فضایل حضرت فاطمه(س) صفات و ویژگی‌های فاطمه، دختر پیامبر اکرم(ص)، که بنابر باور شیعیان، در آیات قرآن و روایات به آنها اشاره شده است. وی جزو اصحاب کساء و اهل‌بیت(ع) است و همه فضایل مشترک میان آنها، شامل حضرت زهرا(س) نیز می‌شود.
به باور شیعیان، آیاتی همچون آیه تطهیر و آیه مودت و احادیثی مانند حدیث ثقلین، سفینه و امان، بیانگر فضائلی همچون عصمت، وجوب محبت، هم‌سنگ قرآن بودن، کشتی نجات و امان بودن برای اصحاب کساء و اهل‌بیت(ع) است. سوره کوثر نیز به خیر کثیر بودنِ فاطمه و استمرار نسل پیامبر اشاره دارد.
برخی دیگر از فضایل حضرت فاطمه(ع) که در احادیث ذکر شده‌اند، عبارتند از برترین بانوی عالم، پاره تن پیامبر(ص)، نخستین وارد شونده به بهشت، هم‌سخن با فرشتگان، الگوی امام مهدی(عج)، و مقام شفاعت.
گروهی از عالمان شیعه همچون علامه امینی با استناد به بعضی از روایات دالِّ بر فضایل فاطمه(س)، وی را پس از رسول خدا(ص) و امام علی(ع)، برتر از همه پیامبران(ع)، امامان و ملائکه دانسته‌اند.
عالمان شیعه و اهل‌سنت کتاب‌های مستقلی درباره فضایل و مناقب حضرت زهرا(س) نگاشته‌اند؛ از جمله «مناقب فاطمة الزهراء و وُلْدِها»، نوشته طبری امامی، «فاطمه زهرا(س)» اثر علامه امینی، «فضائل فاطمة الزهراء از نگاه دیگران» نوشته ناصر مکارم شیرازی، «فضائل فاطمة الزهراء» نوشته حاکم نیشابوری و «اَلثُّغورُ الباسِمة فی مَناقبِ السیدة الفاطمة» نوشته جلال‌الدین سیوطی.
جایگاه و اهمیت
فضایل یا مناقب فاطمه، اشاره به ویژگی‌ها و صفات نیک و پسندیده حضرت فاطمه(س) است.[۱] فاطمه(س) (۵ بعثت[۲] - ۱۱ق)، دختر پیامبر اکرم(ص) و خدیجه کبری(س)، همسر امام علی(ع) و مادر امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، امام دوم و سوم شیعیان است.
او یکی از پنج‌تن آل‌عبا (اصحاب کساء)[۳] و یکی از مصادیق اهل‌بیت(ع)[۴] و چهارده معصوم(ع)[۵] است. به باور عالمان شیعه، فاطمه(س) معصوم و مصون از گناه و خطا است.[۶] شیخ مفید[۷] و علامه مجلسی،[۸] عصمت او را مورد اجماع دانسته‌اند.
در پاره‌ای از منابع روایی شیعه[۹] و اهل‌سنت،[۱۰] بابی به بیان فضایل و مناقب حضرت فاطمه(س) اختصاص داده شده و اشعار فراوانی نیز درباره فضایل و مناقب فاطمه(س) سروده شده است.[۱۱]
برای حضرت فاطمه(س) نام‌ها و القاب متعددی مانند فاطمه، صدیقه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه و زهرا ذکر شده[۱۲] و گفته شده که هر اسم به یکی از فضایل و مقامات فاطمه(س) اشاره دارد.[۱۳]
فضایل قرآنی
پیامبر اکرم(ص):
«ابْنَتِي فَاطِمَةُ فَإِنَّهَا سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ وَ هِيَ بَضْعَةٌ مِنِّي وَ هِيَ نُورُ عَيْنِي وَ هِيَ ثَمَرَةُ فُؤَادِي وَ هِيَ رُوحِيَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيَّ وَ هِيَ الْحَوْرَاءُ الْإِنْسِيَّة»
دخترم فاطمه، سرور بانوان عالم از اولین تا آخرین است، او پاره تن من، نور دو چشمانم، میوه قلب و روح من است؛ او حوراء انسیه است.»[۱۴]
فضایل قرآنی، مواردی از فضایل حضرت زهرا(س) است که به‌باور شیعیان منشأ قرآنی دارد و اشاره به آیاتی است که بر فضیلت و منقبت وی دلالت می‌کنند.[۱۵] برخی از این فضایل عبارتند از:
- پاکی و عصمت براساس آیه تطهیر: بنابر روایات شیعه[۱۶] و اهل‌سنت،[۱۷] مصداق اهل‌بیت(ع) در آیه تطهیر که به اراده خداوند بر پاکی اهل‌بیت(ع) از رجس و پلیدی اشاره دارد، اصحاب کساء هستند و حضرت زهرا(س) یکی از آنان است. گروهی از علمای شیعه برای اثبات عصمت حضرت فاطمه(س) به این آیه استناد کرده‌اند.[۱۸]
- تنها زن برگزیده در ماجرای مباهله: بر پایه دیدگاه مفسران شیعه[۱۹] و اهل‌سنت،[۲۰] آیه مباهله در ماجرای مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران، در حق اصحاب کساء نازل شده و مراد از «نساءنا» در آن آیه، حضرت زهرا(س) است. طبرسی، نویسنده تفسیر مجمع البیان، در این باره ادعای اجماع کرده و آیه مباهله را دلیل برتری حضرت فاطمه(س) بر تمام زنان دانسته است.[۲۱] جارالله زمخشری، از دانشمندان اهل‌سنت، نیز آیه مباهله را قوی‌ترین دلیل بر فضیلت و برتری اصحاب کساء دانسته است.[۲۲][یادداشت ۱]
- مصداق نیکوکاران در آیه اطعام: بر اساس آیه اطعام، نیکوکاران کسانی‌اند که با آنکه خودشان به غذا نیاز دارند آن را به‌خاطر خدا به مسکین، یتیم و اسیر می‌دهند.[۲۳] بنابر روایات، این آیه درباره بخشش امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) نازل شد.[۲۴] طبق احادیث، علی(ع) و فاطمه(س) به‌خاطر شفای حسنین(ع) سه روز روزه گرفتند و هر سه روز هنگام افطار با اینکه خود گرسنه بودند، غذای خود را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.[۲۵]
