زینب دختر پیامبر (درگذشت: ۸ق)، به‌گفته بیشتر مورخان مسلمان، بزرگ‌ترین دختر پیامبر(ص) و خدیجه بود. او پیش از بعثت پیامبر به ازدواج ابوالعاص بن ربیع درآمد. پس از بعثت، برخلاف همسرش اسلام آورد؛ اما ابوالعاص مانع از هجرت وی به مدینه شد.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| محل زندگی | مکه • مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| نسب/قبیله | قریش |
| خویشاوندان | پیامبر (ص) (پدر) • خدیجه (مادر) • ابوالعاص بن ربیع (همسر) • امامه دختر ابوالعاص (فرزند) |
| درگذشت | ۸ ق |
| نحوه درگذشت | بیماری بر اثر سقط جنین در جریان حمله دو تن از مشرکان به او |
| مدفن | بقیع |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | ابتدای بعثت |
| هجرت به | مدینه |
| دلیل شهرت | دختر پیامبر (ص) |
زینب پس از جنگ بدر به مدینه هجرت کرد. در سال هفتم قمری ابوالعاص هم اسلام آورد و به مدینه نزد زینب رفت. بنا به گزارش بیشتر منابع، پیامبر زینب را با عقد پیشین نزد ابوالعاص فرستاد که در خصوص آن گفته‌اند در آن زمان هنوز آیه تحریم زنان مسلمان بر کفار نازل نشده بود.
از نظر سید جعفر مرتضی عاملی ( ۱۳۶۴-۱۴۴۱ق) تاریخ‌نگار قرن چهاردهم شمسی، زینب فرزند رسول خدا(ص) و خدیجه نبوده است؛ بلکه دخترخوانده آنان بوده است. زینب در سال ۸ق درگذشت و در بقیع دفن شد.
نسبت با پیامبر
زینب بزرگ‌ترین دختر پیامبر اسلام(ص) و خدیجه بود.[۱] بنا بر نظر تاریخ‌نگاران، او در ۳۰ سالگیِ پیامبر(ص)[۲] و در سال سی‌ام عام الفیل به دنیا آمد.[۳]
سید جعفر مرتضی عاملی از محققان شیعه و ابوالقاسم کوفی عالم شیعی قرن چهارم بر این باورند که زینب، رقیه و ام کلثوم فرزندان رسول خدا(ص) و خدیجه نبوده‌اند؛ بلکه دخترخوانده‌های آن‌ها بوده‌اند.[۴] جعفر مرتضی کتاب بنات النبی اَم رَبائبُه؟ (دختران پیامبر یا دخترخوانده‌های او؟) را برای اثبات همین مطلب نوشته است.[۵]
ازدواج با ابوالعاص
به‌گفته مورخان مسلمان، زینب پیش از بعثت[۶] با ابوالعاص بن ربیع ازدواج کرد.[۷] ابوالعاص فرزند هاله خواهر حضرت خدیجه بود.[۸] او پس از بعثت پیامبر، برخلاف حضرت خدیجه و دختران پیامبر، اسلام را نپذیرفت. ازاین‌رو قریش از او خواستند زینب را طلاق دهد؛ اما ابوالعاص نپذیرفت؛[۹] برخلاف عُتبة و عُتَیبه فرزندان ابولهب که به درخواست قریش رقیه و ام‌کلثوم دیگر دختران پیامبر را طلاق دادند.[۱۰]
زینب برای ابوالعاص امامه و علی را دنیا آورد.[۱۱] علی در کودکی از دنیا رفت؛[۱۲] اما اامامه پس از شهادت حضرت فاطمه(س) به همسری امام علی(ع) درآمد و پس از شهادت او با مغیرة بن نوفل، ازدواج کرد.[۱۳]
هجرت به مدینه
مطهر بن طاهر مقدسی تاریخ‌نگار دوره خلافت عباسیان، نوشته است، پیامبر اسلام(ص) پس از هجرت به مدینه، ابورافع و زید بن حارثه را به مکه فرستاد تا دخترانش را به مدینه بیاورند؛ اما ابوالعاص مانع از رفتن زینب شد.[۱۴] با این حال او پس از جنگ بدر، زینب را به‌همراه یاران پیامبر(ص) به مدینه فرستاد؛[۱۵] زیرا ابوالعاص در جنگ بدر به‌دست مسلمانان اسیر شده[۱۶] و به پیامبر تعهد داده بود که پس از آزادی زینب را آزاد گذارد.[۱۷] البته روایتی هم وجود دارد که براساس آن زینب همراه پیامبر به مدینه مهاجرت کرده است.[۱۸]
پناهندگی به ابوالعاص
به‌گزارش مورخان، زینب در سال ۶ق به ابوالعاص پناهندگی داد و ابوالعاص اسلام آورد.[۱۹] ابوالعاص در جمادی‌الاول سال ۶ق همراه با کاروانی از قریش برای تجارت راهی شام شده بود.[۲۰] در راه بازگشت، میان آنان و مسلمانان سریه‌ای رخ داد. ابوالعاص گریخت و خود را به مدینه رساند و به زینب پناهنده شد. زینب خبر آن را به اطلاع پیامبر(ص) رساند. پیامبر(ص) پناهندگی زینب را پذیرفت؛ اما به او گفت تا زمانی که ابوالعاص مشرک باشد، بر او حلال نخواهد بود. ابوالعاص به مکه بازگشت و خبر داد که در مدینه به اسلام گرویده است.[۲۱]
ابوالعاص پس از چندی به مدینه بازگشت و پیامبر(ص) در محرم سال ۷ق زینب را با عقد زناشویی پیشین نزد ابوالعاص فرستاد؛[۲۲] زیرا در آن زمان هنوز آیه تحریم زنان مسلمان بر کفار[۲۳] نازل نشده بود.[۲۴] البته برخی گفته‌اند که زینب با نکاح جدید به همسری ابوالعاص درآمد.[۲۵]
درگذشت
سال وفات زینب را ۸ق بیان کرده‌اند.[۲۶] سوده دختر زمعة بن قیس و ام ایمن از کسانی بودند او را غسل دادند.[۲۷] به‌نقل بلاذری، مورخ مسلمان قرن سوم قمری، هنگام دفن زینب پیامبر(ص) داخل قبر او شد و برایش دعا کرد.[۲۸]
در منابع تاریخی درباره علت درگذشت زینب آمده است هنگام هجرت زینب به مدینه، هَبّار بن اَسود و فرد دیگری از مشرکان او را میان راه دیدند. هبار او را هل داد و بر سنگی زد. زینب فرزندش را سقط کرد و از آن زمان ناخوش بود تا اینکه درگذشت.[۲۹]
در منابع تاریخی به مکان دفن زینب تصریح نشده است؛ اما برپایه روایتی پس از اینکه زینب از دنیا رفت، پیامبر فرمود: «او را به سلف صالحمان عثمان بن مظعون ملحق کنید.»[۳۰] از این‌رو مکان دفن او را در بقیع دانسته‌اند.[۳۱] چراکه عثمان بن مظعون نخستین صحابه مهاجری بود که در بقیع دفن شد.[۳۲] همچنین بقعه‌ای منسوب به زینب و دیگر دختران پیامبر(ص) در قبرستان بقیع قرار داشت.[۳۳] بقعه مذکور که گفته می‌شود دارای ضریح نیز بوده،[۳۴] به‌همراه دیگر بقعه‌های بقیع، به‌دست وهابیان تخریب شد.[۳۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۳۰.
- ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۳۰.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۳۹، ۱۸۵۳.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۱۸؛ عاملی، بنات النبی اَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق، ص۷۷-۷۹؛ کوفی الاستغاثه، ج۱، ص۶۸.
- ↑ نگاه کنید به عاملی، بنات النبی اَم ربائبه؟، ۱۴۱۳ق.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۵.
- ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۲۲؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۹۷.
- ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۹۷.
- ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۹۷.
- ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۱.
- ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۳۰.
- ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۰.
- ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۴۷۳.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیه، ج۵، ص۱۸.
- ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۹۷.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۳۹.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ نگاه کنید به ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۶.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۵۳و۵۵۴.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۵۳؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۳۷۷، ۳۹۸.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۵۳و۵۵۴.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۵۴؛ ابن‌هشام، السیرة النبویه، دارالمعرفه، ج۱، ص۶۵۹؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۷؛ ابن‌اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۲۲.
- ↑ سوره ممتحنه، آیه۱۰.
- ↑ مبارکفوری، تحفةالاحوذی، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۲۵۰.
- ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۲۲.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۵۳؛ بلاذری، انساب‌الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۲۸.
- ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۰۰.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۵۴؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۱۱، ص۴۹۴.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۵۴؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۲۱۰.
- ↑ المدنی البرزنجی، نزهة الناظرین، ۱۴۱۶ق، ص۳۱۲-۳۱۳.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۸۲.
- ↑ موسوی اصفهانی، روزنامه سفر مشهد، مکه و عتبات ۱۳۱۵-۱۳۱۶ق، ۱۳۹۲ش. ص۱۹۸.
- ↑ جعفریان، «رساله مفرحة الأنام فی تأسیس بیت الله الحرام»، ص۱۱۸.
- ↑ جمعی از نویسندگان، بقیع در آینه تاریخ، ۱۳۹۴ش، ص۲۲۰.
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسدالغابه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲/۱۹۹۲ق.
- ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، به‌کوشش مصطفی سقا و دیگران، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷/۱۹۹۶ق.
- جعفریان، رسول، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، تهران، نشر علم، ۱۳۸۹ش.
- جعفریان، رسول، ««رساله مفرحة الأنام فی تأسیس بیت الله الحرام»، میقات حج، شماره۵، ۱۳۷۲ش.
- جمعی از نویسندگان پژوهشکده حج و زیارت، بقیع در آینه تاریخ، تهران، مشعر، ۱۳۹۴ش.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق عبدالقادر عطا، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۰م.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷/۱۹۶۷ق.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق/۱۳۸۵ش.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، بنات النبی ام ربائبه؟، مرکزالجواد، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
- کوفی، علی بن احمد، الاستغاثه فی بدع الثلاثه، بی‌نا، بی‌تا.
- مبارکفوری، محمد عبدالرحمن بن عبدالرحیم، تحفةالاحوذی، دار الکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- المدنی البرزنجی، نزهة الناظرین فی مسجد سید الاولین و الآخرین، تحقیق احمد سعید بن سلیم، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۵م.
- مقدسی، البدء و التاریخ، مطهر بن طاهر المقدسی، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
- موسوی اصفهانی، حسن، روزنامه سفر مشهد، مکه و عتبات ۱۳۱۵-۱۳۱۶ق، به‌کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۲ش.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسةالاعلمی، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
پیوند به بیرون