اصبغ بن نباته
| اصحاب امام علی(ع) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | اَصبَغ بن نُباته تمیمی حَنْظلی مُجاشِعی |
| کنیه | ابوالقاسم |
| نسب | قبیله بنی حنظلة |
| محل زندگی | کوفه |
| مذهب | شیعه |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام علی(ع) |
| مشایخ | از ابوایوب انصاری، عمار بن یاسر و ... |
| راویان از او | ابوالجارود، خالد نوفلی، محمد بن داوود غنوی، اجلح بن عبدالله کندی و ابوحمزه ثمالی |
| اعتبار | ثقه |
| موضوع روایات | تاریخی، فقهی و اخلاقی |
| تألیفات | عجائب احکام امیرالمومنین(ع) |
| سایر | از اعضای شرطة الخمیس |
اَصبَغ بن نُباته تمیمی حَنْظلی مُجاشِعی (قرن اول هجری قمری)، از یاران علی امام علی(ع). وی اهل کوفه بود و در دوران خلافت امام علی(ع)، یکی از نام‌دارترین و استوارترین یاران امام علی(ع) و از اعضای شرطة الخمیس محسوب می‌شد.
رجال شناسان شیعه او را توثیق کردند ولی بسیاری از اهل سنت او را به جهت ارتباط وی با امام علی(ع) تضعیف کرده و اصبغ را رافضی و غالی می‌دانند.
وی بیشترین روایاتش از امام علی(ع) می‌باشد. شهرت او به دلیل نقل عهدنامه مالک اشتر و نامه امام علی(ع) به محمدبن حنفیه است. اصبغ بن نباته علاوه بر امام علی(ع) از افراد دیگری همچون ابوایوب انصاری و عمار بن یاسر روایت نقل کرده است. برای اصبغ بن نباته کتاب عجائب احکام امیرالمومنین(ع) ذکر شده است.
زندگی‌نامه
کنیه اصبغ بن نباته ابوالقاسم است. او از قبیله بنی حنظله، از تیره مُجاشع بن دارم بود.[۱] وی در کوفه و در خلافت امام علی(ع)، یکی از نام‌دارترین و استوارترین یاران آن امام بود.[۲] از برخی روایات، میزان محبوبیت و منزلت اَصبَغ نزد علی(ع) به خوبی آشکار است.[۳]
به روایت نصر بن مزاحم، اصبغ پیرمردی زاهد و عابد بود و از جنگاوران عراق و از سرداران علی(ع) به‌شمار می‌آمد.[۴] اصبغ را یکی از اعضای «شرطة الخمیس» در جنگ صفین دانسته‌اند.[۵] از خود او درباره معنای عنوان «شرطة الخمیس» روایت شده است که ما با علی(ع) شرط و پیمان بستیم تا پای جان در راه او فداکاری کنیم.[۶] وی یکی از راویان رویدادهای جنگ صفین است.[۷] از او روایاتی نیز در شرح حوادث جنگ جمل در دست است.[۸]
اصبغ پس از امام علی(ع) مدتی زنده بود.[۹] او واقعه شهادت امام علی(ع) را گزارش کرده است.[۱۰] شیخ طوسی او را در طبقه اصحاب امام حسن(ع) نیز برشمرده است.[۱۱] تاریخ دقیق درگذشت او مشخص نیست و درباره اینکه او تا چه زمانی زنده بوده است، اقوال مختلفی وجود دارد و حتی گفته شده که وی پس از سده اول قمری درگذشته است.[۱۲] این اقوال گوناگون، از روایات مختلف وی -منقول در منابع روایی- سرچشمه گرفته است؛ برای مثال از او روایتی از امام حسن(ع) [۱۳] و امام حسین(ع) نقل شده است[۱۴] و یا شیخ طوسی[۱۵] آورده است که اصبغ اثری در «مقتل» امام حسین(ع) داشته است. در استناد این موارد، باید بسیار احتیاط کرد؛ زیرا مثلاً طریق روایی اثر یادشده را به سبب کثرت افراد مجهول، ضعیف شمرده‌اند.[۱۶]
جایگاه روایی