- وجوب محبت در آیه مودت: در آیه مودت، مزد رسالت پیامبر(ص) «مودت قربی» بیان شده است. به‌گفته مکارم شیرازی، مفسر قرآن، مودت قربی از نظر تمام مفسران شیعه، محبت به اهل‌بیت پیامبر(ص) است[۲۶] و بر پایه منابع روایی شیعه[۲۷] و اهل‌سنت[۲۸] از پیامبر(ص) نقل شده که منظور از القربی، علی، فاطمه، حسن و حسین هستند. به‌گفته فخر رازی، از عالمان اهل‌سنت در قرن ششم قمری، آیه مودت دلالت بر وجوب محبت و تعظیم علی و فاطمه و حسنین دارد.[۲۹]
- استمرار نسل پیامبر به‌واسطه فاطمه (فاطمه مصداق کوثر): یکی از تفسیرهای کوثر (به‌معنای خیر فراوان) در سوره کوثر، کثرت نسل و ذریه پیامبر(ص) است که با واسطه حضرت فاطمه(س) بوده است.[۳۰] بنابه گفته ناصر مکارم شیرازی در تفسیر نمونه، بسیاری از علمای شیعه یکی از روشن‌ترین مصداق‌های کوثر را حضرت فاطمه(س) دانسته‌اند.[۳۱]
- از مصداق‌های امانت الهی: بر پایه برخی روایات، فاطمه(س) در کنار چهارده معصوم(ع)، یکی از مصداق‌های امانت الهی در آیه امانت است که آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها از پذیرش آن سرباز زده‌اند.[۳۲]
- از مصادیق کلمات الهی: بر اساس روایات، حضرت زهرا(ع) از مصداق‌های «کلمات الهی» در آیه توبه است که حضرت آدم(ع) پس از اخراج از بهشت، با توسل به آن کلمات، توبه کرد و خداوند توبه او را پذیرفت.[۳۳]
- شاخه درخت پاک: در آیه ۲۴ سوره ابراهیم، کلمه طیبه به شجره طیبه (درخت پاک) تشبیه شده که اصل آن در زمین و شاخه‌های آن بر فراز آسمان است. بر اساس برخی روایات، آن درخت پاک پیامبر(ص) است، علی(ع) شاخهٔ اصلی، فاطمه شاخهٔ فرعی، و ائمه میوه‌های آن هستند.[۳۴]
- مصداق مشکات در آیه نور: بر اساس آیه نور، نور خداوند به چراغدانی تشبیه شده است که چراغی در آن است و آن چراغ در حبابی شفاف مانند ستاره‌ای درخشنده قرار گرفته و با روغنی از درخت زیتون افروخته شده است.[۳۵] در برخی روایات، فاطمه(س) چراغدان و ستاره‌ای درخشان در میان زنان عالم دانسته شده است.[۳۶]
- مصداق شب قدر: در بعضی روایات آمده است که فاطمه مصداق شب قدر در آیه اول سوره قدر و آیه سوم سوره دخان است[۳۷] و هر کس او را کامل بشناسد، شب قدر را درک کرده است.[۳۸] یکی از مواردی[یادداشت ۲] که در تشبیه فاطمه(س) به شب قدر گفته شده این است که همانطور که حقیقت شب قدر جز برای پیامبر(ص) و اولیاء الهی ناشناخته است، فاطمه(س) را نیز کسی جز پیامبر و امامان(ع) نشناخته و به مقامات و کمالاتش دست نخواهند یافت.[۳۹]
لیله قدر اولیا، نور نهار اصفیا
صبح جمال او طلوع از افق علا کند
بضعه سید بشر، ام ائمه غرر
کیست جز او که همسری با شَه «لافتی» کند
وحی و نُبوتش نَسَب، جود و فُتُوَّتش حَسَب
قصه‌ای از مروتش سوره هل اتی کند[۴۰]
امام صادق آن قرآن ناطق
یکی تفسیر همچون صبح صادق
بفرموده است و بشنو ای دل آگاه
که لیله فاطمه است و قدر الله
چو عرفانش بحق گردید حاصل
به ادراک شب قدرید نائل
نزول یازده قرآن ناطق
در آن یک لیلة القدر است صادق
چنانکه روز رمزی از ظهور است
ظهور است هر کجا مصباح نور است
شب قدر اندر این نشاه نمودی
بود از لیلة القدر صعودی
چو ظلی روز اینجا روزها را است
که یوم‌الله یوم القدر اینجا است
مر انسانی که باشد کون جامع
شب قدر است و یوم‌الله واقع[۴۱]
فضایل روایی
در منابع روایی شیعه و اهل‌سنت فضائل فراوانی برای حضرت فاطمه(س) بیان شده است که برخی از آنها عبارتند از:
- برترین بانوی عالم: در احادیث و زیارت‌های حضرت فاطمه(س)، او برترین بانوی عالم معرفی شده است.[۴۲] در یکی از زیارت‌نامه‌های وی نیز چنین آمده است: «السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ».[۴۳] همچنین در منابع روایی شیعه و اهل‌سنت تعابیری مانند «سرور زنان بهشت»، «سرور زنان مؤمن» و «سرور زنان این امت» نقل شده است.[۴۴]
- پاره تن پیامبر(ص): بر اساس حدیث بضعه که در منابع شیعه[۴۵] و اهل‌سنت[۴۶] از رسول خدا(ص) نقل شده، فاطمه پاره تن پیامبر(ص) است و هر که او را خشنود کند، پیامبر(ص) را خشنود کرده و هر که او را بیازارد و خشمگین کند، رسول خدا(ص) را آزرده و خشمگین کرده است. حدیث بضعه یکی از دلایل اثبات عصمت حضرت زهرا(س) از سوی عالمان شیعه بوده است.[۴۷] طبق حدیث بضعه و احادیث مشابه، حکم و مجازات دشمنی با فاطمه(س) و دشنام به او، حکم دشمنی با پیامبر(ص) و سبّ او است.[۴۸]
