فهرست کنیهها و لقبهای حضرت فاطمه(س)
فهرست کنیهها و لقبهای حضرت فاطمه(س) شامل مجموعهای از القاب و کنیه هایی است که در روایات و زیارتنامهها برای اشاره به حضرت فاطمه(س) بهکار رفتهاند. از جمله القاب مشهور او میتوان به زهرا، بتول، سیدة نساء العالمین و کوثر[۱] اشاره کرد. همچنین اُمُّ اَبیها از کنیههای معروف اوست.
نامها
نام «فاطمه» (برگرفته از ریشه «فطم») به معنای جدا کردن و بریدن چیزی از چیز دیگر است. در روایات، چندین وجه برای نامگذاری حضرت فاطمه(س) به این اسم بیان شده است. [یادداشت ۱]
در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که حضرت فاطمه(س) نزد خداوند ۹ نام دارد: «فاطمه، صدّیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، مُحدَّثه و زهراء».[۲] به نظر میرسد منظور از این نامها در روایت، ترکیبی از نام و لقب باشد.
کنیهها
در کتاب مناقب ابن شهرآشوب چند کنیه برای حضرت فاطمه(س) ذکر شده است.[۳]
| ام الحسن | ام الحسین | ام المحسن | ام الائمه | ام ابیها |
القاب
در منابع حدیثی و زیارات، القاب متعددی برای حضرت فاطمه(س) شمرده شده است:[۴]
| شماره | لقب | معنا |
|---|---|---|
| ۱ | زَهراء | درخشان و نورانی |
| ۲ | عَذراء | پاکدامن |
| ۳ | معصومَه | مصون از گناه |
| ۴ | حَوراء إنسیّه | حوریهای به صورت انسان |
| ۵ | حُرَّه | آزاد |
| ۶ | مُبارَکه | پربرکت |
| ۷ | بَتُول | جدا و ممتاز از دیگران، بریده از مردم و متوجه به سوی خدا، زنی که عادت ماهیانه نبیند[یادداشت ۲] |
| ۸ | طاهِرَه | پاک |
| ۹ | حَصَان | پاکدامن ، زن پارسا و با عفت |
| ۱۰ | زََکیَّه | پاکیزه (از زشتیهای اخلاقی) |
| ۱۱ | مَریم کُبری | مریم بزرگ |
| ۱۲ | راضیَه | خشنود (به تقدیر الهی) |
| ۱۳ | صِدّیقَه | بسیار راستگو |
| ۱۴ | مَرضیَّه | کسی که خدا از او راضی و خشنود است |
| ۱۵ | نوریَّه | نورانی |
| ۱۶ | رَضیَّه | مورد رضایت و خشنودی |
| ۱۷ | سَماویَّه | بانوی آسمانی |
| ۱۸ | سَیدة نِساء العالَمین | سرور زنان جهان |
| ۱۹ | حانیَه | بسیار مهربان |
| ۲۰ | مَنصورَه | یاری شده |
| ۲۱ | مُحَدَّثَه | کسی که فرشتگان با او و او با فرشتگان سخن گوید |
| ۲۲ | زاهِدَه | پارسا |
| ۲۳ | طَیّبَه | نیک، زلال، پاک |
| ۲۴ | اُمّ اَبیها | مادر پدرش[یادداشت ۳] |
| ۲۵ | تَقیَّه | پرهیزکار |
| ۲۶ | بَرَّه | نیکوکار |
| ۲۷ | مُطَهَّرَه | پاک |
| ۲۸ | شَهیدَه | بانوی شهید |
| ۲۹ | صادِقَه | راستگو |
| ۳۰ | رَشیدَه | فهمیده و خردمند |
| ۳۱ | فاضِلَه | با فضیلت |
| ۳۲ | نَقیَّه | خالص و ناب |
| ۳۳ | عَلیمَه | دانا |
| ۳۴ | مَهدیَّه | هدایتیافته |
| ۳۵ | صَفیَّه | صاف و خالص |
| ۳۶ | عابدَه | عبادتکننده |
| ۳۷ | مُتَهَجِّدَه | شبزندهدار |
| ۳۸ | قانِتَه | پیوسته در حال اطاعت از خدا |
در برخی منابع متأخر، القاب دیگری نیز برای حضرت فاطمه(س) ذکر شدهاند که شامل موارد زیر هستند:
سیدة، مصلّیة، قائمة، شاهدة، صائمة، ولیة، زاکیة، سلیمة، حلیمة، حبیبة، جمیلة، حفیفة، صالحة، مصلحة، صبیحة، محمدة، نصیبة، مجیبة، شریفة، مکرمة، عالمة، فاتحة، مُنعِمة، داعیة، معلمة، شافعة، مشفقة، جاهدة، ناصحة، مجتهدة، راقیة، ناصیة، حاضرة و وافیة.[۵]
همچنین، احمد رحمانی همدانی در کتاب فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی به نقل از منابعی چون «زینب الکبری» اثر شیخ جعفر نقدی، «الخصائص الزینبیة» اثر سید نورالدین جزایری، دیوان «الأنوار القدسیة» محمدحسین غروی اصفهانی و «عقیلة الوحی» سید عبدالحسین شرفالدین، ۴۹ لقب برای حضرت فاطمه(س) ذکر کرده است.[۶]
جستارهای وابسته
- فهرست کنیهها و لقبهای پیامبر(ص)
- فهرست کنیهها و لقبهای امام علی(ع)
- فهرست کنیهها و لقبهای امام حسن مجتبی(ع)
- فهرست کنیهها و لقبهای امام حسین(ع)
پانویس
- ↑ انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری، ۱۴۲۸ق، ج۲۲، ص۲۵.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۳، ص۱۰.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۵۷.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۵۷؛ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، فی زیارة السیدة الزهراء، ۱۴۱۷ق، ص۱۱۲.
- ↑ انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری، ۱۴۲۸ق، ج۱۸، ص۳۴۶ به نقل از محمد الامین، الفاطمیة فی ذکر أسماء فاطمة علیهاالسّلام.
- ↑ رحمانی همدانی، فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی(ص)، ۱۳۷۸ش، ص ۶۳۶-۶۳۷.
یادداشت
- ↑ از جمله در حدیثی از پیامبر(ص) آمده است: «خدا او را فاطمه نامیده، زیرا او و دوستدارانش (و در روایتی دیگر: شیعیانش) را از آتش بازداشته و دور کرده است.» همچنین از امام صادق(ع) نقل شده است: «او فاطمه نامیده شد، زیرا از شر و بدی بازداشته شده است.» ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۳۰؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ از پیامبر(ص) پرسیدند معنای بتول، که درباره مریم و فاطمه به کار میرود، چیست؟ فرمود: زنی است که هرگز عادت ماهیانه ندیده است.(اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۳۹؛ نیز ببینید: ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ش، ج۳، ص۳۳۰)
- ↑ ام ابیها به لحاظ قواعد زبان عربی، کنیه است ولی با توجه به معنای آن میتواند جزو القاب به شمار آید.
منابع
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، المناقب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، قم، رضی، ۱۴۲۱ق.
- انصاری زنجانی، اسماعیل، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء(س)، قم، دلیل ما، ۱۴۲۸ق.
- رحمانی همدانی، احمد، فاطمة الزهراء سلام الله علیها بهجة قلب المصطفی(ص)، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، ۱۳۷۸ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، قبال الاعمال، تحقیق حسین الاعلمی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.