مزار شریف

مزار شریف (افغانستان)

مزار سخی در مزار شریف
اطلاعات کلی
ویژگی	مرقد منسوب به امام علی (ع)
کشور	افغانستان
استان	بلخ
مساحت	۴۸ کیلومتر مربع
جمعیت کل	۴۶۵ هزار نفر (۱۳۹۸ش)
نام محلی	مزار
زبان	پارسی، ازبکی
نژاد	ازبک، هزاره، تاجیک
ادیان	اسلام
مذهب	شیعه و اهل سنت
اطلاعات تاریخی
نام قدیم	خواجه خیران
سال تأسیس	قرن ۹ق (۸۶۰ش)
قدمت	تیموریان
وقایع مهم	ایجاد زیارت‌گاه (قرن ۹ق)، کشتار شیعیان توسط طالبان (مرداد/اسد ۱۳۷۷ش)
اماکن
زیارتگاه	زیارت سخی
حوزه علمیه	مدارس سلطانیه، جامعةالاسلام، حسنیه، ثقلین
مساجد	مسجد کبود (آبی)، مسجد سلطانیه

مزار شریف بزرگ‌ترین شهر در شمال افغانستان، مرکز ولایت بلخ و همسایه غربی شهر باستانی بلخ است. این شهر نام و موقعیت خود را به خاطر پیدا شدن مزارِ شریفِ سخی یا زیارت سخی، مرقد منسوب به امام علی(ع) در قرن ۹ق به دست آورد. برخی معتقدند پیکر امام علی(ع) توسط ابومسلم خراسانی (درگذشت:۱۳۷ق) و با درخواست امام صادق (ع) (۸۳ق ـ‌ ۱۴۸ق) از نجف به بلخ منتقل شد. گفته شده این قبر در گذر تاریخ، پنهان بود تا در سال ۸۸۵ق/۸۵۹ش، دوران حکومت سلطان حسین بایقرا، امیر تیموری پیدا شد و بدستور او و با نظارت وزیرش، علی‌شیر نوایی بارگاهی روی قبر ساخته و نهری بنا شد. به‌مرور مزار شریف به مکانی مشهور و در مسیر پیشرفت تبدیل شد. در سال ۱۲۴۵ش/۱۸۶۶م، مرکزیت ولایت بلخ، از بلخ به این شهر منتقل شد. باور غالب شیعیان بر وجود مرقد علی بن ابی‌طالب در شهر نجف، عراق است.

جایگاه

مزار شریف بزرگ‌ترین شهر از نظر جمعیت و مساحت در ناحیه شمال افغانستان است. شهرت این شهر، به‌خاطر وجود مرقدی منسوب به امام علی(ع) در آن است. سالانه هزاران مسلمان به مزار شریف می‌روند تا مزار سخی را زیارت کنند که گفته شده مرقد علی بن ابی‌طالب است و نیز در مراسم برافراشتن عَلم سخی شرکت می‌کنند که هر نوروز در این زیارت‌گاه انجام می‌شود.

جغرافیا و جمعیت

موقعیت ولایت بلخ

مزار شریف در شمال افغانستان، در مرکز ولایت بلخ و در همسایگی شهرهای نهر شاهی، مارمَل و دِهدادی قرار دارد. جمعیت مزار شریف در ۱۳۹۸ش حدود ۴۶۵ هزار نفر برآورد شده بود. ساکنین این شهر، از اقوام هزاره، ازبک، تاجیک و ترکمن هستند.

مقبره منسوب به امام علی(ع)

نمایی از مزار شریف در ۱۸۹۰میلادی

مسجد کبود، مرقد منسوب به امام علی(ع)

گزاره‌های تاریخی

نوشتار اصلی: مسجد کبود (مزار شریف)

چند روایت تاریخی وجود دارد که در آنها گفته شده در زمان مبارزه ابومسلم (درگذشت:۱۳۷ق) با بنی‌امیه، با درخواست امام صادق علیه‌السلام و دستور ابومسلم، پیکر امام علی علیه‌السلام از نجف به روستایی نزدیک بلخ جابجا شد. سپس در سال ۵۳۰ق، نوشته‌هایی از ابومسلم شامل این قضیه یافت شد. سلطان سنجر (در گذشت: ۵۵۲ق)، فرزند ملکشاه سلجوقی به قماج، والی بلخ دستور جستجو داد و او در حفاری مکانی به‌نام تلّ علی، گنبد کوچکی با دریچه فولادین پیدا کرد که درون آن، صندوقی فولادی با عبارت «هذا قبر ولی الله علی اسدالله» قرار داشت. سنجر در آنجا بارگاهی ساخت.
در زمان حمله چنگیز مغول به بلخ، مردم از ترس حمله مغولان به بارگاه مزارشریف و حرمت‌شکنی آنان، بنای مزار را ویران کردند و اثری از آن بر جای نگذاشتند. در سال ۸۸۵ قمری در زمان سلطان حسین بایقرا (تیموری)، از اسناد به‌جامانده از سلجوقیان در بلخ، محل قبر علی(ع) پیدا شد و او دستور داد برای آبادانی آنجا ساختمانها و بازاری ساختند و صد خانوار از بزرگان هرات را به آنجا فرستاد و نهری از رودخانه بلخ برای این شهر پدید آورد و وقف کرد که به نهر شاهی موسوم گردید.