- خشنودی و خشم فاطمه، خشنودی و خشم خدا: بر اساس برخی روایات نبوی، خداوند با خشنودی فاطمه(س) خشنود، و با خشم او خشمگین می‌شود.[۴۹] عبدالحسین امینی، نویسنده کتاب الغدیر، دشمنی با حضرت زهرا(س) را موجب کفر دانسته است.[۵۰][یادداشت ۳]
- گفتگو با فرشتگان: بر اساس احادیث، فرشتگان الهی همچون جبرئیل بر حضرت فاطمه(س) نازل می‌شدند و او را از مطالب گوناگون همچون رویدادهای گذشته و آینده باخبر می‌کردند. مجموع آن مطالب توسط امام علی(ع) نوشته شده و مصحف فاطمه(س) نامیده شده است.[۵۱] فاطمه را به دلیل گفتگو با فرشتگان، محدَّثه نامیده‌اند.[۵۲] امام خمینی نزول چندین باره جبرئیل بر حضرت زهرا و مراوده با او را فضیلتی مخصوص و بالاتر از دیگر فضائل او دانسته است؛ زیرا رفت‌وآمد جبرئیل که روح اعظم است، نشان از شرافت و عظمت روحی حضرت زهرا(س) است.[۵۳][یادداشت ۴]
- نخستین واردشَوَنده به بهشت: بنابه روایتی از رسول خدا(ص)، فاطمه(س) نخستین کسی است که وارد بهشت می‌شود.[۵۴] در برخی روایات نیز آمده است که فاطمه(س) نخستین کسی است که در بهشت بر پیامبر(ص) وارد می‌شود.[۵۵]
- حَوراء إنسیّه: پیامبر(ص)، فاطمه(س) را حوریه‌ای معرفی کرده است که با چهره انسان خلق شده است.[۵۶]
از عایشه نقل شده است: «مَا رَأَيْتُ أَحَدًا قَطُّ أَصَدَقَ مِنْ فَاطِمَةَ غَيْرَ أَبِيهَا»
هیچ کس را راستگوتر از فاطمه ندیدم مگر پدرش را.»[۵۷]
- الگوی امام مهدی(عج): امام مهدی(عج) در پاسخ نامه‌ای از شیعیان، حضرت فاطمه(س) را الگوی نیکویی (اسوة حسنة) برای خود معرفی کرده است.[۵۸]
- دریای علم: بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، فاطمه(س) و علی(ع) دو دریای ژرف علم معرفی شده‌اند.[۵۹] بر پایه برخی روایات، حضرت فاطمه(س) عالِم به همه حوادث گذشته و حال و آینده بود.[۶۰]
- ستایش عبادت فاطمه و افتخار خداوند به آن: طبق روایتی از پیامبر(ص)، آنگاه که فاطمه(س) در محراب عبادت می‌ایستاد، خداوند به ملائکه خطاب می‌کرد که فاطمه را نظاره کنند و به عبادت او که از دل و جان بود، مباهات و افتخار می‌کرد.[۶۱] بر پایه برخی روایات، فاطمه عابدترین فرد امت مسلمان بود.[۶۲]
- بتول: در برخی روایات، فاطمه(س) بتول لقب داده شده است.[۶۳] در علت این نامگذاری گفته شده است که چون فاطمه نسبت به زنان دیگر از نظر فضل و دین و اعمال و رفتار برتر بود، او را بتول گفته‌اند.[۶۴] همچنین بر پایه حدیثی، فاطمه(س) از هر گونه آلودگی و پلیدی پاک بود و هرگز حیض و نفاس ندید.[۶۵]
- همتای امام علی(ع): در برخی احادیث، فاطمه(س) همتا وهم‌مرتبه امام علی(ع) شمرده شده و آمده است که اگر علی(ع) نبود تا روز قیامت همتایی برای فاطمه(س) یافت نمی‌شد.[۶۶] به‌گفته علامه امینی، اینکه از آدم(ع) و اولاد آدم کسی جز علی(ع) همتای فاطمه(س) نیست، دلالت دارد که او از تمام پیامبران به‌جز پیامبر اکرم(ص) برتر است.[۶۷]
- علت آفرینش جهان: در حدیث لولاک، وجود پیامبر اکرم(ص) علت آفرینش هستی بیان شده[۶۸] و در برخی نقل‌ها در ادامه آمده است که اگر فاطمه(س) نبود خداوند پیامبر(ص) و علی(ع) را خلق نمی‌کرد.[۶۹] در برخی روایات، فاطمه(س) به همراه پیامبر(ص)، علی(ع) و حسنین(ع)، علت آفرینش هستی بیان شده است.[۷۰]
- تجسم خوبی‌ها: در حدیثی از پیامبر(ص) آمده است که اگر زیبایی و نیکویی به‌صورت یک شخص مجسّم شود، فاطمه(س) خواهد بود؛ بلکه فاطمه(س) برتر است. در ادامه حدیث آمده است که فاطمه(س) بهترین اهل زمین از نظر عنصر، شرافت و کرامت است.[۷۱]
- محبوب‌ترین فرد نزد پیامبر(ص): بر اساس روایات شیعه و اهل‌سنت محبوب‌ترین زن نزد رسول خدا(ص) فاطمه و محبوب‌ترین مرد، علی(ع) بود.[۷۲]
- گستردگی شفاعت و مظهر رحمت الهی در روز محشر: در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که فاطمه روز محشر بر در جهنم توقف می‌کند و محبان و موالیان خود و ذریه‌اش را شفاعت می‌کند و خداوند نیز شفاعت او را می‌پذیرد.[۷۳] بر پایه حدیث دیگری از امام باقر(ع)، در قیامت فاطمه(س) بر درِ بهشت توقف می‌کند و در پاسخ به اینکه خداوند به او می‌فرماید چرا توقف کردی، عرض می‌کند بارالها دوست دارم منزلت و جایگاه من در این روز شناخته شود. خداوند می‌فرماید: ای دختر حبیب من! برگرد و نگاه کن، هر کس که محبت تو و فرزندانت در قلب اوست، دستش را بگیر و داخل بهشت کن.[۷۴] عبدالحسین امینی، نویسنده کتاب الغدیر، با اتکا به روایاتی[۷۵] بر آن است که فاطمه همسان با پیامبر(ص) و امام علی(ع)، بزرگترین مقام شفاعت را در روز قیامت دارد و حتی در این باره امتیازاتی مخصوص و بی‌نظیر دارد.[۷۶]
