مادرِ پدر خویش». بنابر روایات، پیامبر(ص)، دخترش را ام ابیها می‌خوانده است.[۱] امام صادق(ع) نیز از پدرش امام باقر(ع) نقل کرده است، ام ابیها کنیه حضرت فاطمه(س) بوده است.[۲]
درباره وجه نامگذاری فاطمه(س) به ام ابیها، موارد زیر بیان شده است:
- حسین مظاهری، از مراجع تقلید شیعه، معتقد است همانطور که پیامبر اکرم(ص) خود را مدیون مادرش آمنه می‌دانست، خود را مدیون دخترش فاطمه(س) نیز می‌دانست. ازاین‌رو، آن حضرت به فاطمه(س)، لقب أم ابیها را داد.[۳]
- گفته شده از آنجا که رفتار پیامبر(ص) نسبت به دخترش، همانند رفتار فرزند نسبت به مادر بود و رفتار فاطمه(س) با پدرش نیز همچون رفتار مادر با فرزند بود، به فاطمه(س)، ام ابیها گفته شده است؛ چنانکه نقل شده است پیامبر(ص) دست فاطمه(س) را می‌بوسید، هنگام سفر، آخرین نفر از او خداحافظی می‌کرد و پس از بازگشت از سفر نیز نخست به دیدار او می‌رفت. در مقابل، فاطمه(س) نیز همچون مادر به پیامبر(ص) محبت می‌ورزید، از او نگهداری می‌کرد و زخم‌ها و درد و رنج‌هایش را درمان می‌کرد.[۴]
- مادر هر چیزی، اصل و ریشه آن است مانند ام الکتاب و ام القری (مکه). ممکن است مراد پیامبر(ص) از این کنیه، این بوده که فاطمه(س)، اصل و اساس درخت نبوت است، فرزندان او، میوه‌اش و شیعیان شاخ و برگ‌های آن هستند.[۵]
- از آنجا که همسران پیامبر(ص)، با کنیه «ام المؤمنین» گرامی داشته شدند، برای اینکه گمان نشود که آنها برترین زنان هستند، پیامبر(ص)، فاطمه(س) را ام ابیها خواند تا بفهماند که اگر همسران پیامبر، مادر مؤمنان هستند، فاطمه، مادر پیامبر است.[۶]
عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب[۷] و امام کاظم(ع) نیز دخترانی به نام «ام ابیها» داشته‌اند.[۸]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ اربلی، کشف الغمه، منشورات الرضی، ج۱، ص۴۳۸.
- ↑ ابن أیوب الباجی المالکی، التعدیل والتجریح، مراکش، ج۳، ص۱۴۹۸-۱۴۹۹؛ أبوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۸۵ق، ص۲۹؛ ابن مغازلی، مناقب علی بن أبی طالب(ع)، ۱۴۲۶ق، ص۲۶۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹.
- ↑ مظاهری، فاطمه دختری از آسمان، ۱۳۸۶ش، ص۲۸.
- ↑ رحمانی همدانی، فاطمة الزهرا(س) بضعة قلب مصطفی(ص)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۴.
- ↑ رحمانی همدانی، فاطمة الزهرا(س) بضعة قلب مصطفی(ص)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۴ و ۲۰۵.
- ↑ رحمانی همدانی، فاطمة الزهرا(س) بضعة قلب مصطفی(ص)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۴.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۶۹ش، ج۱۴، ص۵۹۸۶.
منابع
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفة الائمة، قم، منشورات الرضی، بی‌تا.
- ابن مغازلی، علی بن محمد، مناقب علی بن أبی‌طالب(ع)، قم، انتشارات سبط النبی(ص)، ۱۴۲۶-۱۳۸۴ق.
- ابن أیوب الباجی المالکی، سلیمان بن خلف بن سعد، التعدیل والتجریح، ج۳، تحقیق أحمد البزار، مراکش، وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامیة، بی‌تا.
- أبوالفرج الأصفهانی، مقاتل الطالبیین، تحقیق کاظم المظفر، نجف، منشورات المکتبة الحیدریة و مطبعتها، ۱۳۸۵ق-۱۹۶۵م.
- رحمانی همدانی، احمد، فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی، بیروت، مؤسسه النعمان، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، قم، اساطیر، ۱۳۶۹ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مظاهری، حسین، فاطمه دختری از آسمان، گردآورندگان مهرداد آقاشریفیان و عبدالرسول احمدیان، اصفهان، انتشارات شهید محمدحسین فهمیده، چاپ چهارم، ۱۳۸۶ش.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.