بِعثَت پیامبر(ص) برگزیده‌شدن حضرت محمد(ص) به پیامبری و آغاز رسالت اوست که بنابر مشهور، در ۲۷ رجب سال چهلم عام الفیل روی داده است. از این‌رو در فرهنگ شیعی، ۲۷ رجب به‌عنوان «عید مبعث» گرامی داشته می‌شود. بعثت پیامبر سرآغاز دین اسلام و مقدمه برچیده‌شدن بت‌پرستی از حجاز بود.
واژه‌شناسی
بعثت به معنای برگزیدن فردی به پیامبری از سوی خدا و آغاز دوره نبوتش است. هرچند بعثت درباره برگزیدن همه پیامبران به نبوت کاربرد دارد؛ اما از آن برگزیدن حضرت محمد به پیامبری به ذهن متبادر می‌شود.[۱] از این‌رو در فرهنگ اسلامی، روز مبعث به روزی گفته می‌شود که حضرت محمد(ص) به رسالت مبعوث شده است.[۲]
در قرآن از بعثت پیامبر(ص) به منت (اعطای نعمت سنگین و گرانبها) تعبیر شده است. [یادداشت ۱] بعثت پیامبر(ص) به واسطه آثار وبرکات فراوانی که دارد منت یعنی نعمتی بسیار بزرگ معرفی شده است.[۳]
جزیرة العرب در هنگام بعثت
مکار شیرازی در شرح خطبه ۸۹ نهج‌البلاغه، زمان بعثت پیامبر اسلام(ص) را ۵۰۰ تا ۶۰۰ سال پس از پیامبران پیشین دانسته است. همچنین بر اساس خطبه حضرت(ع)، وضعیت فرهنگی زمان بعثت را، هرج و مرج اجتماعی، جنگ‌های بیهوده، فقر شدید، ناامنی و رفتارهای ناپسندی همچون کشتن فرزندان و مصرف حرام در میان مردم ذکر می‌کند.[۴]
زمان بعثت پیامبر(ص)
پیامبر(ص) در روز دوشنبه و در سن ۴۰ سالگی و به روایتی در ۴۳ سالگی با نزول وحی الهی[۵] در غار حراء[۶] به رسالت مبعوث شد. سید جعفر مرتضی، مورخ، با استناد به روایات اهل‌بیت(ع) و ادعای اجماع علامه مجلسی، قول مشهور در میان شیعیان را زمان بعثت را ۲۷ رجب ذکر می‌کند.[۷] همچنین وی با استناد به برخی منابع تاریخی، زمان بعثت را ماه رمضان و یا ماه ربیع‌الاول ذکر کرده است.[۸] طبق گفته مورخان، بعثت پیامبر(ص)، چهل سال پس از عام الفیل[۹] و در بیستمین سال حکومت خسرو پرویز بر ایران روی داده است.[۱۰]
ماجرای آغاز رسالت پیامبر
«در پایان روزگار ساسانیان که ایران و بیزانس دو دولت بزرگ آن روز جهان، آخرین رمق خود را ... از دست داده بودند ... در سرزمین حجاز که تقریبا فراموش عالمی بود نیروی تازه‌یی پدید آمد که بزودی بالید و بر کشید و دیری نپایید که طومار قدرتهای بزرگ جهان را درهم نوشت.»[۱۱]
پیامبر وقتی که در غار حرا به تفکر و عبادت مشغول بود، با نزول نخستین آیات سوره علق، بعثتش آغاز شد و با نخستین آیات سوره مدثر ادامه یافت.[۱۲] پیامبر(ص) ابتدا همسرش خدیجه(س) و پسر عمویش علی(ع) را در جریان نبوت خویش قرار داد. سه سال بعد با نزول آیه وَأَنذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ ﴿۲۱۴﴾ (ترجمه:و خویشان نزدیکت را هشدار ده.)[شعراء–۲۱۴] آشنایانش را از نبوت خود آگاه کرد و در همان سال با نزول آیه فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکینَ ﴿۹۴﴾ (ترجمه:پس آنچه را بدان مأموری آشکار کن و از مشرکان روی برتاب)[حجر–۹۴] نبوتش را علنی کرد. پیامبر(ص) نخستین بار در بازار عُکاظ ،[یادداشت ۲]جایی که مردم برای تجارت در آن جمع بودند و عده‌ای نیز در بلندی‌های آن به بیان اشعار تازه و داستان‌های گوناگون مشغول بودند، دعوت خویش را آشکار کرد.[یادداشت ۳] ابولهب و عده‌ای به پیروی از او پیامبر(ص) را آزار رساندند؛ اما ابوطالب در حمایت از پیامبر(ص) آنان را تنبیه کرد.[۱۶]
واکنش پیامبر به نزول فرشته وحی
« در سن چهل سالگى بر ضدّ بت‌پرستى، و پستى و بیدادگرى كه در آن روزگار، در میان مردمش سخت رواج داشت، قد برافراشت و مردم عرب را که دائما چون درّندگان با یک دیگر در جدال و ستیز بودند،به يگانگى خواند و گفت باید از پرستش بتان چشم بپوشند و خداى یگانه و بى‌شریک را كه نزائیده و زائیده نشده و کسى همتاى او نیست بپرستند و با يک ديگر برادر و برابر باشند و هیچ كس را جز به وسیلۀ پرهیزگارى امتیازى ندهند...»[۱۷]