- حجت الهی: بر اساس برخی روایات، حضرت زهرا(س) همانند پیامبر و امامان شیعه، حجت و ولی خدا بر مردم است.[۷۷] در روایتی منسوب به امام حسن عسکری(ع) که بدون سند در تفسیر اطیب البیان اثر سید عبدالحسین طیب، نقل شده، ائمه(ع) حجت‌های خدا بر مردم و حضرت فاطمه(س) حجت الهی بر ائمه(ع) معرفی شده است.[۷۸] به‌گفته عبدالله جوادی آملی، ملاک حجیت عصمت است و نبوت، رسالت یا امامت در آن لازم نیست و بدین ترتیب اگر کسی معصوم بود، حجت الهی است. وی حجت بودن فاطمه(س) بر ائمه(ع) را نیز به‌جهت واسطه فیض بودن فاطمه(س) و استفاده امامان از مصحف فاطمه در علوم غیبی دانسته است.[۷۹]
فضایل مشترک با اهل بیت(ع)
به گفته عالمان شیعه، از آنجا که فاطمه جزو اصحاب کساء و از اهل‌بیت(ع) است، هر فضیلتی که برای آنها بیان شده، شامل فاطمه نیز می‌شود. برخی از این فضایل عبارتند از:
- اهل‌بیت(ع) هم‌سنگ قرآن: حدیث ثقلین درباره جایگاه قرآن و اهل‌بیت است. پیامبر(ص) فرمود: «من در میان شما دو چیز باقی می‌گذارم که اگر به آنها اتکا کنید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم که اهل‌بیتم هستند.»[۸۰] این حدیث در منابع شیعه و سنی نقل شده است.[۸۱]
- در حدیث کسا: حدیث کساء درباره فضیلت پنج تن است و در منابع شیعه[۸۲] و اهل‌سنت[۸۳] آمده است. بر اساس این روایت، پیامبر اکرم(ص) خاندانش را با پارچه‌ای پشمین (کِساء) پوشاند و دعا کرد: «خدایا اینان اهل‌بیت من هستند. پلیدی را از آنها دور کن و آنها را پاک گردان.»[۸۴]
- کشتی نجات: در حدیث سفینه، پیامبر اکرم(ص) اهل‌بیتِ خود را به کشتی نوح تشبیه کرده است که هر کس داخل آن شود، نجات می‌یابد و هر کس از آن جا ماند، غرق می‌شود.[۸۵] این حدیث در منابع شیعه و سنی نقل شده است.[۸۶]
- امان اهل زمین: در حدیث امان، پیامبر(ص)، اهل‌بیت(ع) را امان اهل زمین معرفی کرده است؛ چنانکه ستارگان امان اهل آسمان‌اند.[۸۷]
- اقرار به ولایت اهل‌بیت(ع) شرط تکامل پیامبران(ع): طبق روایتی از رسول اکرم(ص)، پیامبران در عالم ارواح تکامل نیافتند مگر وقتی که ولایت وی و اهل‌بیت او بر آنها عرضه شد و آنها به آن اقرار کردند.[۸۸] در روایتی، اقرار به فضیلت و محبت (یا معرفت) حضرت زهرا(س) شرط تکامل پیامبران(ع) بیان شده است.[۸۹]
- حضور در مقام اعراف: علامه طهرانی براین باور است که حضرت فاطمه(س) بدون هیچ تردیدی در طراز مقام فرزندان معصومش است، و علّت آنكه در این روایات تصریح به وقوف آن حضرت بر اعراف نشده است، به جهت آن است كه کم خردان تصور می‌کنند که اعراف واقعاً کوهی است که صعود حضرت زهرا(س) بر فراز آن با حیا و عصمتش ناسازگار است. وی هم چنین تصریح کرده که علت این که در روایاتی که برحضور امامان در کنار محتضر تصریح شده؛ نامی از فاطمه(س) برده نشده رعایت حرمت شأن اوست مخصوصاً در روایات ذكر شده كه برده نشدن نام به علّت قصور ادراک و فهم عامّه است، زیرا آنان درکی از این حقیقت ندارند که در مقام اعراف که عالی تر ازبهشت است جنسیت وجود ندارد و اُنوثیّت (زنانگی) در برابر ذُکوریّت (مردانگی) نیست و در این مقام همه این عناوین برداشته مى‌شود زیرا این عناوین متعلّق به پائین اعراف و متعلّق به بهشت و دوزخ است، به همین جهت نام مقدّس حضرت فاطمه(س) در عنوان رجال آمده است چنان‌چه در آیات۳۶و۳۷ سوره نور نیز منظور از رجال فقط امامان نیستند و قطعاً شامل حضرت زهرا(س) هم می شود. [۹۰][یادداشت ۵]
فاطمه برتر از پیامبران و امامان
برخی از علمای شیعه با استناد به بعضی از روایات برآنند که فاطمه پس از رسول خدا(ص) و امام علی(ع)، برتر از همه پیامبران و امامان و مخلوقات است.[۹۱] از جمله از نظر عبدالحسین طیب در تفسیر اطیب البیان، حدیث همتا بودن فاطمه(س) با امام علی(ع) و حدیث «نحن حجج الله علی خلقه و جدتنا فاطمة حجة الله علینا؛ ما حجت‌های خدا بر مردم هستیم و فاطمه(س) حجت خدا بر ما است» دلالت دارد که پس از پیامبر اسلام و امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س) برتر از تمام پیامبران و اولیاء خدا است.[۹۲]
