 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
آبار علی، (به معنای چاه‌های علی) منطقه‌ای غالباً پوشیده از نخلستان، در حدود هشت کیلومتری جنوب مدینه، که در آن، چاه‌های آبی منسوب به علی بن ابی طالب(ع) وجود دارد. این مکان از میقات‌های حج است. امروزه از سه نام آبار علی، ذوالحلیفه و مسجد شجره برای اشاره به این منطقه استفاده می‌شود.
 منطقه آبار علی و چاه منسوب به امام علی(ع) | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | عربستان |
| اطلاعات تاریخی | |
| پیشینه تشیع | انتساب آبادی این منطقه به امام علی(ع) |
واژه‌شناسی
آبار در عربی، جمع «بِئر» و به معنای چاه‌ها و «آبار علی» به معنای چاه‌های منسوب به علی است. در زبان عربی، کلمه البؤُره نیز از همین ماده، به معنای گودال است.[۱]
در منابع فقهی شیعه[۲] و اهل‌سنت[۳] از آبار علی، با تعابیر بئر علی، اَبیار علی و آبیار علی نیز یاد کرده‌اند.
ویژگی‌های جغرافیایی
آبار علی در حدود هشت کیلومتری جنوب شهر مدینه[۴]، در وادی عقیق و دامنه غربی کوه عیر، بر سر راه مکه قرار دارد و در آن چاه‌های آب و نخلستان است.[۵]
نام معروف امروزی آن آبارعلی است.[۶] نام اصلی منطقه‌ای که چاه‌ها در آن جای دارند، شجره و ذوالحلیفه بوده؛ ولی از یک دوره تاریخی به بعد، نام بئر علی یا آبار علی غلبه یافته است. برخی محققان در این باره پژوهش‌هایی را ترتیب داده‌اند.[۷] در تابلو مکان‌نما نیز نام آبارعلی و ذوالحُلَیفه و مسجد شجره کنار هم آمده‌اند.
میقات حج
از آنجا که آبار علی و مسجد شجره در یک منطقه واقع‌اند، شیعه و سنی، آبار علی را در شمار میقات‌های حج (میقات شهر مدینه) به شمار آورده‌اند. منابع اهل سنت نیز از قرن ۸ و ۹ق. به بعد آبار علی و ذوالحلیفه و مسجد شجره را نام یک مکان و میقات مردم مدینه دانسته‌اند.[۸]
تاریخچه
اطلاعات منابع درباره پیشینه این مکان و به خصوص چاه‌های آن و زمان حفر آنها مختلف است. بنابر برخی منابع، چاه‌ها پیش از هجرت پیامبر(ص) به مدینه وجود داشته و علی(ع) به فرمان رسول خدا(ص) در کنار این چاه‌ها با قبایلی از جنیان جنگیده و آنان را به سختی شکست داده است. منابع اهل‌سنت با نقل فشرده این مطلب، آن را باور عوام دانسته و بر نادرستی‌اش تأکید کرده‌اند.[۹] عالمان دینی شیعی معاصر نیز به این گزارش به لحاظ محتوا و سند نقد جدی وارد کرده‌اند.[۱۰]
برخی دیگر برآنند که این چاه‌ها پیش از آن موجود نبوده و امام علی(ع) به دست خود، چاه‌ها را حفر کرده است.[۱۱] بر اساس این نظریه، امام علی(ع) در ایام خانه‌نشینی، چاه‌هایی در این منطقه حفر کرد و وقف زائران و حج‌گزاران نمود.[۱۲] جعفر سبحانی براین باور است که از بعضى سخنان امام صادق(ع) استفاده مى شود که اميرمؤمنان(ع) در راه مکّه و کوفه چاه‌هايى حفر كرده است. [۱۳] مناقب از امام صادق(ع) روایت نقل کرده که امام علی(ع) از دسترنج خویش هزار برده را آزاد ساخته و صد چشمه را در منطقه ینبع جوشانده و برای حاجیان قرار داده است و چاه‌هایی را در راه مکه و کوفه حفر کرده است. [۱۴]
انتساب چاه‌ها به امام علی(ع)
