مزار شریف بزرگترین شهر در شمال افغانستان، مرکز ولایت بلخ و همسایه غربی شهر باستانی بلخ است. این شهر نام و موقعیت خود را به خاطر پیدا شدن قبری منسوب به امام علی(ع) در قرن ۶ هجری قمری و سپس ساخته شدن مرقد روی آن و اسکان عده‌ای اطرافش در قرن نهم هجری قمری با دستور سلطان حسین بایقرا و وزیرش، علی‌شیر نوایی به‌دست آورد. به‌مرور مزار شریف به مکانی مشهور و در مسیر پیشرفت تبدیل شد. در سال ۱۲۴۵ش/۱۸۶۶م، مرکزیت ولایت بلخ، از بلخ به این شهر منتقل شد.
 مزار سخی در مزار شریف | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| ویژگی | مرقد منسوب به امام علی (ع) |
| کشور | افغانستان |
| استان | بلخ |
| مساحت | ۴۸ کیلومتر مربع |
| جمعیت کل | ۴۶۵ هزار نفر (۱۳۹۸ش) |
| نام محلی | مزار |
| زبان | پارسی، ازبکی |
| نژاد | ازبک، هزاره، تاجیک |
| ادیان | اسلام |
| مذهب | شیعه و اهل سنت |
| اطلاعات تاریخی | |
| نام قدیم | خواجه خیران |
| سال تأسیس | قرن ۹ق |
| قدمت | تیموریان |
| وقایع مهم | ایجاد زیارتگاه (قرن ۹ق)، کشتار شیعیان توسط طالبان (مرداد/اسد ۱۳۷۷ش) |
| اماکن | |
| زیارتگاه | زیارت سخی |
| حوزه علمیه | مدارس سلطانیه، جامعةالاسلام، حسنیه، ثقلین |
| مساجد | مسجد کبود (آبی)، مسجد سلطانیه |
جایگاه
مزار شریف بزرگترین شهر از نظر جمعیت و مساحت در شمال افغانستان است. شهرت این شهر، به‌خاطر وجود مرقدی منسوب به امام علی(ع) در آن است. سالانه هزاران مسلمان به مزار شریف می‌روند تا مزار سخی را زیارت کنند که گفته شده مرقد علی بن ابیطالب است و نیز در مراسم برافراشتن عَلَم سَخی شرکت می‌کنند که هر نوروز در این زیارتگاه انجام می‌شود.[۱]
جغرافیا و جمعیت
مزار شریف در شمال افغانستان، در مرکز ولایت بلخ و در همسایگی شهرهای نهر شاهی، مارمَل و دِهدادی قرار دارد. جمعیت مزار شریف در ۱۳۹۸ش حدود ۴۶۵ هزار نفر برآورد شده بود. ساکنین این شهر، از اقوام هزاره، ازبک، تاجیک و ترکمن هستند.
مقبره منسوب به امام علی(ع)
گزاره‌های تاریخی
چند روایت تاریخی وجود دارد که در آنها گفته شده در زمان مبارزه ابومسلم (درگذشت:۱۳۷ق) با بنی‌امیه، با درخواست امام صادق علیه‌السلام[یادداشت ۱] و دستور ابومسلم، پیکر امام علی علیه‌السلام از نجف به روستایی نزدیک بلخ جابجا شد.[۲] سپس در سال ۵۳۰ق، با خواب دیدن عده‌ای در این باره و با دستور سلطان سنجر (حکومت:۵۱۱ ـ ۵۵۲ق)، فرزند ملکشاه سلجوقی در آنجا بارگاهی ساخته شد.[۳]
در زمان حمله چنگیز مغول به بلخ، این بنا متروک و ویرانه شد. سال ۸۸۵ قمری، زمان حکومت سلطان حسین بایقرا (تیموری)(حکومت:۸۶۱ ـ ۹۱۱ق)، از اسناد به‌جامانده از سلجوقیان در بلخ، محل قبر منسوب به علی(ع) پیدا شد و او دستور داد برای آبادانی آنجا ساختمانها و بازاری ساختند و صد خانوار از بزرگان هرات را به آنجا فرستاد و نهری از رودخانه بلخ برای این شهر پدید آورد و وقف کرد که به نهر شاهی موسوم گردید.[۴]
بنابر باور غالب شیعیان مدفن امام علی(ع) در نجف اشرف است. سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی (درگذشت:۱۳۶۹ش)، از مراجع تقلید شیعه، فرد مدفون در این مقبره را از سادات مشهور بلخ می‌دانست که نام وی و پدرش به نام امام علی(ع)و پدر آن حضرت شبیه بوده و گمان شده که این قبر متعلق به حضرت علی(ع) است.[۵]
عبدالرحمن جامی، شاعر قرن نهم قمری، دو بیتی را در وصف این بارگاه سروده است و گفته شده این شعر در بسیاری از رواق‌های این بارگاه به چشم می‌خورد:[۶]
وقایع شیعیان
- ۳خرداد/جوزا ۱۳۷۶ش. طالبان مزار شریف را تصرف کردند ولی با قیام شیعیان هزاره و همراهی اقوام دیگر، با دادن تلفات بسیار، فرار کردند.[۷]
- ۱۷تا۱۹مرداد/اسد ۱۳۷۷ش. طالبان دوباره بر مزار شریف مسلط شدند و از روز دوم، با جستجو و بازداشت شیعیان هزاره، افراد بسیاری را کشتند. هم‌چنین ۱۰ کارمند کنسول‌گری ایران در این شهر و یک خبرنگار ایرانی کشته شدند.[۸]
- ۱۵آذر/قوس ۱۳۹۰ش. انفجار در مراسم عزاداری روز عاشورا،
۶ نفر را کشت و ۲۰ نفر را زخمی کرد.[۹]
- ۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ش/۱۹ رمضان. یک انفجار در مسجد «سه دکان»، بزرگترین و قدیمی‌ترین مسجد شیعیان هزاره در مرکز مزار شریف، هنگام ادای نماز ظهر، ده‌ها کشته و زخمی شدن برجای گذاشت.[۱۰]
مدارس علمیه
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ انصاری، انکشاف امروزی شهر مزار شریف، ۱۳۷۳ش، ص۷.