اسماعیل انصاری زنجانی در کتاب الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء(س) نیز روایاتی مانند حدیث همتا بودن فاطمه(س) با امام علی(ع)، حدیث حجت بودن فاطمه(س) بر ائمه(ع)، حدیث الگو بودن فاطمه(س) برای امام مهدی(عج) و حدیث مفترض الطاعه بودن فاطمه(س) برای همه مخلوقات را دلیل برتری فاطمه(س) نسبت به همه پیامبران و امامان به جز پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) دانسته است.[۹۳]
به باور علامه امینی در کتاب فاطمه زهرا(س)، بر اساس روایات، پنج‌تن علت آفرینش عالم هستند و تک‌تک آنان بر همه پیامبران و ملائکه و تمام مخلوقات برترند؛ زیرا اگر آنان خلق نمی‌شدند، چیزی خلق نمی‌شد. به‌گفته او هر کس که پا به عالم هستی نهاده، هر نبی‌ای، هر وصی‌ای، هر خلیفه‌ای و هر امامی، به برکت وجود پنج تن بوده است.[۹۴] وی همچنین تصریح کرده است که حضرت زهرا(س) برتر از یازده امام (به جز امام علی) بوده است.[۹۵] از نظر امینی، همان‌گونه که بر اساس روایات، برتری پیامبر اسلام(ص) بر جمیع پیامبران و ملائکه ثابت است، به همان طریق برتری زهرا(س) بر جمیع مخلوقات، مسلم و منصوص است.[۹۶]
کتابشناسی
فضایل فاطمه(س) در منابع روایی شیعه و اهل‌سنت نقل شده و علاوه بر این، کتاب‌های مستقلی نیز در این باره نگارش شده است که برخی از آنها عبارتند از:
- مَناقِبُ فاطمة الزَهراء و وَلَدها، نوشته طبری امامی.[۹۷]
- اَلرّوضةُ الزَهراء فی مَناقبِ فاطمة الزَهراء، نوشته ابوسعید محمد بن احمد (جد ابوالفتوح رازی).[۹۸]
- اَلخَصائصُ الفاطمیّة، نوشته باقر بن اسماعیل.[۹۹]
- الرّسالةُ الباهِرة فی تَفضیلِ السیدة فاطمة الزهراء الطّاهرة، نوشته سید ابومحمد حسن بن طاهر قائنی.[۱۰۰]
- اَلاَربعونَ حَدیثاً فی فضائل فاطمة الزهراء بِرِوایَةِ اهلِ السُّنّة، نوشته نجم‌الدین تهرانی عسکری.[۱۰۱]
- فاطمه زهرا(س)، اثر علامه امینی.[۱۰۲]
- فَضائل فاطمة الزهراء از نگاه دیگران، نوشته ناصر مکارم شیرازی.[۱۰۳]
- فَضائل الزهرا(س) و مَناقبُ الانسیّة الحَوراء، اثر سید محمدتقی مقدم.[۱۰۴]
- مَناقبُ الزّهراء(س) المُستَخرِجَةُ مِنَ الکُتُبِ الصِّحاح، اثر غلامرضا کسائی کاویانی.[۱۰۵]
- پرتویی از اسرار فضائل فاطمه(س)، اثر محمدحسین یوسفی.[۱۰۶]
- فاطمه زهرا از نظر روایات اهل‌سنت، تألیف محمد واصف.[۱۰۷]
- فضائل الزهراء، اثر مرکز تحقیقات بنیاد بعثت از دیگر آثار درباره مناقب و فضایل حضرت زهرا(س) هستند.[۱۰۸]
عالمان اهل‌سنت نیز درباره فضائل فاطمه، دختر پیامبر اکرم(ص)، کتاب‌های مستقلی نگاشته‌اند که برخی از آنها عبارتند از:
- فضائل فاطمة الزهراء، نوشته حاکم نیشابوری.[۱۰۹]
- الثُّغور الباسِمة فی فَضائل السّیدة الفاطِمة، نوشته جلال‌الدین سیوطی.[۱۱۰]
- الاِتحافُ السّائل نوشته محمد بن عبدالله اکراوی قَلقَشندی (متوفای ۱۰۳۵ق).[۱۱۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ رفیعی محمدی و صالح‌آبادی، «مناقب و کرامات فاطمه(س)»، ص۱۷۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۵۸؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۹۳. دیدگاه مشهور شیعه همین است، ولی نظرات دیگری نیز درباره سال تولد فاطمه زهرا(س) وجود دارد؛ از جمله سال دوم بعثت (مفید، مسار الشریعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۴؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۳ق، ص۵۱۲.) و سال پنجم قبل از بعثت که دیدگاه اهل‌سنت است (ابن‌سعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۱، ص۱۳۳، ج۸، ص۱۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۳.)
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۲۶.
- ↑ انصاری زنجانی، موسوعة الکبری، نشر دلیلنا، ج۱۸، ص۸ و۹.
- ↑ انصاری زنجانی، موسوعة الکبری، نشر دلیلنا، ج۲۰، ص۵۰۸.
- ↑ شیخ مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۸۸؛ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۳۲؛ طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.
- ↑ مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۸۸.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۳۳۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۱۸-۳۶۶؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹-۸۰.
- ↑ ابن‌مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۲۷۷-۳۱۹.
- ↑ انصاری زنجانی، موسوعة الکبری، نشر دلیلنا، ج۲۱، ص۵۴۸-۵۷۱.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۵۹۲؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵، ج۱، ص۱۷۸؛ طبری آملی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۷۹-۸۱.
