حدیث شد رحال
| اطلاعات روایت | |
|---|---|
| موضوع | فضیلت مسجدالنبی، مسجدالحرام و مسجدالاقصی، یا حرمت سفر برای زیارت |
| صادره از | پیامبر اکرم(ص) |
| منابع سنی | صحیح بخاری و صحیح مسلم |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
حدیث شَدّ رِحال، روایت نبویِ درباره فضیلت مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجدالاقصی که شیعیان و عموم اهلسنت، درباره معنای آن با وهابیان اختلافنظر دارند. بر اساس برداشت وهابیها، سفر کردن به هر جایی، غیر از این سه مسجد، حتی به قصد زیارت قبر پیامبر(ص)، حرام و بدعت است، اما به نظر عالمان شیعه و نیز بیشتر علمای اهلسنت، دیدگاه وهابیها با سنت پیامبر(ص) و صحابه ناسازگار است. بر این اساس، از دیدگاه شیعیان و اکثریت اهلسنت، معنای حدیث این است که این سه مسجد نسبت به مساجد دیگر برترند، و به همین دلیل میتوان آنها را مقصد سفر قرار داد، ولی این حدیث به سفرهایی که برای زیارت یا تجارت و مانند آن انجام میشود، ارتباطی ندارد.
این روایت در منابع معتبر اهلسنت نقل شده است. در منابع شیعه نیز، روایت مشابهی از امام علی(ع) وجود دارد که به جای مسجد الاقصی نام مسجد کوفه آمده است. کتابهای مختلفی به بررسی این حدیث و موضوع زیارت قبر پیامبر پرداختهاند؛ از جمله شد الرحال الی زیارة النبی(ص) وآله(ع)، نوشته جعفر سبحانی.
جایگاه و اهمیت
حدیث شَدّ رِحال، حدیثی از پیامبر(ص) است که وَهّابیت با استناد به آن، سفر کردن به قصد زیارت قبر پیامبر(ص) را حرام میدانند.[۱] این حدیث یکی از موضوعات مورد مناظره شیعه و وهابیت است[۲] که در منابع معتبری از اهلسنت مانند صحیح بخاری[۳] و صحیح مسلم[۴] ذکر شده است.
«لا تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلَّا إِلَى ثَلاَثَةِ مَسَاجِدَ: المَسْجِدِ الحَرَامِ، وَ مَسْجِدِ الرَّسُولِ(ص)، وَ مَسْجِدِ الأَقْصَى: بار سفر بسته نمیشود مگر به قصد سه مسجد: مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجدالاقصی.»[۵]
احادیث دیگری نیز در منابع اهلسنت وجود دارد که مضمون آنها مشابه روایت شدّ رحال است.[۶] در برخی منابع اهلسنت، روایات هممضمون با حدیث شدّ رحال در بابی با عنوان «لا تُشَدُّ الرِحال» جمعآوری شده است.[۷]
حدیث شدّ رحال در منابع شیعه با آنچه در منابع اهلسنت نقل شده تفاوت دارد و این حدیث نه از پیامبر(ص) که از امام علی(ع) نقل شده، و بهجای مسجد الاقصی، نام مسجد کوفه ذکر شده است.[۸] همچنین در روایتی از امام رضا(ع) آمده است: «برای هیچ قبری بار سفر بسته نمیشود، مگر قبور ما».[۹]
برداشت وهابیها
ابنتَیْمِیّه (اندیشمند تأثیرگذار سَلَفی) و ابنباز، از عالمان وهابی، با استناد به حدیث شَدّ رِحال، بار سفر بستن به قصد زیارت قبور، حتی زیارت قبر پیامبر(ص) را حرام دانسته و در مواردی آن را بدعت و عملی شرکآمیز معرفی میکنند.[۱۰] از نظر آنان، بر پایه این حدیث، بار سفر بستن فقط برای رفتن به زیارت مساجد سهگانه (مسجدالحرام، مسجدالاقصی و مسجدالنبی) جایز است.[۱۱] هیئت فتوای عربستان (بالاترین نهاد صدور فتوا در عربستان سعودی)، بر اساس این حدیث، سفر کردن به قصد زیارت قبر پیامبر(ص) را جایز ندانسته، آن را بدعت میشمارد.[۱۲].
