اسماء دختر عمیس
 مقام اسماءدختر عمیس در باب الصغیر سوریه | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | اَسْماء بِنْت عُمَیس |
| لقب | خثعم |
| محل زندگی | مکه مدینه |
| مهاجر/انصار | مهاجر |
| خویشاوندان | جعفر بن ابی طالب • ابوبکر • امام علی(ع) • محمد بن ابی بکر |
| درگذشت | درگذشته پس از ۴۰ق |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | نخستین مسلمانان |
| هجرت به | حبشه • مدینه |
| نقش‌های برجسته | نقل روایت |
| دیگر فعالیت‌ها | حضور در مراسم غسل شبانه حضرت فاطمه(س) |
اَسْماء بِنْت عُمَیس از زنان مسلمان و صحابی پیامبر اسلام(ص) است. اسماء به همراه همسرش جعفر بن ابی طالب اسلام آورد و به حبشه هجرت کرد. پس از شهادت جعفر، به همسری ابوبکر درآمد و با درگذشت ابوبکر، همسر امام علی(ع) شد. اسماء مادر محمد بن ابی بکر است. وی بنابه وصیت حضرت فاطمه(س) به همراه امام علی(ع)، بدن فاطمه(س) را غسل داد.
نسب و ولادت
پدرش عمیس بن معد، از قبیله قحطانی بنی خثعم بن انمار و مادرش هند دختر عون بن زهیر حِمیری بود.[۱] از تاریخ ولادت او اطلاعی در دست نیست.
ازدواج، اسلام، هجرت
اسماء ابتدا با جعفر بن ابی طالب ازدواج کرد و همراه همسرش اسلام آورد و جزو نخستین مسلمانان قبل از ورود پیامبر (ص) به خانه ارقم ابن ابی ارقم بود.[۲]
در سال هفتم بعثت همراه همسرش جعفر بن ابی طالب به حبشه هجرت کرد[۳] و در سال هفتم هجری همراه دیگر مهاجران، به مدینه بازگشت و در سال ۸ قمری همسرش جعفر را در جنگ موته از دست داد. پس از آن به همسری ابوبکر درآمد و محمد را در سال حجة الوداع به دنیا آورد. وی هنگام بیماری پیامبر(ص) بر بالین آن حضرت بود.[۴]
پس از درگذشت ابوبکر، همسر امام علی(ع) شد و به گفته کلبی[۵] دو فرزند وی یحیی و عون حاصل این ازدواج بود.[۶] یحیی در کودکی از دنیا رفت[۷] اما از آنجا که درباره عون اختلاف هست، بعید نیست که میان او و عون بن جعفر خلطی رخ داده باشد[۸] و به جای عون از محمد یاد کرده‌اند.
فرزندان
اسماء بنت عميس سه فرزند به نام‌های عبدالله، محمد و عون از همسر اولش جعفر بن ابی طالب به دنیا آورد.[۹] از همسر دومش ابوبکر، محمد را در سال حجة الوداع به دنیا آورد و از همسر سومش امام علی(ع) دو فرزند به نام‌های یحیی و عون به دنیا آورد.[۱۰]
درگذشت
از زمان دقیق مرگ اسماء اطلاعی در دست نیست. هر چند دو تاریخ ۳۸ق و پس از ۶۰ق برای درگذشت او در برخی منابع آمده[۱۱] اما در جایی تنها به ادامه زندگی او پس از شهادت امام علی(ع) اشاره شده است.[۱۲] قبری در قبرستان باب الصغیر به وی منسوب است.
حضور در مراسم غسل شبانه حضرت فاطمه(ع)
اسماء از معدود کسانی بود که در مراسم غسل شبانه حضرت فاطمه(س) حضور داشت[۱۳] و حتی گفته‌اند در مراسم ازدواج امام علی(ع) با حضرت فاطمه(ع) نیز حاضر بود؛ اما با توجه به تاریخ این ازدواج در ۲ق و بازگشت اسماء از حبشه این نکته بعید به نظر می‌رسد.[۱۴]
ظاهراً به‌دلیل همین پیوند نزدیک و صادقانه او با خاندان امام علی(ع) بوده که در منابع شیعی از او به نیکی یاد شده است، چنانکه بر اساس روایاتی، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) او را ستوده‌اند.[۱۵]
نقل حدیث
اسماء احادیثی را از پیامبر(ص) روایت کرده است[۱۶] و از وی نیز کسانی چون فرزندش عبدالله بن جعفر، سعید بن مسیب و عروة بن زبیر و دیگران روایت کرده‌اند.[۱۷] فاطمه دختر حضرت علی(ع)، حدیث منزلت[۱۸] و رد الشمس[۱۹] را از وی روایت کرده است.