- ↑ یوسفی، پرتوی از اسرار فضائل حضرت فاطمه(س)، ۱۳۹۶ش، ص۵۱.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۳؛ حمویی جوینی، فرائد السمطین، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۳۵؛ طبری آملی، بشارة المصطفی، ۱۳۸۳ق، ص۱۹۸.
- ↑ رفیعی محمدی و صالح آبادی، «مناقب و کرامات فاطمه(س)»، ص۱۷۲.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۹۳؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۸۷؛ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۴۸ و ۲۴۹، ۲۶۳ و ۳۶۴ و ۳۶۸؛ بحرانی، غایة المرام، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۱۹۳-۲۱۱.
- ↑ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، دار إحیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۸۳، ح۶۱؛ ترمذی، سنن التزمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۳۵۱ و ۳۵۲ و ۶۶۳؛ طبری، تفسیر طبری، ۱۴۱۲ق، ج۲۲، ص۵-۷؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۲۴۷.
- ↑ شیخ مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۸۸؛ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ۲۹، ص۳۳۵.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۱۰۴؛ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۸۶-۸۹؛ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۴۸۵.
- ↑ واحدی، اسباب النزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۱۰۷؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۷۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۲۴۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۶۳.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۷۰.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۲۱۰.
- ↑ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۲۷-۵۲۹؛ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۲۱۰؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۰۲-۴۰۸؛ بحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۹۱-۱۰۶.
- ↑ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۲۷-۵۲۹؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۷۰؛ بحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۹۱-۱۰۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۰، ص۴۰۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۹۳؛ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۳۸۹؛ بحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۲۳۵-۲۴۴.
- ↑ ابن‌حنبل، فضائل الصحابة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۶۹؛ طبرانی، المعجم الکبیر، مکتبة ابن‌تیمیة، ج۱۱، ص۴۴۴؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۱۹؛ بحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۲۳۰-۲۳۵.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۷، ص۵۹۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۸۳۶ و ۸۳۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲۰، ص۲۷۰ و ۲۷۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۳۷۵.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ص۱۰۸ و ۱۰۹.
- ↑ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۷و۵۸؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸،ص۳۰۴ و ۳۰۵.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۶۹؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ۴۰۶-۴۰۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۴۷۵و۴۷۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۹۵؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۰۳؛ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۷۹؛ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۸۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۵،ص۹۷.
- ↑ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۵۸۱.
- ↑ یوسفی، پرتوی از اسرار فضائل حضرت فاطمه(س)، ۱۳۹۶ش، ص۱۷۹.
- ↑ کمپانی، دیوان کمپانی، دار الکتب الاسلامیه، ص۳۹.
- ↑ حسن‌زاده آملی، دیوان شعر، ص۳۶۴–۳۶۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۵۹؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۱۷۹ و ۴۲۰؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۱۰ و ج۶، ص۵۷؛ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ق، ص۱۷۶، ۲۲۹، ۲۳۱ و ۳۱۰؛ حاکم نیشابوری، فضائل فاطمة الزهراء، ۱۴۲۹ق، ص۴۱-۴۳.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۷۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۱۰.
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ق، ص۳۱۰؛ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۴،ص۲۰۳ و ج۸، ص۶۴؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، دار إحیاء التراث العربی، ج۴،ص۱۹۰۴ و ۱۹۰۵؛ نسائی، السنن الکبری، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۳۹۳، ۴۵۵-۴۵۷ و ج۶، ص۳۸۰ و ج۱۰، ص۴۲۹.
- ↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۰۴ق، ص۲۲۴؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۸۶و۱۸۷؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۳۲؛ طبری آملی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۵.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۲۱ و ۲۹ و ج۷، ص۳۷؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، دار إحیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۹۰۲ و ۱۹۰۳؛ ترمذی، سنن التزمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۶۹۸؛ نسائی، سنن الکبری، ۱۴۲۱ق، ج۷،ص۳۹۴، ۴۵۷ و ۴۵۸.
- ↑ شیخ مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۸۸؛ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۹۵؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۹۳.
- ↑ امینی، فاطمه زهرا(س)، ۱۳۷۶ش، ص۳۴۰.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۸۴؛ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۰۴ق، ص۴۲۷؛ ابن‌مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۲۸۴و۲۸۵؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۱۷۶.
- ↑ امینی، فاطمه زهرا(س)، ۱۳۷۶ش، ص۳۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳۹-۲۴۱؛ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۱۵۰-۱۵۴.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۸۲؛ طبری آملی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۸۰.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۲۰، ص۴-۶.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۲۹؛ متقی هندی، کنز العمال، ۱۴۰۱ق، ج۱۲، ص۱۱۰.
- ↑ ابونعیم اصفهانی، دلائل النبوة، ۱۴۰۶ق، ص۶۶.
- ↑ طبری آملی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۶؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۴۶۳؛ ابن‌مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۴۲۴ق، ص۲۹۶.
- ↑ ابویعلی موصلی، مسند ابی یعلی الموصلی، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۱۵۳؛ مناوی، اتحاف السائل، انتشارات مکتبة القرآن، ص۲۸.
- ↑ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۸۵.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۶۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۴۰-۲۴۲.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۳؛ طبری آملی، بشارة المصطفی، ۱۳۸۳ق، ص۱۹۸.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۴۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۷۶ و ۸۴.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۸۱؛ طبری آملی، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۱۵۰؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ق، ج۵، ۲۷۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۱۷۸و۱۷۹.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۹.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۵۹۲؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۸۱؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۴۷۲.
- ↑ امینی، فاطمه زهرا(س)، ۱۳۷۶ش، ص۳۴۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۲۸ و ج۱۸، ص۴۰۰.
- ↑ میرجهانی، جنة العاصمة، ۱۳۸۴ش، ص۲۸۳و۲۸۴.
- ↑ امینی، فاطمه زهرا(س)، ۱۳۷۶ش، ص۱۲۸-۱۳۴.
- ↑ ابن‌شاذان، مائة منقبة، ۱۴۰۷ق، ص۱۳۶؛ حمویی جوینی، فرائد السمطین، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۶۴.