برخی عالمان اهل سنت، کوشیده‌اند تا انتساب این چاه‌ها به علی بن ابی طالب(ع) را انکار کنند؛ از جمله عالم اهل‌سنت در مصر، آبار علی میقات حجاج در مدینه را منسوب به علی بن دینار، سلطان دارفور در جنوب سودان، دانسته است. به گفته وی، علی بن دینار در سال ۱۸۹۸م./ ۱۳۱۵ق. در سفر حج، چاه‌های آب ذوالحلیفه را لایروبی، بازسازی و دایر کرد و از آن پس این منطقه به نام او آبارعلی خوانده شد.[۱۵] اما بسیاری از عالمان اهل سنت، در آثار خود، که مربوط به پیش از دوره علی بن دینار است، این چاه‌ها را با نام آبار علی خوانده‌اند؛ از جمله: ابن تیمیه (م ۷۲۸ق.)[۱۶]، ابن حجر عسقلانی (م ۸۵۲ق.)[۱۷]، عینی (م ۸۵۵ق)[۱۸] سمهودی (م ۹۱۱ق)[۱۹] ابن‌نجیم مصری (م ۹۷۰ق)[۲۰]، رعینی (م ۹۵۴ق)[۲۱].ملاعلي قاري (م ۱۰۱۴ق)، حصفكي (م ۱۰۸۸ق) و كحلاني (م ۱۱۸۲ق) [۲۲] افزون بر این، دلایل دیگری نیز بر رد این نظر اقامه شده است.[۲۳] ابن بطوطه(جهانگرد مسلمان۷۰۳-۷۷۰ق) در سفرنامه‌اش در مسیر حرکت از مدینه به مکه به چاهی در منطقه عُسفان اشاره کرده که منسوب به امام علی بوده و گفته شده که او حفر کرده است.[۲۴]
جستار وابسته
پانویس
- ↑ فراهیدی، العین، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۲۹۰؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ج۴، ص۳۷؛ الزبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۴۳، «بأر».
- ↑ برای نمونه: صافی، مناسک حج، ص۵۷؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۹۸؛ الحج و العمره، ص۱۷۵.
- ↑ الشعرانی، العهود المحمدیه، ۱۳۹۳ق، ص۶۰؛ الدر المختار، ج۲، ص۵۲۲؛ الدویش، فتاوی اللجنه، ج۱۱، ص۱۸۱، ۲۳۸.
- ↑ بدر العینی، عمدة القاری، ج۲۵، ص۶۲؛ المصری، البحر الرائق، ۴۱۸ق، ج۲، ص۵۵۵؛ جعفریان،آثار اسلامی مکه و مدینه، ص: ۲۷۵
- ↑ نک: المعالم الاثیره، ص۱۰۳؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۹۸.
- ↑ کلمة التقوی، ج۳، ص۲۳۰؛ المرهون، اعمال الحرمین، ۱۴۲۲ق، ص۱۳.
- ↑ برای نمونه نک: نجفی، مدینه‌شناسی، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۷۹.
- ↑ برای نمونه نک: بدر العینی، عمدة القاری، ج۱۷، ص۲۲۵؛ ج۲۵، ص۶۲؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۴۱.
- ↑ المصری، البحر الرائق، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۵۵؛ الدر المختار، ج۲، ص۵۲۲-۵۲۳؛ کشف الخفاء، ج۲، ص۴۱۸.
- ↑ برای نمونه نک: تبریزی، صراط النجاة، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۴۵۱.
- ↑ الدمیاطی، اعانة الطالبین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۴۱.
- ↑ مناسک حج، ابطحی، ص۵۴-۵۵؛ عقیقی بخشایشی، چهارده نور پاک، ۱۳۸۱ش، ج۱۲، ص۱۶۷۱-۱۶۷۲.
- ↑ سبحانی، فروغ ولایت،۱۳۷۴ش، ص۳۱۸.
- ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۳۸۸.
- ↑ نک: ,http://www.yabdoo.com, http://www.ibtesama.comhttp://www.sohbanej.com,http://www.daralansar.com.
- ↑ شرح عمدة الفقه، ج۲، ص۳۱۴.
- ↑ فتح الباری، ج۳، ص۳۰۵.
- ↑ بدر العینی، عمدة القاری، ج۱۷، ص۲۲۵؛ ج۲۵، ص۶۲.
