مَناقِبُ آلِ أبی طالب مشهور به المناقب، کتابی عربی درباره اوصاف نیکو و فضایل معصومان(ع)، نوشته ابن شهر آشوب (متوفای ۵۸۸ق) از عالمان شیعه در قرن ششم قمری است. چاپ‌های کنونی در چهار جلد تنظیم شده، و با زندگی و فضائل رسول خدا(ص) شروع شده و به امام حسن عسکری(ع) ختم می‌شود. اما نسخه چاپ شده مشتمل بر همه کتاب نیست چرا که باب مربوط به صحابه پیامبر که مؤلف در مقدمه به آن اشاره نموده و همچنین بخش مربوط به امام عصر(عج) که مؤلف در اثر دیگرش به آن ارجاع داده در کتاب نیست.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابن شهرآشوب (متوفای ۵۸۸ ق) |
| تاریخ نگارش | قرن ششم |
| موضوع | اهل بیت، فضائل و مناقب، معجزات و کرامات |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | المکتبة الحیدریة |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۶ ق |
| نسخه الکترونیکی | http://lib.eshia.ir/16066 |
بسیاری از علمای شیعه و سنی به این کتاب اعتماد و روایات آن را نقل کرده‌اند.
درباره مؤلف
محمد بن علی بن شهر آشوب سَرَوی مازندرانی (۴۸۸-۵۸۸ق) معروف به ابن شهر آشوب و ملقب به «رشیدالدین» و «عزّالدین» [فقیه، محدث و عالم شیعی در قرن ششم هجری است. او در ساری به دنیا آمد و برای ادامه تحصیل به بغداد رفت. ابن شهر آشوب صاحب تألیفات بسیاری نظیر مناقب آل ابی طالب و معالم العلماء است.
موضوع کتاب
مؤلف در این کتاب از مناقب و فضایل پیامبر اکرم(ص)، ائمه اطهار(ع) و صحابه سخن گفته است. کتاب‌هایی که با عنوان مناقب، درباره اهل بیت نگاشته شده، همگی در بیان منزلت، فضائل، معجزات و کرامات آنان است.[۱]
انگیزه نگارش
وی درباره انگیزه خود از نوشتن این کتاب می‌نویسد:
- چون کفر دشمنان امیرالمؤمنین (ع) را دیدم و شیعه و سنی را در مسئله ولایت آن حضرت پر اختلاف یافتم و این درحالی بود که بسیاری از مردم یا از حب خاندان پاک پیامبر (علیهم السلام) سرباز زده و یا اگر محب آنها هستند از اظهار آن محبت بیم دارند، پس از خواب غفلت بیدار شدم و این امر لطفی بود تا حقیقت را از لابلای اختلافات موجود و روایات مختلف نمایان سازم؛ آنگاه راویانی را یافتم که احادیث نبوی را تغییر داده و تحریف کرده و به ساختن فضیلت‌های جعلی برای دیگران رو آورده بودند. آنان احادیث را تکّه‌تکّه کرده و قسمت‌هایی از آن را نقل کرده‌اند که حقایق را گم و اهل اسلام را از حقیقت الهی ولایت گمراه سازند؛ از طرفی این افراد راویان و ناقلان مناقب اهل بیت (ع) را به اتهام غلو یا انحراف مورد طعن قرار داده‌اند. بنابر این و بنابر عوامل و اسباب فراوان دیگر، بر آن شدم که مناقب اهل بیت پیغمبر اسلام را به طور دقیق و مستند در یک مجموعه گردآوری کنم.[۲]
اعتبار کتاب
کتاب المناقب را می‌توان از کتب معتبری دانست که اهل علم را به تحسین واداشته است و در حدی از اعتبار قرار دارد که علمای شیعه و سنی به آن اعتماد کرده و روایات آن را بدون هیچ دغدغه‌ای نقل می‌کنند.[۳]
محتوا
این کتاب در چهار جلد تنظیم شده است:
- جلد اوّل به احوال پیامبر(ص) از جمله بشارت به نبوت، ولادت، بعثت، جنگ‌ها و... پرداخته است.
- جلد دوّم شامل مقامات، کرامات و فضائل امام علی(ع) ، قضاوت‌های آن حضرت، ظلم‌ها و مصیبت‌های وارده بر اهل بیت(ع) است که به ترتیب زمانی ذکر شده است.
- جلد سوّم با احادیث پیامبر در جانشینی حضرت علی(ع) آغاز و فضائل معنوی، شجاعت‌های آن حضرت و مقام او در قیامت را در چند فصل بیان کرده و نکاتی مانند مساوات ایشان با همه انبیاء(ع) و زندگی‌نامه و احوال آن حضرت به دنبال آن آمده است و بعد از حضرت علی(ع) به زندگی نامه و فضایل حضرت زهرا(س) و در پایان به بحث امامت فرزندان حضرت زهرا (س) پرداخته است.