- ↑ ترمذی، سنن التزمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۶۹۸؛ طبری آملی کبیر، المسترشد فی امامة علی بن ابی‌طالب، ۱۴۱۵ق، ص۴۴۹؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۳۱.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵، ج۱، ص۱۷۹؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۴۶۳ و ۴۶۴.
- ↑ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۲۹۸ و ۲۹۹.
- ↑ امینی، فاطمه زهرا(س)، ۱۳۷۶ش، ص۲۱۷-۲۳۰.
- ↑ امینی، فاطمه زهرا(س)، ۱۳۷۶ش، ص۳۴۹.
- ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳، ص۱۰۸؛ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۳۲؛ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۷۶.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۱۳، ص۲۲۵.
- ↑ «تبیین مقام منیع حضرت فاطمه زهرا(س)/ دلیل حجت بودن فاطمه زهرا(س) بر ائمه(ع)»، سایت دفتر آیت‌الله جوادی آملی.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ نسائی، السنن الکبری، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۳۱۰، حدیث ۸۰۹۲؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۴؛ مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۷۳، حدیث ۲۴۰۸؛ ابن‌حنبل، فضائل امیر المومنین علی بن ابی‌طالب، ۱۴۳۳ق، ص۱۸۰.
- ↑ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۳۶۸؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۸۷.
- ↑ ابن‌حنبل، فضائل امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب، ۱۴۳۳ق، ص۱۸۴؛ مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۸۳، حدیث ۲۴۲۴؛ طبری، المسترشد، ۱۴۱۵ق، ص۵۹۸.
- ↑ ابن‌حنبل، فضائل امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب، ۱۴۳۳ق، ص۱۸۴؛ مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۱۸۸۳، حدیث ۲۴۲۴؛ طبری، المسترشد، ۱۴۱۵ق، ص۵۹۸.
- ↑ حاکم نیشابوری، مستدرک الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۳۷۳، حدیث ۳۳۱۲.
- ↑ حاکم نیشابوری، مستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۳۷۳، حدیث ۳۳۱۲؛ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۴۴؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۱۲۰-۱۲۶ و ج۲۹، ص۳۴۱.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۲۳؛ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۵۹ و ۳۷۹؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۷۷ و ۷۸.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ص۷۴؛ دیلمی، غرر الاخبار، ۱۴۲۷ق، ص۲۶ و ۳۵.
- ↑ بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، ۱۴۱۳ق، ص۱۶۱.
- ↑ طهرانی، معادشناسی، ج۱۰، ص۶۴-۶۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۱۳، ص۲۲۵؛ امینی، فاطمه زهرا(س)، ۱۳۷۶ش، ص۱۳۳، ۱۵۷ و۳۵۱؛ انصاری زنجانی، موسوعة الکبری، نشر دلیلنا، ج۱۹، ص۳۵۷ و ۳۵۸؛ رحمانی همدانی، فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی(ص)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۸۵-۸۹.
- ↑ طیب، اطیب البیان، ۱۳۶۹ش، ج۱۳، ص۲۲۵.
- ↑ انصاری زنجانی، موسوعة الکبری، نشر دلیلنا، ج۱۹، ص۳۵۷ و ۳۵۸.
- ↑ امینی، فاطمه زهرا(س)، ۱۳۷۶ش، ص۱۳۳.
- ↑ امینی، فاطمه زهرا(س)، ۱۳۷۶ش، ص۱۵۷.
- ↑ امینی، فاطمه زهرا(س)، ۱۳۷۶ش، ص۳۵۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۳۳۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۲۹۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۳۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۵.
- ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ص۵۶۷ و۵۶۸.
- ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ص۵۶۷ و۵۶۸.
- ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ص۵۶۷ و۵۶۸.
- ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ص۵۶۷ و۵۶۸.
- ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ص۵۶۷ و۵۶۸.
- ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ص۵۶۷ و۵۶۸.
- ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ص۵۶۷ و۵۶۸.
- ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ص۵۶۷ و۵۶۸.
- ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ص۵۶۶ و۵۶۷.
- ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ص۵۶۶ و۵۶۷.
- ↑ معموری، «کتابشناسی فاطمه»، ص۵۶۶ و۵۶۷.
یادداشت
- ↑ وفيه دليل لا شيء أقوى منه على فضل أصحاب الكساء عليهم السلام.
- ↑ برخی تا ده مورد برای تشبیه فاطمه(س) به شب قدر ذکر کرده‌اند. (یوسفی، پرتوی از اسرار فضائل حضرت فاطمه(س)، ۱۳۹۶ش، ص۱۷۷-۱۸۸)
- ↑ ابن مغازلی دانشمند اهل سنت در مناقب روایت کرده که عمربن قیس مکی معروف به سندل در مکه حدیثی در فضیلت فاطمه به نقل از امام صادق(ع) شنید که پیامبر خدا(ص) به فاطمه فرمود: خدواند از خشم تو خشمگین و از رضایت تو راضی می شود«يا فاطمة، إنّ اللهَ ليغضب‌لغضبك و يرضى لرضاك» او وقتی نزد امام صادق(ع) آمد به نقل این حدیث به سختی اعتراض کرد ولی امام در پاسخش فرمود: شما مگر روایت نمی‌کنید که خدواند برای غضب بنده مؤمنش غضب می‌کند (أنّ اللهَ يغضب لعبده المؤمن) گفت بله. امام فرمود: آیا شما نمی‌پذیرید که فاطمه از مؤمنان است و خداوند برای دختر پیامبرش غضب می‌کند؟ گفت درست می گویید و افزود که: خداوند داناتر است که رسالتش را در کجا قرار دهد.(اللهُ أعلم حيث يجعل رسالته.) ابن مغازلی، مناقب أهل البيت(ع)، ج۱۷ ص۴.