اولین وحی، همراه با هیبت و احساس سنگینی بار عظیم رسالت توسط جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد. پیامبر در کودکی به واسطه پاکی درونی که داشت و نیز بیزاری از محیط فاسد آن زمان مکه، میل به تنهایی و گوشه‌گیری از شهر و دیار خود را داشت. به همین جهت، عُزلت‌های یک ماهه در کوه‌های اطراف مکه و بعد بازگشت به شهر، خواب‌هایی که حال و هوای جهان غیب داشت، شنیدن صدای فرشته وحی پیش از بعثت و ارتباط سه ساله اسرافیل و ۲۰ ساله جبرئیل با ایشان[۱۸] آمادگی‌هایی بوده که ایشان را برای ابلاغ پیامبری مهیا می‌ساخته است. البته روایات دیگری وجود دارد که پیامبر(ص) را ناآشنا به فضای وحی و ارتباط با فرشتگان معرفی می‌کند: نگاه ناباورانه پیامبر(ص) به حادثه وحی و ترس از پریشان خاطری یا جن زدگی، مشورت با خدیجه و تأییدگرفتن از ورقة بن نوفل به عنوان شاهد پیامبری او و آرام شدن حضرت با دلداری وی، مضامین این دسته از روایات است[۱۹] این دسته از روایات با سیر رشد و فضای تربیتی حاکم بر پیامبر(ص) و بصیرت و بینش او نسبت به وظیفه سنگین رسالت، ناسازگار دانسته شده است.[۲۰]
جایگاه بعثت در فرهنگ شیعی
در فرهنگ شیعی ۲۷ رجب به عنوان عید مبعث شناخته می‌شود و جشن‌هایی به همین مناسبت برگزار می‌گردد. این روز در ایران[۲۱] و برخی از مناطق عراق[۲۲] تعطیل رسمی است.
اعمال روز مبعث
در روایات برای شب و روز مبعث اعمالی ذکر شده است که انجام آن مستحب است.
| اعمال شب و روز مبعث | |
| شب بیست و هفتم |
از این شب با نام «لیلة المَحیا» به معنای شب احیا و شب زنده‌داری نیز نام برده شده است.[۲۶] |
| روز بیست و هفتم |
|
مبعث در اشعار
تک نگاری
- جهان در عصر بعثت. این کتاب توسط محمدجواد باهنر و اکبر هاشمی رفسنجانی تألیف شد. کتاب جهان در عصر بعثت توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر گردیده است.
- تاریخ اسلام: عرصه‌ی دگراندیشی و گفت‌وگو (عصر بعثت). این کتاب نوشته حسین علیزاده و عبدالمجید معادیخواه در سال ۱۳۷۸ش منتشر گردید. کتاب با محوریت شرح رویدادهای مهم تاریخ اسلام و عصر بعثت با استناد به منابع تاریخی به منظور فراهم ساختن زمینه آشنایی مخاطب با زندگی پر فراز و فرود پیامبر اکرم(ص) است.
- ای ج‍ام‍ه بر س‍ر ک‍ش‍ی‍ده ب‍رخ‍ی‍ز!: داس‍ت‍ان بعثت پیامبر(ص)، ن‍وی‍س‍ن‍ده م‍ح‍م‍درض‍ا س‍رش‍ار، ت‍ص‍وی‍رگ‍ر م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن ص‍ل‍وات‍ی‍ان، تهران: پیام آزادی.
پانویس
- ↑ نگاه کنید به: مطیع، «بعثت»، ص۷۹-۲۸۰.
- ↑ همایی، «مبعث بعثت رسول اکرم(ص)»، ص۴۴.
- ↑ المصطفوي، حسن، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ناشر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران ۱۳۶۸ش. ج۱۱، ص۱۸۲.
- ↑ مکارم شیرازی، پيام امام اميرالمؤمنين(ع)، ۱۳۸۶ش، ج ۳، ص۶۱۸ - ۶۲۴.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۶.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۲۴.
- ↑ العاملی، الصحيح من سیرة النبی الأعظم، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۴۴.
- ↑ العاملی، الصحيح من سیرة النبی الأعظم، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۴۴.
- ↑ آدرس
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۶.
- ↑ زرین‌کوب، بامداد اسلام، ۱۳۶۹ش، ۹.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، بی‌نا، ۳۵۵ق/۹۳۶م،ج۱، ص۲۳۶-۲۳۷؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، ج۲، ص۱۶؛ طبری، تاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م،ج۲، ص۲۹۸
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ۱۹۷۹م،ج۴، ص۱۴۲.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۴۴۸.
