آیه إسراء نخستین آیه از سوره اسراء که درباره معراج پیامبر نازل شده است. طبق این آیه، پیامبر(ص)، شبانه از مسجدالحرام تا مسجدالاَقصی بُرده شد و هدف از معراج، نشان دادن عظمت نشانه‌های خدا به پیامبر بوده است. از این آیه، جسمانی بودنِ معراجِ پیامبر و معجزه بودن آن برداشت شده است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه اسراء |
| واقع در سوره | اسراء |
| شماره آیه | ۱ |
| جزء | ۱۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | معراج |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | معراج پیامبر |
| آیات مرتبط | آیه‌های ۸ ـ ۱۸ نجم |
معرفی
به آیه نخست سوره اسراء که در آن به واقعه سیر پیامبر(ص) از مسجد الحرام به مسجدالاقصی اشاره شده، آیه اسراء گفته می‌شود.[۱]
﴿سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ ١﴾ [اسراء:1]
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. منزه است آن [خدایی] که بنده‌اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الاقصی که پیرامون آن را برکت داده‌ایم سیر داد تا از نشانه‌های خود به او بنمایانیم که او همان شنوای بیناست ١﴾
سوره اسراء: آیه ۱
شأن نزول
این آیه درباره سیر پیامبر(ص)، از مکه به مسجد الاَقصی در بیت‌المُقَدَّس نازل شده است.[۲] به گفتهٔ شیخ طَبْرِسی از مفسران قرن ششم قمری، پس از آنکه پیامبر نماز مغرب و عشا را در مسجد الحرام خواند، معراجش آغاز شد و همان شب برگشت و نماز صبح را نیز در مسجد الحرام خواند. این موضوع مورد اتفاق همه مسلمانان بوده و برخی از صحابه، همچون ابن‌عباس، ابن‌مسعود، جابر بن عبداللَّه و حُذَیفه آن را نقل کرده‌اند.[۳]
مفسران در ذیل این آیه به جزئیات سفر معراج پیامبر همچون زمان، مکان و چگونگی آن پرداخته‌اند.[۴]
دلالت آیه بر معجزه بودن معراج
برخی مفسران، از آیه اسراء به‌عنوان یکی از معجزات پیامبر(ص) یاد کرده‌اند.[۵] جعفر سبحانی در تفسیر منشور جاوید، آورده است که سیر شبانه پیامبر از مسجدالحرام تا مسجدالاَقصی یکی از معجزات پیامبر(ص) است که بدون وسائل امروزی، اعجاز و خارج از توانایی بشر بوده است.[۶] به گفته مرتضی مطهری (درگذشت: ۱۳۵۸ش) اندیشمند شیعی، در این آیه به‌طور صریح یک سفر غیرعادیِ جسمانی برای پیامبر نقل شده است؛ چراکه چنین سفری در یک شب در دوره‌ای که مرکب سفر شتر بوده، غیر از معجزه نمی‌تواند باشد.[۷] البته آیت‌الله مکارم شیرازی معتقد است، این آیه به تنهایی صراحت در اعجاز ندارد، بلکه به ضمیمه روایات و شأن نزولی که در تفسیر آن بیان شده است جزو معجزات پیامبر(ص) قرار می‌گیرد.[۸]
دلالت آیه بر جسمانی بودن معراج
مفسران در ذیل این آیه از جسمانی یا روحانی بودن معراج سخن گفته‌اند. به گفته علامه طباطبایی (درگذشت: ۱۳۶۰ش) بیشتر آنان بر این باورند که معراج جسمانی بوده است؛[۹] البته علامه خود بر این باور است که از این آیه و آیات سوره نجم به دست می‌آید که سفر پیامبر از مسجدالحرام تا مسجدالاقصی جسمانی، اما عروجش از مسجدالاقصی به آسمان‌ها روحانی بوده است.[۱۰] به گفته آیت‌الله مکارم شیرازی، از واژه «بِعَبْده» به دست می‌آید که معراج پیامبر جسمانی بوده است چراکه این واژه نشان می‌دهد که جسم پیامبر در این سفر همراه او بوده است.[۱۱] همچنین جعفر سبحانی گفته است اگر این سفر، روحانی بود می‌بایست به‌جای واژه بِعَبْده از تعبیر بِروحه استفاده شود.[۱۲]
بیان هدف معراج پیامبر
به گفته مفسران عبارت «لنریه من آیاتنا» به هدف معراج اشاره دارد.[۱۳] هدف معراج، نشان دادن عظمت نشانه‌های خدا به پیامبر(ص) بوده است تا روح آن حضرت عظمت یافته و برای هدایت انسان‌ها آمادگی بیشتری پیدا کند.[۱۴] طَبْرِسی در مجمع البیان سیر شبانه پیامبر از مکه به بیت‌المقدس، عروج به آسمان‌ها و دیدن پیامبران را از جمله این نشانه‌ها می‌داند.[۱۵] همچنین از کلمه مِنْ در آیه برداشت کرده‌اند که پیامبر در این سفر گوشه‌ای از نشانه‌های عظمت الهی را مشاهده کرده است نه همه آنها را.[۱۶]
پانویس
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۷۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۲۱۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۲۱۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طباطبایی، المیزان، اسماعیلیان، ج۱۳، ص۷-۳۵.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۷، ص۲۱۷-۲۱۶.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۷، ص۲۱۶.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۳۸۴ش، ج۲۶، ص۲۰۰.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۸، ص۳۴۳- ۳۴۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، اسماعیلیان. ج۱۳، ص۳۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، اسماعیلیان. ج۱۳، ص۳۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۹.
- ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ص۳۷۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، اسماعیلیان، ج۱۳، ص۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۹-۱۱.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۲۱۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، اسماعیلیان، ج۱۳، ص۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۹-۱۱.
منابع
- سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۹۰ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، الميزان في تفسير القرآن، اسماعیلیان، بی‌تا.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۱۵ق.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران انتشارات صدرا، چاپ هفتم، ۱۳۸۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ۱۳۸۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن کریم، قم، انتشارات دارالقرآن الکریم، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ: سی‌ودوم، ۱۳۷۴ش.