- ↑ در برخی روایات تصریح به این که این فرشته جبرئیل بوده نیست و تنها به عنوان «مَلَک» معرفی شده است مانند: قال إن الله لما قبض نبيه ص دخل على فاطمة ع من وفاته من الحزن ما لا يعلمه إلا الله عز و جل فأرسل إليها ملكا يسلي عنها غمها و يحدثها فیض کاشانی، وافی، ج۳، ص ۵۸۱ ولی در پاره ای ازروایات تصریح شده براین که این فرشته جبرئیل بوده است و كان جبرئيل ع يأتيها فيحسن عزاها على أبيها و يطيب نفسها و يخبرها عن أبيها و مكانه و يخبرها بما يكون بعدها في ذريتها و كان علي ع يكتب ذلك فهذا مصحف فاطمة ع کلینی، کافی، ج۱، ص۲۴۱
- ↑ في بُيُوتٍ أَذِنَ اللهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ* رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ. ترجمه:
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۳ق.
- ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، دلائل النبوة، تحقیق محمد رواس قلعه جی و عبدالبر عباس، بیروت، دار النفائس، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- ابویعلی موصلی، احمد بن علی، مسند ابی‌یعلی الموصلی، تحقیق حسین سلیم اسد، دمشق، دار المأمون للتراث، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- ابن‌حنبل، احمد بن محمد بن حنبل، فضائل الصحابه، تحقیق وصی الله محمد عباس، بیروت، مؤسسه الرسالة، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- ابن‌شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل‌ابی‌طالب(ع)، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تحقیق و تصحیح عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویة، چاپ اول، ۱۳۵۶ش.
- ابن‌مغازلی، علی بن محمد شافعی، مناقب الامام علی بن ابی‌طالب، بیروت، دار الاضواء، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق،
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، تبریز، بنی‌هاشم، چاپ اول، ۱۳۸۱ق.
- اصغرپور، حسن، «درآمدی بر مناقب‌نگاری اهل بیت»، در مجله علوم حدیث، شماره۴۵و۴۶، ۱۳۸۶ش.
- التفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری(ع)، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- امینی، عبدالحسین، فاطمه زهرا(س)، تهران، استقلال، ۱۳۷۶ش.
- انصاری زنجانی، اسماعیل، موسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء(ع)، قم، نشر دلیلنا، بی‌تا.
- بحرانی اصفهانی، عبدالله بن نورالله، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال (مستدرک سیدة النساء إلی الإمام الجواد)، قم، مؤسسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- بحرانی، سیدهاشم، غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الامام، تحقیق سید علی عاشور، بیروت، مؤسسه تاریخ اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، تحقیق محمد زهیر بن ناصر الناصر، بیروت، دار طوق النجاة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- «تبیین مقام منیع حضرت فاطمه زهرا(س)/ دلیل حجت بودن فاطمه زهرا(س) بر ائمه(ع)»، سایت دفتر آیت الله جوادی آملی، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲ بهمن ۱۴۰۰ش.
- ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق و تعلیق احمد محمد شاکر و محمد فؤاد عبدالباقی، مصر، شرکة مکتبة ومطبعة مصطفی البابی الحلبی، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، فضائل فاطمه الزهراء، قاهره، دار الفرقان، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- حمویی جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمة من ذریتهم(ع)، بیروت، مؤسسه محمودی، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
- خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- دیلمی، حسن بن محمد، غرر الاخبار و درر الآثار فى مناقب ابى الائمة الاطهار، تحقیق اسماعیل ضیغم، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- رحمانی همدانی، احمد، فاطمة الزهراء(س) بهجة قلب المصطفی(ص)، بیروت، مؤسسه النعمان، ۱۴۱۳ق.
- رفیعی محمدی، ناصر و محمدحسین صالح‌آبادی، «مناقب و کرامات فاطمه(س)»، در دانشنامه فاطمی، ج۲، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الشافی فی الامامة، تهران، مؤسسه الصادق(ع)، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الخصال، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، علل الشرایع، قم، کتاب‌فروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، معانی الاخبار، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح احمد حبیب عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، بی‌تا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبة، تحقیق و تصحیح عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دار المعارف الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الفصول المختاره، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(ص)، تحقیق محسن کوچه‌باغی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۳۹۰ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی بن عبد المجید السلفی، قاهره، مکتبة ابن تیمیة، چاپ دوم، بی‌تا.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، آل‌البیت، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری آملی صغیر، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامة، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طبری آملی کبیر، محمد بن جریر، المسترشد فی امامة علی بن ابی‌طالب(ع)، تصحیح احمد محمودی، قم، کوشانپور، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- طبری آملی، عمادالدین، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم، ۱۳۸۳ق.
- طبری، محب‌الدین، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی(ع)، قم، دار الکتاب الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- طبری، محمد بن جریر بن رستم، تفسیر طبری: جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، نشر اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
- غروی اصفهانی، محمدحسین، دیوان کمپانی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، بی‌تا.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق طیب موسوی جزایری، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتاب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمد کاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام‌الدین، کنز العمال فی سنن الاقوال و الاعمال، تحقیق بکری حیانی و صفوة السقا، مؤسسه الرسالة، چاپ پنجم، ۱۴۰۱ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مسلم نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- معموری، علی، «کتابشناسی فاطمه(س)»، در دانشنامه فاطمی(س)، ج۲، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- مناوی، عبدالرؤوف، اتحاف السائل بما لفاطمة من المناقب و الفضائل، تحقیق عبداللطیف عاشور، قاهره، انتشارات مکتبة القرآن، بی‌تا.
- میرجهانی طباطبایی، سید محمدحسن، جنة العاصمة در تاریخ ولادت و حالات حضرت فاطمه(س)، تحقیق سید مهدی رجائی، مشهد، بیت‌الزهراء، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- نسائی، احمد بن شعیب، السنن الکبری، تحقیق حسن عبدالمنعم شلبی، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول القرآن، تحقیق کمال بسیونی زغلول، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- یوسفی، محمدحسین، پرتوی از اسرار فضائل حضرت فاطمه(س)، تهران، انتشارات تک، چاپ دوم، ۱۳۹۶ش.