شق الصدر
| معجزات و ارهاصات | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
شَقُّالصدر یا شَقُّ صدرالنبی، به گزارشی در برخی منابع اسلامی اشاره دارد که بر اساس آن، در دوران کودکی پیامبر اسلام واقعهای خارقالعاده رخ داده که در آن سینه پیامبر گشوده و قلب او پاکسازی شده است. این گزارش در شماری از منابع اهلسنت نقل شده است.
درباره صحت تاریخی و تفسیر این گزارش اتفاقنظر وجود ندارد. برخی عالمان اهلسنت آن را پذیرفتهاند، در حالی که گروهی دیگر در اعتبار آن تردید کردهاند. در میان عالمان شیعه نیز غالباً این گزارش رد شده یا بهصورت نمادین و تمثیلی تفسیر شده است. اختلاف نقلها، ناسازگاری با برخی مبانی کلامی و آموزههای قرآنی، تعارض با عصمت پیامبر و ناسازگاری با برخی گزارشهای تاریخی از جمله دلایل طرحشده برای تردید در قطعیت این گزارش است.
برخی مفسران اهلسنت آیه أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ را با این روایت مرتبط دانستهاند؛ اما شماری از مفسران شیعه این تطبیق را ناتمام یا فاقد دلیل کافی میدانند.
اهمیت و جایگاه
شقّالصدر به واقعهای منسوب به دوران کودکی حضرت محمد اشاره دارد که در آن سینه او شکافته و قلبش پاکسازی شده است.[۱] این داستان در منابع سیره و حدیثی اهلتسنن نقل شده است.[۲] از جمله در صحیح البُخاری،[۳] صحیح مُسلم،[۴] سُنَن تِرمِذی،[۵] و سُنَن نِسائی.[۶] برخی منابع این واقعه را از اِرهاصات پیامبر (رخدادهای پیش از بعثت) میدانند.[۷]
برخی مفسران اهلسنت، آیه ۱ سوره انشراح را بر ماجرای شقالصدر تطبیق کردهاند.[۸] اما ناصر مکارم شیرازی، مفسر شیعه قرن ۱۵ق، چنین تفسیری را بدون دلیل میداند.[۹] برخی پژوهشگران شیعه داستان شقالصدر را از اسرائیلیات دانسته و آن را سبب وهن شخصیت پیامبر برشمردهاند.[۱۰] همچنین محمد عَبدُه مفسّر سنیمذهب، روایات شقالصدر را قطعی نمیداند و معتقد است این روایات برای اثبات عقاید و ایمان به غیب مفید نیست.[۱۱]
شرح ماجرا
بر اساس منابع اهلسنت، در دوران کودکی پیامبر دو فرشته به صورت انسان نزد او آمدند.[۱۲] آنان سینه پیامبر را شکافتند، قلبش را بیرون آورده[۱۳] و پس از پاکسازی دوباره در جای خود قرار دادند.[۱۴] حلیمه، دایه پیامبر، او را نزد کاهنی برد که هشدار داد محمد در آینده دین مردم را تغییر خواهد داد.[۱۵]
برخی گزارشها حاکی از آن است که این واقعه چند بار در طول زندگی پیامبر رخ داده است، از جمله در سن سه سالگی، ده سالگی، هنگام مبعث و معراج.[۱۶] برخی معتقدند شقصدر دوران کودکی برای پاکسازی پیامبر از صفات کودکان بوده و شقصدرهای مربوط به مبعث و معراج برای افزایش تقرب پیامبر به خدا رخ داده است.[۱۷] ابنعاشور برخی از این گزارشها را مربوط به عالم رؤیا دانسته است.[۱۸]
ماجرایی مشابه در منابع شیعه
در منابع شیعه، روایت این واقعه متفاوت است: طبق نقل ابنشهرآشوب در کتاب المناقب، پیامبر با فرزندان حلیمه به صحرا رفت و فرشتگانی او را به قله کوه برده و شستشو و نظافت کردند. حلیمه هنگام دیدار با محمد، نوری از او مشاهده کرده و بوی مشک از او استشمام کرد.[۱۹] به گفته سید هاشم رسولی محلاتی، تاریخپژوه شیعه، این نقل بسیاری از اشکالهای موجود در دیگر منابع را ندارد.[۲۰]
رویکرد مذاهب اسلامی نسبت به شقّالصدر
اکثر عالمان شیعه واقعه شقالصدر را رد کردهاند.[۲۱] سید جعفر مرتضی عاملی، مؤلف کتاب الصحیح من سیرة النبی الاعظم، آن را گزارشی اسطورهای و برگرفته از داستانهای جاهلیت میداند.[۲۲] با این حال، برخی دیگر از عالمان شیعه مانند سید محمدحسین طباطبایی و ناصر مکارم شیرازی، این واقعه را نمادین و تمثیلی میدانند[۲۳] و معتقدند که بیانگر تقویت روحی و پاکسازی اخلاقی پیامبر توسط امدادهای الهی است.[۲۴] [۲۵]
در مقابل، بیشتر عالمان اهلسنت این واقعه را پذیرفتهاند.[۲۱] هرچند برخی از آنها صحت آن را مورد تردید قرار دادهاند.[۲۶] ابنحَجَر عسقلانی نیز بر این باور است که روایت باید بر معنای ظاهری خود حمل شود و تأویلکردن آن درست نیست.[۲۷]
نقدها
گزارش شقّالصدر از سوی عالمان شیعه و سنی مورد نقد قرار گرفته است.[۲۸] برخی از این انتقادها عبارتاند از:
- اختلاف با آموزههای قرآنی؛ به گفته محمود ابورَیّه، قرآن پیامبر را شخصیتی نفوذناپذیر در برابر شیطان معرفی میکند، ماجرای شقالصدر با این گزاره همخوانی ندارد.[۲۹]
- تعارض با عصمت پیامبر(ص).[۳۰]
- محدود کردن اختیار پیامبر در پرهیز از گناهان و مجبور کردن او به انجام غیرمحرّمات.[۳۱]
- اختلاف روایتها در جزئیات.[۲۵] البته سید هاشم معروف الحسنی، پژوهشگر شیعه، معتقد است این مسئله دلیلی بر انکار اصل واقعه نیست، زیرا معجزات غالباً فراتر از درک عقل بشری هستند.[۳۲]
- بیارتباطبودن ارتقای رتبه معنوی با شستشوی ظاهری قلب.[۳۳]
- ناسازگاری با برخی گزارههای تاریخی.[۳۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳۲، ص۲۰۵؛ بوطی، فقه السیره، دار الفکر، ص۴۰.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص)، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۶۵.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۷۸؛ ج۲، ص۱۵۶؛ ج۴، ص۱۳۵؛ ج۵، ص۵۲.