مخالفان چنین تفسیری معتقدند این دیدگاه با گزارشهای تاریخی دیگر همخوانی ندارد؛[۱۳] مثلاً مطابق آنچه در صحیح بخاری[۱۴] و صحیح مسلم[۱۵] نقل شده، پیامبر(ص) در روزهای شنبه به مسجد قبا میرفت. در پژوهشهای دیگری نمونههای مختلفی از رفتار صحابه نقل شده که آنها به قصد زیارت به سفر میرفتند.[۱۶]
استدلال به روایت برای اهداف سیاسی
گفته شده که حدیث شدّ رحال برای اهداف سیاسی نیز به کار گرفته شده است؛ چنانکه عبدالملک بن مروان، پنجمین خلیفه اموی، با استناد به این حدیث، مردم را از رفتن به مکه برای انجام حج بازداشت و آنها را وادار کرد مراسم حج را در بیتالمقدس و گرد قبة الصخره انجام دهند.[۱۷] به گفته یعقوبی، تاریخنگار قرن سوم، دلیل این اقدام، نگرانی عبدالملک بن مروان از بیعت مردم با عبدالله بن زبیر بود.[۱۸]
دیدگاه شیعیان و اهلسنت غیروهابی
شیعیان[۱۹] و نیز عالمان مختلفی از اهلسنت[۲۰] با برداشت ابنتیمیه از حدیث شدّ رحال مخالفت کردهاند؛ شهید اول، از فقیهان شیعه در قرن هشتم، در کتاب ذکری، این دیدگاه را ادعایی نادرست و بیدلیل خوانده است.[۲۱] به گفته برخی فقیهان شیعه، این حدیث نشان میدهد که مساجد دیگر از نظر فضیلت با هم برابرند و سفر کردن به قصد نماز خواندن در مسجد شهر دیگر، نسبت به مسجد محل زندگی امتیازی ندارد.[۲۲]
بیشتر عالمان اهلسنت همچون نَوَوی[۲۳] غزالی،[۲۴] ملّا علی قاری حَنَفی،[۲۵] شمسالدین ذَهَبی،[۲۶] جَصّاص،[۲۷] ابنعابدین فقیه حَنَفی،[۲۸] زَرقانی فقیه مالکی،[۲۹] اِبنقُدامه حَنبلی[۳۰] بر این باورند که حدیث شَدّ رِحال بهمعنای ممنوعبودن زیارت قبور، بهویژه قبر پیامبر(ص) نیست؛ بلکه در مقام بیان فضیلت مساجد سهگانه است. علمای هندوستان در پاسخ به سؤالی درباره جایز بودن زیارت قبر پیامبر(ص)، آن را جایز، بلکه مشتمل بر ثواب بسیار دانستهاند.[۳۱] به گزارش مالکی، نویسنده کتاب الزیارة النبویة، این فتوا مورد تأیید علمای مکه، مدینه، شام و برخی عالمان الازهر قرار گرفته است.[۳۲]
بهگفته جعفر سبحانی، فقیه و متکلم شیعه، هیچ مسجدی جز سه مسجد مذکور در روایت شایسته سفر نیست و مساجد دیگر نباید مقصد سفر قرار گیرد،[۳۳] و بدین ترتیب نمیتوان سفرهایی را که به قصد زیارت انجام میشود حرام دانست.[۳۴]
تکنگاریها
.jpg)
کتابهای مستقلی درباره حدیث شدّ رحال و مسئله زیارت قبر پیامبر(ص) نوشته شده است[۳۵] که برخی از آنها عبارتاند از:
- شد الرحال الی زیارة النبی(ص) وآله(ع) بین الاوهام الوهابیة وحقائق الاسلام: این کتاب را جعفر سبحانی، از مراجع تقلید شیعه، تألیف کرده و مؤسسه امام صادق(ع) در قم در سال ۱۳۹۱ش آن را در ۱۲۰ صفحه منتشر کرده است.[۳۶]
- الرد علی ابن تیمیة في الشفاعة والزیارة والاستغاثة: این اثر تألیف سید علی حسینی میلانی، فقیه و متکلم شیعه است که علاوه بر دیدگاه ابنتیمیه درباره این حدیث، دیدگاه او درباره شفاعت و توسل را نیز نقد میکند. این کتاب در سال ۱۳۹۳ش به کوشش انتشارات حقائق در قم در ۱۰۳ صفحه منتشر شده است.[۳۷]
- شِفاءُ السَّقام فی زیارَةِ خَیرِ الأنام: این کتاب را تقیالدین سُبکی، از عالمان شافعیمذهب در قرن هشتم قمری، در رد دیدگاه ابنتیمیه نوشته است. این کتاب را انتشارات دائرة المعارف العثمانیه در حیدرآباد هند در سال ۱۴۱۹ق چاپ کرده است.[۳۸]
- الزيارةُ النَبَويّةِ بين البِدعيّةِ والشرعيّة: نویسنده این کتاب محمد علوی المالکی از علمای مالکیمذهب اهلسنت است. این کتاب در سال ۲۰۰۰م به کوشش انتشارات ابوظبی در امارات در ۲۰۰۰ صفحه منتشر شده است.[۳۹]
پانویس
- ↑ دویش، فتاوی اللجنه، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۸۶.