مایه شهرت اصبغ، شخصیت روایی اوست. رجال‌شناسان شیعی او را از ثقات برجسته شمرده‌اند.[۱۷] غالب روایاتی که وی نقل کرده، به امام علی(ع) می‌رسد. بیشتر این روایات در کتاب‌ها و منابع شیعی منعکس شده‌اند.[۱۸] بیشتر موضوعات روایات او تاریخی، فقهی و اخلاقی است. مشهورترین روایاتی که اصبغ از امام علی(ع) نقل کرده است، یکی عهدنامه معروف مالک اشتر است و دیگری وصیت امام به فرزندش محمد حنفیه.[۱۹]
اصبغ بن نباته از ابوایوب انصاری، عمار بن یاسر و عمر بن خطاب نیز روایت کرده است.[۲۰] و گروهی چون ابوالجارود، خالد نوفلی، محمد بن داوود غنوی، اجلح بن عبدالله کندی و ابوحمزه ثمالی از او روایت کرده‌اند.[۲۱]
نظر اهل سنت درباره اصبغ
بیشتر رجال‌شناسان و محدثان اهل سنت، اصبغ را غیرموثق و ضعیف دانسته‌اند[۲۲] که این موضوع به پیوند صادقانه اصبغ با امام علی(ع) بی‌ربط نمی‌نماید؛ تا بدانجا که برخی او را «رافضی» و گاه از غلات شیعه محسوب داشته‌اند.[۲۳] با این‌همه، عجلی،[۲۴] اصبغ را در شمار ثقات آورده است.
آثار
به گفته سید محسن امین در اعیان الشیعة اصبغ بن نباته دارای کتاب عجائب احکام امیرالمومنین(ع) بوده است.[۲۵] نجاشی در رجال معتقد است عهدنامه مالک اشتر و نامه امام علی(ع) به محمدبن حنفیه از طریق اصبغ بن نباتة به ما رسیده است.[۲۶]
پانویس
- ↑ انصاری تلمسانی، الجوهرة، ج۱، ص۱۸۶؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۲۳۱.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۶، ص۲۲۵
- ↑ مثلاً رک: طوسی، امالی، ج۱، ص۱۷۶.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ص۴۴۲-۴۴۳
- ↑ خلیفه، تاریخ، ج۱، ص۲۳۱.
- ↑ نک: کشی، معرفة الرجال، ص۱۰۳؛ خویی، معجم الرجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۲۲۲.
- ↑ مثلاً رک: نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ص۳۲۲، ۴۴۲.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۴۸؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۶۳.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۰۷ق، ص۸.
- ↑ مفید، امالی، ۱۴۱۳ق، ص۳۵۱.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۸۰ق، ص۶۶.
- ↑ رک: تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۵، ص۱۰۵.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۲۲۳.
- ↑ رک: ابن شهر آشوب، المناقب، ج۴، ص۵۲
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۳۵۱ش، ۶۳.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۲۲۲.
- ↑ حلی، رجال، ۱۳۸۱ق، ص۲۴؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۳۸۹ق، ج۲۰، ص۱۴۲؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۳۸۹ق، ج۲۰، ص۱۴۳.
- ↑ برای فهرستی از روایات وی در کتب اربعهخویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۲۲۲.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۳۵۱ش، ص۶۲؛ طوسی، الفهرست، ۱۳۵۱ش، ص۶۳.
- ↑ ذهبی، میزان الاعتدال، ج۱، ص۲۷۱؛ مزی، تهذیب الکمال، ج۳، ص۳۰۸.
- ↑ ابن حبان، المجروحین، ج۱، ص۳۵۷؛ مزی، تهذیب الکمال، ج۳، ص۳۰۸.