- ↑ السمهودی، خلاصة الوفاء، ج۱، ص۲۷۳، ۳۰۹.
- ↑ المصری، البحر الرائق، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۵۵.
- ↑ مواهب الجلیل، ج۴، ص۴۱.
- ↑ الله اکبری، «آبار علی»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج وزیارت.
- ↑ نک: الله اکبری، «آبار علی»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج وزیارت.
- ↑ ابن بطوطه، رحله ابن بطوطه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۶۶.
منابع
بیشتر مطالب و منابع مقاله حاضر از مقاله «آبار علی»، نوشته محمد الله اکبری در دانشنامه حج و حرمین شریفین(با تغییر و تصرف)اخذ شده است.
- ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله، رحله ابن بطوطه، تحقیق عبدالهادی التازی، ۱۴۱۷ق، بی‌نا، بی‌جا.
- الدمیاطی، السید البكری، اعانة الطالبین، بیروت، دار الفكر، ۱۴۱۸ق؛
- المرهون، علی بن منصور، اعمال الحرمین، بی‌جا، دار الهدی، ۱۴۲۲ق؛
- ابن‌شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، نجف، مطبعه حیدریه، ۱۳۷۶ق.
- المصری، ابن‌نجیم، البحر الرائق، به‌تحقیق زكریا عمیرات، بیروت، دار الكتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛
- الزبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، به‌تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفكر، ۱۴۱۴ق؛
- ابن شبّة النمیری، عمر بن شبه، تاریخ المدینة المنوره، به‌تحقیق فهیم محمد شلتوت، قم، دار الفكر، ۱۴۱۰ق؛
- المبارك فوری، محمد عبدالرحمن‌بن عبدالرحیم، تحفة الأحوذي بشرح جامع الترمذي، بیروت، دار الكتب العلمیه، ۱۴۱۰ق؛
- الطوسی، محمد بن حسن، تهذيب الأحكام في شرح المقنعة، به‌تحقیق حسن خرسان، تهران، دار الكتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش؛
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، چهارده نور پاک، قم، نوید اسلام، ۱۳۸۱ش؛
- محمدی ری‌شهری، محمد، الحج والعمرة فی الكتاب والسنه، قم، دار الحدیث، ۱۳۷۶ش؛
- سبحانی، جعفر، فروغ ولایت، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- السمهودی، علی بن عبدالله، خلاصة الوفا بأخبار دار المصطفى(ص)، به كوشش محمد الامین؛
- الحصكفی، محمد بن علی، الدرالمختار، به‌تحقیق مكتب البحوث، بیروت، دار الفكر، ۱۴۱۵ق؛
- الكحلانی، محمد بن اسماعیل، سبل السلام، مصطفی البابی، مصر، ۱۳۷۹ق؛
- البیهقی، احمد بن حسین، السنن الكبری، بیروت، دار الفكر؛
- ابن تیمیة، شرح عمدة فی الفقه، به كوشش العطیشان، الریاض، مكتبة العبیكان، ۱۴۱۳ق؛
- ابو حنیفه، نعمان بن ثابت، شرح مسند ابی‌حنیفه، بیروت، دار الكتب العلمیه؛
- تبریزی، جواد، صراط النجاة في أجوبة الاستفتائات، برگزیده، ۱۴۱۶ق؛
- بدر العینی، محمود بن احمد، عمدة القاري شرح صحیح البخاري، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
- العظیم آبادی، محمد شمس الحق، عون المعبود شرح سنن ابی داود، بیروت، دار الكتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛
- الشعرانی، عبدالوهاب بن احمد، العهود المحمدیه، مصطفی البابی، مصر، ۱۳۹۳ق؛
- فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، به كوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق؛
- الدویش، احمد بن عبدالرزاق، فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و الإفتاء، الرئاسة العامة للبحوث العلمیة و الافتاء.
- نجفی، محمدباقر، مدینه شناسی، تهران، شرکت قلم، ۱۳۶۴ش.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، تهران، ۱۳۸۶ش.
- الله اکبری، محمد، «آبار علی»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج وزیارت، تاریخ درج مطلب: ۲ اردیبهشت ۱۳۹۲، تاریخ بازدید: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۳.