- ↑ حجاج بن مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۱۴۷.
- ↑ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۳۹۵ق، ج۵، ص۴۴۲.
- ↑ نسائی، سنن النسائی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۱۷.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳۲، ص۲۰۵؛ بوطی، فقه السیره، دار الفکر، ص۴۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۳۲، ص۲؛ ابنکثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۸، ص۴۱۵؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۳۸۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۱۲۳.
- ↑ کربلایی پازوکی، «سرگذشت شق صدر النبی از پندار تا حقیقت»، ص۱۱۳.
- ↑ رشیدرضا، تفسیر القرآن الحکیم، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۹۲.
- ↑ ابناسحاق، کتاب السیر و المغازی، ۱۳۹۸ق، ص۵۱.
- ↑ ابناسحاق، کتاب السیر و المغازی، ۱۳۹۸ق، ص۵۱.
- ↑ ابناسحاق، کتاب السیر و المغازی، ۱۳۹۸ق، ص۵۱.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، دار التراث، ج۲، ص۱۶۳.
- ↑ ابوریه، اضواء علی السنة المحمدیه، ۱۹۹۴م، ص۱۶۰.
- ↑ طهطاوی، نهایة الایجاز، ۲۰۰۶م، ص۵۶.
- ↑ ابنعاشور، التحریر و التنویر، مؤسسة التاریخ، ج۳۰، ص۳۶۱.
- ↑ ابنشهرآشوب، مناقب آل ابیطالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۳۳.
- ↑ رسولی محلاتی، درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۲۰۲.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ کربلایی پازوکی، «سرگذشت شق صدر النبی از پندار تا حقیقت»، ص۱۱۵.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص)، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۷۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۳، ص۲۳؛ و ج۲۰، ص۳۱۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۱۲۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۱۲۳.
- ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ رسولی محلاتی، درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۹۴-۱۹۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابوریه، اضواء علی السنة المحمدیه، ۱۹۹۴م، ص۱۵۸-۱۶۱؛ غزالی، فقه السیره، ۱۴۲۷ق، ص۶۵-۶۶؛ هیکل، حیاة محمد، ۱۴۲۸ق، ص۱۴۲.
- ↑ عسقلانی، فتح الباری، ۱۹۵۹م، ج۷، ص۲۰۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابوریه، اضواء علی السنة المحمدیه، ۱۹۹۴م، ص۱۵۸-۱۶۱؛ غزالی، فقه السیره، ۱۴۲۷ق، ص۶۵-۶۶؛ هیکل، حیاة محمد، ۱۴۲۸ق، ص۱۴۲.
- ↑ ابوریه، اضواء علی السنة المحمدیه، ۱۹۹۴م، ص۱۶۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۰۹.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص)، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۶۹.
- ↑ حسنی، سیرة المصطفی، ۱۴۱۶ق، ص۴۵.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص)، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۶۸.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص)، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۶۵.
منابع
- آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المعانی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابوریه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیه، قاهره، دار المعارف، ۱۹۹۴م.
- ابناسحاق، محمد، کتاب السیر و المغازی، بیروت، دار الفکر، ۱۳۹۸ق.
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب(ع)، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابنعاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ، بیتا.
- ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دار طوق النجاة، ۱۴۲۲ق.
- بوطی، محمد سعید رمضان، فقه السیرة دراسات منهجیة علمیة لسیرة المصطفی علیه السلام و ما تنطوی علیه من عظات و مبادی و احکام، بیروت، دار الفکر، بیتا.
- ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی، ۱۳۹۵ق.
- حجاج بن مسلم، مسلم، صحیح مسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- حسنی، هاشم معروف، سیرة المصطفی، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۱۶ق.
- رسولی محلاتی، هاشم، درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- رشیدرضا، محمد، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۱۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق.
- طهطاوی، رفاعة رافع، نهایة الایجاز فی سیرة ساکن الحجاز، قاهره، دار الذخائر، ۲۰۰۶م.
- عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم (ص)، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۶ق.
- عسقلانی، ابنحجر، فتح الباری، دار المعرفة، بیروت، ۱۹۵۹م.
- غزالی، محمد، فقه السیره، دمشق، دار القلم، ۱۴۲۷ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- کربلایی پازوکی، علی، «سرگذشت شق صدر النبی از پندار تا حقیقت»، در مجله کلام اسلامی، شماره ۳۱، پاییز ۱۳۷۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، حلب، مکتب المطبوعات الاسلامیه، ۱۴۰۶ق.
- هیکل، محمد حسین، حیاة محمد، قم، المجمع العالمی لاهل البیت، ۱۴۲۸ق.
پیوند به بیرون