- ↑ یحیی بن معین، التاریخ، ج۲، ص۴۲؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۶، ص۲۲۵؛ ابن حبان، المجروحین، ج۱، ص۱۷۴؛ ابن عدی، الکامل فی الضعفاء، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۹۸؛ جوزجانی، احوال الرجال، ص۴۷؛ نسایی، الضعاء و المتروکین، ص۱۵۶؛ دارقطنی، الضعفاء المتروکین، ص۶۷؛ ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۸۱.
- ↑ نک: بسوی، المعرفة و التاریخ، ج۳، ص۱۹۰؛ ذهبی، المغنی، ج۱، ص۹۳؛ ابن حجر عسقلانی، تقریب التهذیب، ۱۳۹۵ق ج۱، ص۸۱.
- ↑ عجلی، تاریخ الثقات، ص۷۱
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۶۵
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۸
منابع
- ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تصحیح، محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، بی‌جا، ۱۳۷۸ق.
- ابن حبان، محمد، المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، تحقیق، محمود ابراهیم زاید، بیروت، بی‌جا، ۱۳۹۶ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمد، تقریب التهذیب، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، بی‌جا، ۱۳۹۵ق.
- ابن حزم، علی بن احمد بن سعید، جمهرة انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق، احسان عباس، بیروت، دار صادر، چاپ اول، ۱۹۷۸م.
- ابن شهر آشوب، محمد، مناقب آل ابی‌طالب، قم، مطبعة علمیة.
- ابن عدی، احمد، الکامل فی الضعفاء الرجال، بیروت، بی‌جا، ۱۴۰۵ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- انصاری تلمسانی، محمد بن ابی‌بکر (معروف به بری)، الجوهرة فی النسب النبی علیه السلام و اصحابه العشره، به کوشش محمد تونجی، ریاض، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- بسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۹م.
- تهرانی، محمدمحسن(آقا بزرگ)، الذریعة الی تصانیف الشیعة، تحقیق احمد حسینی اشکوری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- جوزجانی، ابراهیم، احوال الرجال، به کوشش صبحی بدری سامرایی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- حر عاملی، محمد، وسائل الشیعة، تحقیق، محمد رازی، بیروت، بی‌جا، ۱۳۸۹ق.
- حلی، حسن، رجال، تحقیق، محمدصادق بحرالعلوم، نجف، بی‌جا، ۱۳۸۱ق.
- خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۷م.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، بی‌جا، ۱۴۰۳ق.
- دارقطنی، علی، الضعفاء و المتروکین، تحقیق، صبحی بدری سامرایی، بیروت، بی‌جا، ۱۴۰۶ق.
- ذهبی، محمد، المغنی، به کوشش نورالدین عتر، حلب، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
- ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، تحقیق، علی محمد بجاوی، بیروت، بی‌جا، ۱۹۶۳م.
- طوسی، محمدبن حسن، الفهرست، تحقیق، محمود رامیار، مشهد، بی‌جا، ۱۳۵۱ش.
- طوسی، محمدبن حسن، امالی، تحقیق، محمدصادق بحرالعلوم، نجف، بی‌جا، ۱۳۸۴ق..
- طوسی، محمدبن حسن، رجال الطوسی، نجف، بی‌جا، ۱۳۸۰ق.
- عجلی، احمد بن عبدالله، تاریخ الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
- کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال(معروف به رجال کشی)، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
- مزی، جمال‌الدین یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۱م.
- مفید، محمد، امالی، تصحیح، حسین استاد ولی، علی اکبر غفاری، قم، کنگره شیخ، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- نجاشی، احمد بن على، رجال النجاشی، تحقیق، سید موسی شبیری زنجانی، قم، بی‌جا، ۱۴۰۷ق.
- نجاشی، احمد بن على، رجال النجاشی، قم، موسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسين بقم المشرفة، جاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
- نسایی، احمد، الضعفاء و المتروکین، همراه الضعفاء الصغیر بخاری، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- نصر بن مزاحم، وقعة صفین، به کوشش عبدالسلام هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق.
- یحیی بن معین، التاریخ، به کوشش احمد محمد نورسیف، مکه، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایره المعارف بزرگ اسلامی