- جلد چهارم احوال و فضائل و زندگی نامه بقیه ائمه(ع) تا امام یازدهم و با پایان یافتن فصول مربوط به امام حسن عسکری(ع) کتاب نیز به پایان می‌رسد.[۴]
ابواب
نام برخی از ابواب المناقب بدین شرح است:
- باب ذکر سیدنا رسول الله(ص)
- باب الإمامة
- باب فی إمامة الأئمّة الإثنی عشر
- باب درجات امیر المؤمنین(ع)
- باب ما تفرّد من مناقبه
- باب ذکره عند الخالق و عند المخلوقین
- باب قضایا امیر المؤمنین(ع)
- باب النصوص علی امامته
- باب تعریف باطنه
- باب مختصر من مغازیه
- باب ما یتعلق بالآخرة من مناقبه
- باب النکت و اللطائف
- باب فی احواله
- باب مناقب فاطمة الزهرا (س)
- باب إمامة السبطین.[۵]
مؤلف، سپس ابواب امامت هر یک از ائمه (ع) از امام حسن مجتبی(ع) تا امام حسن عسکری(ع) را آورده و برای هر یک از آنها یک باب جداگانه ایجاد کرده است. سپس هر باب را در چندین فصل مرتب کرده است.
نخستین مطلب کتب اختصاص دارد به ذکر بشارت کتب پیامبران به بعثت پیامبر اسلام. داود در زبور گفته است: بار خدایا برپاکننده سنت( دین و آیین) را پس از فترت(فاصله از دنیا رفتن حضرت عیسی تا بعثت پیامبراسلام) مبعوث کن. عیسی در انجیل می‌گوید: برّ( منظور حضرت مریم است) رفتنی است و بارقلیطا( نام پیامبر اسلام در انجیل) پس از او خواهد آمد و قید و بندها را برمی‌دارد و از بارشان می‌کاهد و هر سخنی را تفسیر می کند و همان گونه که من به (پیامبری) او گواهی دادم او نیز به (پیامبری) من گواهی می دهد. [۶]آخرین مطلب کتاب مناقب نیز اختصاص دارد به ماجرای دیدار مهجع بن الصلت بن عقبه بن سمعان بن غانم بن ام‌غانم، از نوادگان ام غانم با امام حسن عسکری(ع) رفته و او سنگ ریزه هایی در اختیار داشته که همه امامان تا امام هادی(ع) بر آن مهر زده بودند ونامشان بر آن نقش بسته بود در این دیدار امام حسن عسکری(ع) او را معرفی می کند و از او می خواهد که سنگ ریزه‌ها را نشان بدهد و امام عسکری(ع) نیز با انگشترش بریکی از آنها نامش را نقش می کند. [۷] براساس گزارش کلینی در کافی او نیز پس از این ماجرا به حقانیت امیرالمؤمنین (ع) وسایر امامان و امام عسکری(ع) گواهی می دهد. [۸]
ویژگی‌ها
- ابن شهر آشوب قصد داشت همه آنچه را که درباره مناقب اهل بیت(ع) وارد شده جمع کند، در حالی که بسیاری از مسائل و احادیث موجود در منابع کهن در این کتاب موجود نیست.[۹]
- برخی از مطالب مناقب ابن شهر آشوب، گاه منحصر به نقل مؤلف بوده و در جای دیگری یافت نمی‌شود.[۱۰]
- مولف گاهی پس از نقل روایات، شواهدی از اشعاری که مضامین آن روایات در آنها آمده است آورده و به تعبیر خود در مقدمه کتاب مطالب را با نقل این اشعار زینت داده است.[۱۱]
ناقص‌بودن مناقب چاپ‌شده
شواهد نشان می دهد که کتاب مناقب بیش از آن چیزی بوده است که اکنون چاپ شده است چرا که خود ابن‌شهرآشوب در مقدمه می‌گوید که بابی را در مورد اصحاب پیامبر و تابعین نوشته است،[۱۲] ولی در کتاب حاضر موجود نیست. همچنین مطابق با گفته آقابزرگ تهرانی، ابن شهر آشوب در معالم العلماء در بیان وجه لقب شیخ مفید به این کتاب ارجاع داده است و آن اکنون در این کتاب نیست و بایستی در احوال حضرت حجت باشد که شیخ مفید را به این لقب نامیده است.[۱۳]
پژوهش‌های پیرامون کتاب
حسین بن جبیر، شاگرد ابن شهر آشوب، کتاب مناقب را تلخیص کرده و نخب المناقب لآل ابی طالب نام نهاده است.[۱۴] کتابی با عنوان نهج الایمان هم توسط علی بن یوسف بن جبیر (از نوادگان حسین بن جبیر) معروف به سبط بن جبیر در تلخیص المناقب نگاشته شده است.[۱۵] اثر دیگر ابن شهر آشوب، مثالب النواصب را می‌توان تکمیل‌کننده کتاب مناقب دانست.[۱۶]
چاپ
این کتاب نخست در ۱۳۱۳ق در بمبئی چاپ[۱۷] و پس از آن بارها در ایران، عراق و لبنان چاپ شده است.
پانویس
- ↑ مناقب آل ابی‌طالب، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۶ق، مقدمه کتاب.
- ↑ مناقب آل ابی‌طالب، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۶ق، فهرست مجلدات.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۶ق، فهرست کتاب.
- ↑ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب، ج۱، ص۱۴.
- ↑ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب، ج۴، ص۴۴۱.
- ↑ کلینی، کافی، ج۱، ص۳۴۷.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ص۱۳.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ص۱۳.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ص۱۳.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ص۱۳.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۲۲، ص۳۱۸.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۲۴، ص۸۸.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۲۴، ص۴۱۱.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۱۵، ص۹۵.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۲۲، ص۳۱۸.
منابع
- ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۶ق.
- ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء.
- مناقب آل ابی‌طالب، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۲۸ بهمن ۱۳۹۹ش.
پیوند به بیرون