- ↑ حسن، المناظرات، ۱۴۲۷ق، ج۴، ص۲۷۹.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۶۰.
- ↑ ابنالحجاج، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۰۱۴.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۶۰.
- ↑ ابنالحجاج، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۰۱۴؛ ابنحبان، صحیح ابنحبان، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۵۰۹؛ طبرانی، مسند الشامیین، ۱۴۰۵ق، ج۴، ص۱۲۰.
- ↑ ابنالحجاج، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۰۱۴.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۳۱؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۴۳.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۱۴۴.
- ↑ ابنتیمیه، منهاج السنة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۴۴۰؛ ابنباز، فتاوى نور على الدرب، مؤسسة الشیخ بن باز الخیریة، ج۱، ص۱۸۵.
- ↑ ابنتیمیه، منهاج السنة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۴۴۰؛ ابنباز، فتاوى نور على الدرب، مؤسسة الشیخ بن باز الخیریة، ج۱، ص۱۸۵.
- ↑ دویش، فتاوی اللجنه، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۲۸۶.
- ↑ طبسی، روافد الایمان الی عقائد الاسلام، ۱۴۲۳ق، ص۱۰۳.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۶۱.
- ↑ ابنالحجاج، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۱۰۱۷.
- ↑ سبحانی، شد الرحال...، ۱۳۹۱ش، ص۲۶-۳۱.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۶۱.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۶۱.
- ↑ شهید اول، ذکری الشیعة...، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۱۰؛ سبحانی، فی ظلال التوحید، ۱۴۲۱ق، ص۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ قسطلانی، ارشاد الساری، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۵۹۵؛ نابلسی، الحضرة الانسیة، ۱۴۱۱ق، ص۱۲۹؛ خفاجی، نسیم الریاض، ۱۳۲۶ق، ج۳، ص۵۱۴؛ سبحانی، شد الرحال...، ۱۳۹۱ش، ص۳۱-۴۵.
- ↑ شهید اول، ذکری الشیعة...، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۱۱.
- ↑ شهید اول، ذکری الشیعة...، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۱۰؛ سبحانی، فی ظلال التوحید، ۱۴۲۱ق، ص۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ نووی، صحیح مسلم مع شرح الامام النووی، ۱۳۹۲ق، ج۹، ص۱۶۷-۱۶۸.
- ↑ غزالی، إحیاء علوم الدین، ۱۴۳۲ق، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ هروی القاری، مرقات المفاتیح، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸۹.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۶۸.
- ↑ جصاص، احکام القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۹۵.
- ↑ ابنعابدین، رد المحتار، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۲۷.
- ↑ زرقانی، شرح الزرقانی، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۹۶-۳۹۷.
- ↑ ابنقدامه، المغنی، ۱۳۸۸ق، ج۲، ص۱۹۵.
- ↑ مالکی، الزیارة النبویه، دار جوامع الکلم، ص۱۲۷.
- ↑ مالکی، الزیارة النبویه، دار جوامع الکلم، ص۱۳۰-۱۳۱.