- ↑ ابن سعد، طبقات،الناشر :دار صادر - بيروت، ج۴، ص ۲۱۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر،ج۲، ص۱۷-۱۸.
- ↑ پاینده، نهج الفصاحه، نشر دنیای دانش، مقدمه، ص۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر،ج۲، ص۱۶؛ نیز ابن اثیر، الکامل، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م، ج۲، ص۴۶-۵۰.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، بی‌نا، ۳۵۵ق/۹۳۶م،ج۱، ص۲۳۸؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بیروت، ج۲، ص۱۷؛ طبری، تاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م،ج۲، ص۲۹۹
- ↑ مرتضی عاملی، الصحیح، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۹۸-۳۰۲؛ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳-۲۲۵.
- ↑ «لایحه قانونی تعیین تعطیلات رسمی کشور»، مندرج در سایت مرکز پژوهش‌های مجلس.
- ↑ النجف تعطّل الدوام الیوم بمناسبة المبعث النبوی، مندرج در سایت بغداد الیوم.
- ↑ https://erfan.ir/mafatih96/دعای-شب-مبعث-کلیات-مفاتیح-الجنان-با-ترجمه-استاد-حسین-انصاریان
- ↑ https://erfan.ir/mafatih230?search=زیارت%20امیرالمومنین%20در%20شب%20مبعث#searchItem
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ش، ص۲۴۸-۲۵۳.
- ↑ دائرة المعارف تشیع، ج۸، ص۱۷۶.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۸ش، ص۲۵۳-۲۵۵.
- ↑ دیوان حافظ، ۱۳۸۷ش، ص۱۶۷.
- ↑ بعثت رسول ص در شعر فارسی امروز
یادداشت
- ↑ لَقَدْ مَنَّ اللهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ترجمه:خداوند بر مؤمنان منت نهاد [= نعمت بزرگی بخشید] هنگامی که در میان آنها، پیامبری از خودشان برانگیخت؛ که آیات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد؛ هر چند پیش از آن، در گمراهی آشکاری بودند. آل عمران ۱۶۴
- ↑ عُکاظ نام بازاری بزرگ در منطقه مکه بود.( نزدیک عرفات و فاصله‌اش تا مکه، سه روز، و تا طائف، یک روز، راه بود) وجه تسمیه اش به عکاظ فخرفروشی مردم در این محل به یکدیگر بوده است.[۱۳] مردم، روز نخست اول ذی‌القعده، به بازار عکاظ می‌رفتند و بیست شب در آنجا اقامت می‌کردند.این بازار در این ایام پر از شلوغی و هیجان بود و داد و ستد فراوان در آنجا صورت می‌گرفت و شعرا اشعار می‌خواندند و قبایل عرب و شیوخ و رؤسای آنان در آنجا جمع شده به یکدیگر فخر و مباهات می‌کردند و گاهی به عیش و نوش می‌پرداختند.این بازار در ده میلی طائف و در یکی از مراحل صنعا قرار داشت وچون همه شروط یک بازار مورد قبول فرهنگ جاهلی را دارا بود از این‌رو به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار جاهلی شهرت داشت.[۱۴]
- ↑ در پاره‌ای از منابع گزارش‌هایی مبنی برحضور پیامبر همراه برخی از یارانش در عکاظ وجود دارد اما تصریحی به تبلیغ و دعوت در عکاظ نشده است. [۱۵]
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
- ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، بی‌نا، ۳۵۵ق/۹۳۶م.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، معجم مفردات الفاظ القرآن، دمشق - بیروت، دار العلم - الدار الشامیة، ۱۴۱۲ق.
- زرین‌کوب، عبدالحسین، بامداد اسلام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۹ش.
- سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت تجزیه و تحلیل کاملی از زندگی پیامبر اکرم(ص)، قم، بوستان کتاب، چاپ بیست و یکم، ۱۳۸۵ش.
- عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، گردآوری محسن آل عصفور، قم، مؤسسة دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمه حسین انصاریان، قم، دار العرفان، ۱۳۸۸ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، تهران، اسلامیه، دوم، ۱۳۶۳ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق في کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ش.
- مطیع، مهدی، «بعثت»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۲، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- همایی، جلال الدین، «مبحث بعثت رسول اکرم(ص)»، در بعثت نامه: مقالاتی درباره بعثت پیامبر اکرم(ص)، گردآورنده: محمد رصافی، تهران، صبح صادق، ۱۳۸۳ش.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر.
- «لایحه قانونی تعین تعطیلات رسمی کشور»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، مصوب ۸ تیرماه ۱۳۵۹ش.
- النجف تعطّل الدوام الرسمي غدًا الخميس، مندرج در سایت بغداد الیوم، تاریخ درج ۲۰۲۴/۲/۷م.
پیوند به بیرون