فهرست کنیه‌ها و لقب‌های حضرت فاطمه(س) مجموعه لقب‌ها و کنیه‌هایی است که در روایات و زیارت‌نامه‌ها، برای اشاره به حضرت فاطمه(س) استفاده شده است. زهرا، بتول، سیدة نساء العالمین و کوثر از القاب و اُمُّ اَبیها کنیه مشهور او است.
نام‌ها
فاطمه (از ریشه فطم) به معنای جدا کردن و بریدن چیزی از چیز دیگر است و در روایات چند وجه برای نامیدن حضرت فاطمه(س) به این اسم گفته شده است. [یادداشت ۱] از امام صادق(ع) روایت شده است: «فاطمه(س) در نزد خداوند ۹ اسم دارد: فاطمه، صدّیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، مُحدَّثه و زهراء»[۱] به‌نظر می‌رسد مراد از نام در این روایت، اعم از نام و لقب باشد.
کنیه‌ها
مناقب ابن شهرآشوب چند کنیه برای حضرت فاطمه(س) ذکر کرده است:[۲]
| ام الحسن | ام الحسین | ام المحسن | ام الائمه | ام ابیها |
القاب
در منابع حدیثی و زیارات، القاب متعددی برای حضرت فاطمه(س) شمرده شده است:[۳]
| شماره | لقب | معنا |
|---|---|---|
| ۱ | زَهراء | درخشان و نورانی |
| ۲ | عَذراء | پاکدامن |
| ۳ | معصومَه | مصون از گناه |
| ۴ | حَوراء إنسیّه | حوریه‌ای به صورت انسان |
| ۵ | حُرَّه | آزاد |
| ۶ | مُبارَکه | پربرکت |
| ۷ | بَتُول | جدا و ممتاز از دیگران، بریده از مردم و متوجه به سوی خدا، زنی که عادت ماهیانه نبیند[یادداشت ۲] |
| ۸ | طاهِرَه | پاک |
| ۹ | حَصَان | پاکدامن ، زن پارسا و با عفت |
| ۱۰ | زََکیَّه | پاکیزه (از زشتی‌های اخلاقی) |
| ۱۱ | مَریم کُبری | مریم بزرگ |
| ۱۲ | راضیَه | خشنود (به تقدیر الهی) |
| ۱۳ | صِدّیقَه | بسیار راستگو |
| ۱۴ | مَرضیَّه | کسی که خدا از او راضی و خشنود است |
| ۱۵ | نوریَّه | نورانی |
| ۱۶ | رَضیَّه | مورد رضایت و خشنودی |
| ۱۷ | سَماویَّه | بانوی آسمانی |
| ۱۸ | سَیدة نِساء العالَمین | سرور زنان جهان |
| ۱۹ | حانیَه | بسیار مهربان |
| ۲۰ | مَنصورَه | یاری شده |
| ۲۱ | مُحَدَّثَه | کسی که فرشتگان با او و او با فرشتگان سخن گوید |
| ۲۲ | زاهِدَه | پارسا |
| ۲۳ | طَیّبَه | نیک، زلال، پاک |
| ۲۴ | اُمّ اَبیها | مادر پدرش[یادداشت ۳] |
| ۲۵ | تَقیَّه | پرهیزکار |
| ۲۶ | بَرَّه | نیکوکار |
| ۲۷ | مُطَهَّرَه | پاک |
| ۲۸ | شَهیدَه | بانوی شهید |
| ۲۹ | صادِقَه | راستگو |
| ۳۰ | رَشیدَه | فهمیده و خردمند |
| ۳۱ | فاضِلَه | با فضیلت |
| ۳۲ | نَقیَّه | خالص و ناب |
| ۳۳ | عَلیمَه | دانا |
| ۳۴ | مَهدیَّه | هدایت‌یافته |
| ۳۵ | صَفیَّه | صاف و خالص |
| ۳۶ | عابدَه | عبادت‌کننده |
| ۳۷ | مُتَهَجِّدَه | شب‌زنده‌دار |
| ۳۸ | قانِتَه | پیوسته در حال اطاعت از خدا |
در برخی منابع متاخر القاب دیگری نیز برای حضرت فاطمه(س) ذکر شده است از جمله: سیدة، مصلّیة، قائمة، شاهدة، صائمة، ولیة، زاکیة، سلیمة، حلیمة، حبیبة، جمیلة، حفیفة، صالحة، مصلحة، صبیحة، محمدة، نصیبة، مجیبة، شریفة، مکرمة، عالمة، فاتحة، مُنعِمة، داعیة، معلمة، شافعة، مشفقة، جاهدة، ناصحة، مجتهدة، راقیة، ناصیة، حاضرة، وافیة.[۴] کوثر نیز یکی دیگر از القاب حضرت زهرا است که از سوره کوثر گرفته شده است.[۵] احمد رحمانی همدانی (زاده ۱۳۱۴ش) در کتاب فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی از کتاب «زینب الکبری» نقدی، «خصائص الزینبیة» جزائری، دیوان «الأنوار القدسیة» محمدحسین غروی اصفهانی و «عقیلة الوحی» سید عبدالحسین شرف‌الدین، ۴۹ لقب برای حضرت فاطمه(س) نقل کرده است.[۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۳، ص۱۰.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۵۷.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۵۷؛ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، فی زیارة السیدة الزهراء، ۱۴۱۷ق، ص۱۱۲.
- ↑ انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری، ۱۴۲۸ق، ج۱۸، ص۳۴۶ به نقل از محمد الامین، الفاطمیة فی ذکر أسماء فاطمة علیهاالسّلام.
- ↑ انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری، ۱۴۲۸ق، ج۲۲، ص۲۵.
- ↑ رحمانی همدانی، فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی(ص)، ۱۳۷۸ش، ۶۳۶-۶۳۷.
یادداشت
- ↑ از جمله در حدیثی از پیامبر(ص) آمده است: «خدا او را فاطمه نامیده زیرا او و دوستدارانش (و در روایت دیگر: شیعیانش) را از آتش بریده و بازداشته است.» از امام صادق(ع) نیز نقل شده است: «او فاطمه نامیده شد زیرا از شر و بدی بازداشته شده است.»ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۳۰؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ از پیامبر(ص) پرسیدند معنای بتول، که درباره مریم و فاطمه به کار می‌رود، چیست؟ فرمود: زنی است که هرگز عادت ماهیانه ندیده است.(اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۳۹؛ نیز ببینید: ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۳۰)
- ↑ ام ابیها به لحاظ قواعد زبان عربی، کنیه است ولی با توجه به معنای آن می‌تواند جزو القاب به شمار آید.
منابع
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، المناقب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، قم، رضی، ۱۴۲۱ق.
- انصاری زنجانی، اسماعیل، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء(س)، قم، دلیل ما، ۱۴۲۸ق.
- رحمانی همدانی، احمد، فاطمة الزهراء سلام الله علیها بهجة قلب المصطفی(ص)، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، ۱۳۷۸ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، قبال الاعمال، تحقیق حسین الاعلمی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.