قاسطین

قاسِطین به‌معنای گروه ستمگر، عنوانی است برای معاویه و پیروانش در جنگ با امام علی (ع). پس از بیعت مسلمانان با امام علی (ع)، چون آن حضرت، معاویه را از حکومت شام خلع کرد، او علیه خلافت امام علی (ع) تمرد کرد و باعث برپا شدن جنگ صفین شد. در این جنگ حدود هفتاد هزار مسلمان کشته شد.

معنای لغوی

قاسِط، اسم فاعل ثُلاثی مجرد از مادۀ «ق ـ س ـ ط» است. این ماده در هیئت ثلاثی مزید (باب اِفعال: أَقْسَطَ يُقْسِطُ) به‌معنای دادگری و عدل و در هیئت ثلاثی مجرد (قَسَطَ يَقْسِطُ) به‌معنای ستمگری است. بدین سان، قاسط به معنای ستمگر و کلمه قاسطین که به‌لحاظ صرف و نحوی، جمع این کلمه در حالت جَرّ و نَصب است، به معنای گروه ستمگر است.

پیشینه کاربرد واژه

واژه قاسطون، در قرآن کریم به‌کار رفته است: وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَکانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا (ترجمه:ولی منحرفان، هیزم جهنم خواهند بود.)^{[جن–۱۵]}و امّا ظالمان آتشگیره و هیزم دوزخند!

پس از قرآن، واژه قاسطین، در کنار واژه‌های ناکثین و مارقین در سخنان رسول الله خطاب به امام علی(ع) نیز بکار رفته است.عَنِ النَّبِيِّ (ص) «إِنَّكَ تُقَاتِلُ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِينَ» تو ای علی با ناکثین و قاسطین و مارقین مقاتله می‌کنی. و در سخنان امیرالمؤمنین (ع) به‌کار رفته است: وامّا القاسطون فقد جاهدت (ترجمه: و با از حق برون‌شدگان ستیزیدم.) همچنین در خطبه شقشقیه آنجا امام (ع) که به سه دسته از دشمنانش که به جنگ با او پرداختند اشاره می‌کند یکی از آنها را چنین تعبیر می‌کند: ...و قَسَطَ آخَرون که مقصود از اینها معاویه و یاران او هستند. در فرازی از دعای ندبه هم در باره امام علی(ع) آمده است قَدْ وَتَرَ فِيهِ صَنادِيدَ الْعَرَبِ، وَقَتَلَ أَبْطالَهُمْ، وَناوَشَ ذُؤْبانَهُمْ، فَأَوْدَعَ قُلُوبَهُمْ أَحْقاداً بَدْرِيَّةً وَخَيْبَرِيَّةً وَحُنَيْنِيَّةً وَغَيْرَهُنَّ، فَأَضَبَّتْ عَلَىٰ عَداوَتِهِ، وَأَكَبَّتْ عَلَىٰ مُنابَذَتِهِ، حَتَّىٰ قَتَلَ النَّاكِثِينَ وَالْقاسِطِينَ وَالْمارِقِينَ... خون شجاعان عرب را، در راه خدا به زمین ریخت و دلاورانشان را از دم تیغ گذراند و با گرگانشان در افتاد، پس به دل‌هایشان کینه سپرد، کینه جنگ بدر و خیبر و حنین و غیر آن‌ها را، پس دشمنی او را در نهاد خود جا دادند و به جنگ با او رو آوردند تا پیمان‌شکنان و جفاپیشگان و خارج‌شدگان از دایره دین را کشت.

در اشعار

عطار:

هر که او برگشت از راه امیر

خارجی باشد بدان تو ای فقیر

خارجین و ناصبین و قاسطین

جملگی باشند مردود و لعین

• صامت بروجردی(درگذشت: ۱۳۳۳ق):

گوی سبقت از میان سابقون السابقون زد

تا وصیِّ نفس پاک رحمة للعالمین شد

فارِس بدر و جمل بر هم زن صفین و خیبر

بر عمر ناکثین و قاسطین و مارقین شد

جستارهای وابسته

• ناکثین
• مارقین
• جنگ صفین

منابع

• قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.برگرفته از سایت تنزیل
• نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۷.
• راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق و ضبط ابراهیم شمس‌الدین، بیروت، الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۳۰ق.
• ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۲۰۰۳م.
• صدوق، محمد، علل الشرایع، منشورات المكتبة الحيدرية و مطبعتها في النجف، بی تا.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تحقيق: السيد إبراهيم الميانجي ، محمد الباقر البهبودي، ۱۴۰۳ق.