- ↑ میرخواند، تاریخ حبیب السیر، نشر خیام، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۱۷۱ و ۱۷۲؛ هروی، تاریخ روضة الصفا، ۱۳۸۷ش، ج۱۱، ص۵۷۴۶ و ۵۷۴۷.
- ↑ میرخواند، تاریخ حبیب السیر، ج۴، ص۱۷۱ و ۱۷۲؛ هروی، تاریخ روضة الصفا، ۱۳۸۷ش، ج۱۱، ص۵۷۴۶ و ۵۷۴۷.
- ↑ میرخواند، تاریخ حبیب السیر، نشر خیام، ۱۳۸۰ش، ج۴، ص۱۷۱ و ۱۷۲؛ هروی، تاریخ روضة الصفا، ۱۳۸۷ش، ج۱۱، ص۵۷۴۶ و ۵۷۴۷.
- ↑ مروزی، الفخری فی انساب الطالبیین، ۱۴۰۹ق، ص۶۴، پانوشت؛ فاطمی، وقف میراث جاودان، ص۱۱۰.
- ↑ «در بلخ بیا، ببین چه بیت الشرف است»، شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ محقق، بررسی ریشه‌های تاریخی تشیع در افغانستان، ۱۳۹۱ش، ص۲۸۰.
- ↑ محقق، بررسی ریشه‌های تاریخی تشیع در افغانستان، ۱۳۹۱ش، ص۲۸۰.
- ↑ «عاشورای خونین در افغانستان،عراق و پاکستان»، همشهری آنلاین.
- ↑ «انفجار در مسجد شیعیان در مزار شریف»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «آغاز نام‌نويسی كلاس‌های قرائت قرآن كريم مدرسه علميه «سلطانيه»»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ «روایتی از زندگی عارفانه مرجع تقلید شیعیان افغانستان/ رهبری فرمودند «سلام خاص مرا به آیت‌الله محقق کابلی برسانید»»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «اولین دوره از شاگردان مدرسه دینی حسنیه در مزارشریف، فارغ شدند»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «مدرسه علمیه ثقلین مزارشریف میزبان همایش بزرگ «سیدالساجدین»»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ ««افتتاح مرکز فقهی ائمه اطهارعلیهم السلام در شهر مزار شریف»، سایت مرکز فقهی ائمه اطهار.
یادداشت
- ↑ ابومسلم به جعفر صادق نوشته بود که می‌تواند حکومت را پس از سقوط بنی امیه به او دهد ولی امام رد کرده و گفته بود قبر علی بن ابیطالب را از نجف به جای دیگر ببرد تا مبادا مورد بی‌احترامی یا انتقام بنی امیه قرار گیرد.
منابع
- انصاری، سلطان محمد، انکشاف امروزی شهر مزار شریف، مزار شریف، اداره شهرداری، ۱۳۷۳ش.
- «در بلخ بیا، ببین چه بیت الشرف است»، وبگاه شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۴ مهر ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۱ فروردین ۱۴۰۳ش.
- فاطمی، سید حسن، «پژوهشی در مورد مزار معروف در مزار شریف افغانستان»، نشریه میراث جاویدان، شماره ۵۲.
- محقق، قربان‌علی ارزگانی، بررسی ریشه‌های تاریخی تشیع در افغانستان، قم، نشر آشیانه مهر، ۱۳۹۱ش.
- مروزی، اسماعیل بن حسین، الفخری فی انساب الطالبیین، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۹ق.
- میرخواند بلخی، سید محمّد، «روضة الصفا»،
- هروی، خواجه غیاث‌الدین، «تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد البشر»، نشر هرمس، تهران، ۱۳۸۷ش.
- باشگاه خبرنگاران جوان، «مدرسه علمیه ثقلین مزارشریف میزبان همایش بزرگ «سیدالساجدین»»
- سایت مرکز فقهی ائمه اطهار، ««افتتاح مرکز فقهی ائمه اطهارعلیهم السلام در شهر مزار شریف»
- خبرگزاری جمهور، «اولین دوره از شاگردان مدرسه دینی حسنیه در مزارشریف، فارغ شدند»
- خبرگزاری بین المللی قرآن، «آغاز نام‌نويسی كلاس‌های قرائت قرآن كريم مدرسه علميه «سلطانيه»»
- خبرگزاری فارس،«روایتی از زندگی عارفانه مرجع تقلید شیعیان افغانستان/ رهبری فرمودند «سلام خاص مرا به آیت‌الله محقق کابلی برسانید»»