شهرت و پیشرفت

شهر مزار شریف (افغانستان) (آریانا نیوز)

گویند که مرتضی علی در نجف است		در بلخ بیا ببین چه بیت الشرف است
جامی نه عدن گوی و نه بین الجبلین		خورشید یکی و نور او هر طرف است

از آن پس حاکمان و سلاطین تعمیرات و توسعه‌هایی در این بارگاه پدید آوردند و موقوفاتی کردند. از جمله عبدالمؤمن خان بن عبدالله خان ازبک، یازدهمین امیر شیبانی گنبدی بر آن ساخت و ولی محمدخان بن جانی خان، دومین امیر سلسله جانی، تزییناتی در ساختمانها و داخل روضه پدید آورد و باغهایی ساخت. در زمان محمد مقیم خان بن سبحانقلی خان، حاکم بلخ زلزله رخ داد و گنبد از هم پاشید و او باری دیگر آن را ساخت. کاشی کاری بارگاه از سال ۱۲۸۷ق. در زمان حکومت امیر علم خان توسط استاد سمیع سمرقندی شروع شد. محمد ظاهرشاه، پادشاه اسبق افغانستان نیز در سال ۱۳۱۹ش. تعمیرات و تزییناتی در این بنا ایجاد کرده است.

دیدگاه شیعیان

بنابر باور غالب شیعیان مدفن امام علی(ع) در نجف اشرف است. شهاب‌الدین مرعشی نجفی (درگذشت:۱۳۶۹ش)، از نسب‌شناسان معاصر، فرد مدفون در این مقبره را از سادات مشهور بلخ می‌دانست که نام وی و پدرش به نام امام علی(ع)و پدر آن حضرت شبیه بوده و گمان شده که این قبر متعلق به حضرت علی(ع) است. او نسب این فرد را ابوالحسن علی بن ابوطالب حسن بن ابوعلی عبیدالله بن محمد بن عبیدالله بن علی بن حسن امیر بن حسین بن جعفر حجت بن عبیدالله بن حسین اصغر بن علی بن الحسین(ع) نوشته است.

کهن‌ترین منبعی که از مدفن منسوب به امام علی(ع)یاد کرده، کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات نوشته علی بن ابی‌بکر هروی (درگذشتۀ ۶۱۱ق)است که این باور را نادرست خوانده و قبر امام(ع)را در نجف دانسته است.

وقایع شیعیان

• ۳خرداد/جوزا ۱۳۷۶ش. طالبان مزار شریف را تصرف کردند ولی با قیام شیعیان هزاره و همراهی اقوام دیگر، با دادن تلفات بسیار، فرار کردند.
• ۱۷تا۱۹مرداد/اسد ۱۳۷۷ش. طالبان دوباره بر مزار شریف مسلط شدند و از روز دوم، با جستجو و بازداشت شیعیان هزاره، افراد بسیاری را کشتند. هم‌چنین ۱۰ کارمند کنسول‌گری ایران در این شهر و یک خبرنگار ایرانی کشته شدند.
• ۱۵آذر/قوس ۱۳۹۰ش. انفجار در مراسم عزاداری روز عاشورا، ۶نفر را کشت و ۲۰ نفر را زخمی کرد.

مدارس علمیه

• مدرسه سلطانیه
• مدرسه جامعةالاسلام
• مدرسه حُسنیه (خواهران)
• مدرسه ثقلین
• مرکز فقهی ائمه اطهار

جستارهای وابسته

• نجف
• حرم امام علی(ع)
• زیارتگاه سخی

منابع

• انصاری، سلطان محمد، انکشاف امروزی شهر مزار شریف، مزار شریف، اداره شهرداری، ۱۳۷۳ش.
• فاطمی، سید حسن، «پژوهشی در مورد مزار معروف در مزار شریف افغانستان»، نشریه میراث جاویدان، شماره ۵۲.
• محقق، قربان‌علی ارزگانی، بررسی ریشه‌های تاریخی تشیع در افغانستان، قم، نشر آشیانه مهر، ۱۳۹۱ش.
• مروزی، اسماعیل بن حسین، الفخری فی انساب الطالبیین، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، قم، ۱۴۰۹ق.
• میرخواند بلخی، سید محمّد، «روضة الصفا»، مقدمه جواد مشکور،
• هروی، خواجه غیاث‌الدین، «تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد البشر»، نشر هرمس، تهران‫، ۱۳۸۷ش.
• باشگاه خبرنگاران جوان، «مدرسه علمیه ثقلین مزارشریف میزبان همایش بزرگ «سیدالساجدین»»
• سایت مرکز فقهی ائمه اطهار، ««افتتاح مرکز فقهی ائمه اطهارعلیهم السلام در شهر مزار شریف»
• خبرگزاری جمهور، «اولین دوره از شاگردان مدرسه دینی حسنیه در مزارشریف، فارغ شدند»
• خبرگزاری بین المللی قرآن، «آغاز نام‌نويسی كلاس‌های قرائت قرآن كريم مدرسه علميه «سلطانيه»»
• خبرگزاری فارس،«وایتی از زندگی عارفانه مرجع تقلید شیعیان افغانستان/ رهبری فرمودند «سلام خاص مرا به آیت‌الله محقق کابلی برسانید»»