یعقوبی[۲۰] از یک «کتاب» نزد اسماء بنت عمیس نام برده که ظاهراً مشتمل بر سخنان پیامبر(ص) بوده است و از آنجا که اسماء، از نزدیکان پیامبر(ص) و خاندان آن حضرت به شمار می‌رفت، قدمت وجود چنین متنی در نهایت درجه اهمیت و ارزش قرار می‌گیرد، اما با توجه به سکوت منابع، دقت بیشتر در جزئیات این متن و صحت انتساب آن، امکان پذیر به نظر نمی‌رسد.[۲۱]
پانویس
- ↑ کلبی، نسب معدو الیمن الکبیر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۵۶، ۳۵۸.
- ↑ نک: ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، ۱۹۷۸م، ص۱۴۳؛ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۸۰،
- ↑ ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، ج۱، ص۳۴۶.
- ↑ نک: کلبی، نسب معدو الیمن الکبیر، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۳۰۰؛ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۵۴۵،
- ↑ کلبی، نسب معدو الیمن الکبیر، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۳۰۰؛
- ↑ نک: ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۸۰، و ص۲۸۵؛ بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۷،
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ص۲۱،
- ↑ نک: ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، ص۲۱۰؛ ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، جلد ۴، ص۱۷۸۵؛ قس: طبری، تاریخ، ج۵، ص۱۵۴،
- ↑ کلبی، نسب معدو الیمن الکبیر، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۵۸.
- ↑ منتهی الامال، ج۱، ص۲۹۸-۲۹۹
- ↑ نک: صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۹، ص۵۳؛ ابن کثیر، البدایة، ج۷ (۴)، ص۳۳۱.
- ↑ نک: ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۸۷؛ ابن حجر عسقلانی، احمد، تقریب التهذیب، ج۲، ص۵۸۹.
- ↑ نک: بلاذری، احمد، انساب الاشراف، ج۱، ص۴۰۵؛ حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، ج۳، ص۱۶۳-۱۶۴،
- ↑ نک: حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، ج۳، ص۱۵۹؛ گنجی، محمد، کفایة الطالب، ص۳۰۲-۳۰۳؛ قس: اربلی، علی، ج۱، ص۳۶۵-۳۶۷، کشف الغمة؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۳، ص۳۰۷،
- ↑ نک: کشی، محمد، معرفة الرجال، اختیار طوسی، ص۶۳-۶۴؛ ابن بابویه، محمد، الخصال، ج۲، ص۳۶۳.
- ↑ واقدی، محمد، المغازی، ج۲، ص۷۶۶؛ حمیدی، عبدالله، المسند، ج۱، ص۱۵۸؛ مزی، یوسف، تحفة الاشراف، ج۱۱، ص۲۵۹-۲۶۳،
- ↑ نک: ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۲۸۷
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب(بیروت)، ج۳، ص۱۰۹۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۶۳.
- ↑ مجلسی، بحارلانوار، ج۴۱، ص۱۷۷؛ عاملی، اثبات الهداة، ج۱، ص۴۱۴.
- ↑ یعقوبی، احمد، تاریخ، جلد ۲، ص۱۰۱،
- ↑ نیز نک: S , 2 EI.
منابع
- ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، به کوشش سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۹۷۸م.
- ابن بابویه، محمد، الخصال، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۲ش.
- ابن حجر عسقلانی، احمد، تقریب التهذیب، ب کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
- ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشیه، قاهره، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۹م.
- ابن کثیر، البدایه.
- ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م.
- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، به کوشش احمد صقر، ۱۹۴۹م.
- اربلی، علی، کشف الغمه، تبریز، ۱۳۸۱ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م.
- حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، حیدرآباد دکن، ۱۳۴۱ق.
- حمیدی، عبدالله، المسند، به کوشش حبیب الرحمان اعظمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۰-۱۳۸۲ق.
- ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
- صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش فاناس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- طبری، تاریخ؛ کشی، محمد، معرفه الرجال، اختیار طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
- عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، اعلمی، بیروت، ۱۴۲۵ق.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، اعلام التقی، تابستان ۱۳۸۲ش.
- کلبی، هشام، نسب معدو الیمن الکبیر، به کوشش ناجی حسن، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- گنجی، محمد، کفایه الطالب، به کوشش محمد هادی امینی، تهران، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، بحارالأنوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق.
- مزی، یوسف، تحفه الاشراف، بمبئی، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
- واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
- یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، دارصادر.
- Encyclopedia of Islam, New Edition, Leiden, 1956
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائرة المعارف بزرگ اسلامی