مارِقین به‌معنای گروه بیرون‌رفته و خروج‌یافته، عنوانی است برای خوارجی که در جنگ نهروان علیه امام علی(ع) جنگیدند. مارقین در ابتدای جنگ صفین از سپاهیان امام علی(ع) بودند، اما ماجرای حکمیت سبب شد بر امام علی(ع) بشورند و گروه سومی تشکیل دهند که با هیچیک از طرفین همراه نبود. امام علی(ع) در منطقه‌ای به نام نهروان ناچار به جنگ با این گروه شد و آنان را شکست داد.
معنا
کلمه مارقین، اسم فاعل از ماده «م ر ق» است. این ماده به معنای برون رفتن از چیزی است، مانند تیر که از کمان برون می‌جهد. خوارج را چون از جمع مسلمانان بیرون رفتند، مارقین می‌گویند.[۱]
زبیدی می‌نویسد: مروق به معنای خروج و بیرون رفتن است، و این گروه از آنجا که از دین خارج شده و بر امام علی(ع) شوریدند، مارقین نامیده شدند.[۲]
مصادیق مارقین
به‌نظر می‌رسد مصداق مارقین صرفا گروهی از خوارج باشند که به دنبال ماجرای حکمیت، در جنگ نهروان علیه امام علی(ع) جنگیدند و به تمام خوارج و بازماندگان ایشان پس از امام علی(ع) گفته نشده است.[۳]
عنوان مارقین برای خوارج برگرفته از حدیثی پیشگویانه از پیامبر اسلام(ص) خطاب به امام علی(ع) است: «پس از من با ناکثین و قاسطین و مارقین خواهی جنگید»[۴]
همچنین امام علی(ع) در خطبه شقشقیه، آنجا که به سه دسته از دشمنانش که به جنگ با او پرداختند اشاره می‌کند، در فرازی، به خوارج حاضر در نهروان اشاره می‌کند: «... و َ مَرَقَتْ أُخْرَى؛ و گروهی از جمع دینداران بیرون جستند».[۵]
افراد شاخص
برجسته‌ترین چهره‌های خوارج که از مارقین به حساب می‌آمدند، عبارت بودند از:
- حرقوص بن زهیر تمیمی
- شریح بن أوفی العبسی
- عبدالله بن شجرة سلمی
- حمزة بن سنان أسدی
- عبدالله بن وهب راسبی.
البته اشخاص دیگر مانند فروة بن نوفل اشجعی نیز ابتدا از این گروه بودند، اما در شروع جنگ نهروان از گروه مارقین جدا شدند. [۶]
سرنوشت مارقین
پس از جنگ صفین و با گسترش اعتراضات خوارج، علی(ع) عبدالله بن عباس و صعصعة بن صوحان را برای گفتگو نزد آن‌ها فرستاد. ولی این افراد توفیقی کسب نکردند.[۷] پس از آن علی(ع) نامه‌ای به سران خوارج نوشت و از آن‌ها دعوت کرد که به سوی مردم بازگردند که سران مارقین این را نیز نپذیرفتند.[۸] امام(ع) پس از آنکه از تسلیم خوارج ناامید گردید، سپاه خود را که مشتمل بر چهارده هزار نفر بود در مقابل آن‌ها قرار داد و نبرد آغاز گردید.[۹] البته قبل از آغاز جنگ و دادن امان از سوی امیرالمؤمنین(ع) به خوارج و دعوت به بازگشت، تعدادی از این سپاه جدا شدند.[۱۰] بنابر روایات تاریخی از چهار هزار خارجی، تعداد افرادی که برای مبارزه در برابر لشکر علی(ع) باقی ماندند تنها هزار و هشتصد نفر سواره و هزار و پانصد نفر پیاده بودند.[۱۱]
با آغاز جنگ به سرعت تمامی خوارج کشته و یا زخمی شدند، زخمی‌ها به تعداد چهارصد نفر، به خانواده هایشان تحویل داده شدند، در مقابل از سپاه علی(ع) تعدادی کمتر از ده نفر کشته داشت، از اجتماع خوارج در نهروان کمتر از ۱۰ نفر فرار کردند که یکی از آنان عبدالرحمن بن ملجم مرادی قاتل امام علی(ع) بود.[۱۲]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج ۷، ص۳۷۷؛ فیومی، ۵۶۹؛ نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ص۴۵۱، تعلیقه شماره ۱۵.
- ↑ زبیدی، تاج الهروس، ج۱۳، ص۴۴۰.
- ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ص۵ و ۶.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۰۱
- ↑ نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، خطبه ۳، ص۱۱.
- ↑ الطبری، تاريخ الطبري، بیروت منشورات مؤسسته الاعلمي، ج۴، ص۲۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۵۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۷۰.
- ↑ دینوری، اخبارالطوال، ص۲۱۰.
- ↑ دینوری، اخبارالطوال، ص۲۱۰.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۷۱.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، صص ۳۷۳-۳۷۵.
منابع
- ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۷ش.
- زبیدی، تاج العروس، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
- فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، قم، دار الهجرة، بی‌تا.
- راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق و ضبط ابراهیم شمس‌الدین، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۳۰ق.
- ابن منظور، لسان العرب، بیروت،دار صادر، ۲۰۰۳م.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۹۸۴م.
- بلاذری، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات.
- دینوری، اخبار الطوال، ترجمه مهدوی دامغانی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.