- ↑ سبحانی، فی ظلال التوحید، ۱۴۲۱ق، ص۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ سبحانی، فی ظلال التوحید، ۱۴۲۱ق، ص۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ احمدی، «تکنگاریهای عالمان اهلسنت در تبیین فضیلت زیارت پیامبر(ص)»؛ درگاهی، «مشروعیت شد رحال برای زیارت قبور»، ص۸-۹.
- ↑ سبحانی، شد الرحال...، ۱۳۹۱ش، صفحه شناسنامه کتاب.
- ↑ حسینی میلانی، الرد علی ابن تیمیة في الشفاعة والزیارة والاستغاثة، ۱۳۹۳ش، صفحه شناسنامه کتاب.
- ↑ سبکی، شِفاء السَقام...، ۱۴۱۹ق، شناسنامه کتاب.
- ↑ علوی المالکی، الزیارة النبویة بین البدعیة والشرعیه، ۲۰۰۰م، صفحه شناسنامه کتاب.
منابع
- ابنالحجاج، مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- ابنباز، عبدالعزیز بن عبدالله، فتاوى نور على الدرب، بیجا، مؤسسة الشیخ بن باز الخیریة، بیتا.
- ابنتیمیه، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، ریاض، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، ۱۴۰۶ق.
- ابنحبان، محمد، صحیح ابنحبان، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۱۴ق.
- ابنعابدین، محمدامین بن عمر، رد المحتار علی درر المختار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق.
- ابنقدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهره، ۱۳۸۸ق.
- احمدی، علی، «تکنگاریهای عالمان اهلسنت در تبیین فضیلت زیارت پیامبر(ص)»، در مجله میقات حج، شماره ۹۴، زمستان ۱۳۹۴ش.
- بخاری، محمدبناسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دار طوق النجاه، ۱۴۲۲ق.
- جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- حسن، عبدالله، المناظرات، قم، دلیل ما، ۱۴۲۷ق.
- حسینی میلانی، سید علی، الرد علی ابن تیمیة في الشفاعة والزیارة والاستغاثة، قم، الحقائق، ۱۳۹۳ش.
- خفاجی، احمد بن محمد، نسیم الریاض، بیروت، دار الفکر، ۱۳۲۶ق.
- درگاهی، مهدی، «مشروعیت شد رحال برای زیارت قبور»، در مجله میقات حج، شماره ۱۰۱، پاییز ۱۳۹۶ش.
- دویش، احمد بن عبدالرزاق، فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و الافتاء، ریاض، رئاسة ادارة البحوث العلمیة و الافتاء، ۱۴۱۶ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۱۴ق.
- زرقانی، محمد بن عبدالباقی، شرح الزرقانی، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، ۱۴۲۴ق.
- سبحانی، جعفر، شد الرحال الی زیارة النبی وآله(ع)، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، ۱۳۹۱ش.
- سبحانی، جعفر، فی ظلال التوحید، تهران، مشعر، ۱۴۲۱ق.
- سبکی، علی بن عبدالکافی، شِفاء السَقام في زيارة خير الأنام(ص)، بیجا، بینا، ۱۴۱۹ق.
- شهید اول، محمد بن جمالالدین، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آلالبیت(ع) لإحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، مسند الشامیین، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۰۵ق.
- طبسی، نجمالدین، روافد الایمان الی عقائد الاسلام، بیروت، دار الولاء، ۱۴۲۳ق.
- علوی المالکی، محمد، الزیارة النبویة بین البدعیة والشرعیه، ابوظبی، المجمع الثقافی، ۲۰۰۰م.
- غزالی، محمد بن محمد، إحياء علوم الدين، جده، دار المنهاج للنشر والتوزيع، ۱۴۳۲ق/ ۲۰۱۱م.
- قسطلانی، احمد بن محمد، ارشاد الساری لشرح صحیح البخاری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۳۱ق.
- مالکی، محمد، الزیارة النبویة فی ضوء الکتاب و السنه، قاهره، دار جوامع الکلم، بیتا.
- نابلسی، عبدالغنی بن اسماعیل، الحضرة الانسیة، بیروت، المصادر، ۱۴۱۱ق.
- نووی، یحیی بن شرف، صحیح مسلم مع شرح الامام النووی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۲ق.
- هروی القاری، علی بن محمد، مرقات المفاتیح، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۲ق.
- یعقوبی، احمد بن ابییعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بیتا.
پیوند به بیرون
