منشور جاوید (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | جعفر سبحانی |
| تاریخ نگارش | قرن پانزدهم هجری قمری |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| سبک | تفسیر موضوعی |
| زبان | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | انتشارات امام صادق(ع) |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۳ش |
| نسخه الکترونیکی | https://lib.eshia.ir/26678/1/0 |
مَنشور جاوید، نخستین تفسیر موضوعی قرآن کریم به زبان فارسی اثر جعفر سبحانی، از مراجع تقلید. در این کتاب حدود بیست موضوع از مباحث عقلی، اجتماعی و اخلاقی قرآن کریم بررسی شده است.
هدف از به‌کارگیری روش تفسیر موضوعی، دستیابی به نظرِ قرآن، درباره تمام موضوعات قرآنی و همچنین دعوت مفسران اسلامی، به خودداری از تفسیر سوره‌به‌سوره و آیه‌به‌آیه قرآن بیان است.
مطالعه تطبیقی بین شیعه و اهل سنت و حرکت به‌سمت مستقل‌شدن تفسیر موضوعی از تفاسیر ترتیبی را نقاط قوت این مجموعه دانسته‌اند.
نویسنده
جعفر سبحانی (متولد ۱۳۰۸ش) از مراجع تقلید است. او در علوم فقه، اصول فقه، تفسیر قرآن و کلام اسلامی تخصص دارد، مؤسس مرکز تخصصی کلام اسلامی در حوزه علمیه قم است. کتاب‌های الموجز فی اصول الفقه، فروغ ابدیت، آیین وهابیت،[۱] قرآن و اسرار آفرینش (تفسیر سوره رعد)، سیمای انسان کامل در قرآن (تفسیر سوره فرقان)، دوست‌نماها (تفسیر سوره منافقون)، قرآن و معارف عقلی (تفسیر سوره حدید)، سیستم اخلاقی اسلام (تفسیر سوره حجرات) و مربی نمونه (تفسیر سوره لقمان) از جمله آثار سبحانی است.[۲]
موضوع
منشور جاوید را نخستین تفسیر موضوعی قرآن کریم به‌زبان فارسی دانسته‌اند.[۳] در آن اهتمام نویسنده بر مسائل اجتماعی و کلامی بوده است.[۴] در این کتاب حدود بیست موضوع از مباحث عقلی، اجتماعی و اخلاقی قرآن کریم بررسی شده است.[۵]
انگیزه نگارش
سبحانی بهترین شیوه تفسیر آیات را تفسیر براساس موضوع به‌شکل کامل دانسته است.[۶] او هدف از نگارش تفسیر موضوعی را دستیابی به نظرِ قرآن در موضوعات موردبحث در آن دانسته است.[۷] همچنین دعوت مفسران مسلمان به خودداری از تفسیر سوره‌به‌سوره و آیه‌به‌آیهٔ قرآن را از دیگر انگیزه‌های خود در نگارش کتاب منشور جاوید بیان کرده است.[۸]
محتوا
تفسیر منشور جاوید شامل مباحث متعددی است[۹] که ۲۴ اصل را مبنای دسته‌بندی آیات قرار داده است:
- یکتاپرستی؛
- نیکی به والدین؛
- فرزندکشی در جاهلیت و عصر فضا؛
- مبارزه با فساد اخلاقی؛
- احترام به انسان؛
- حمایت از یتیم؛
- ابعاد قسط و عدل؛
- تکلیف در حدود قدرت؛
- عدالت در گفتار؛
- وفای به عهد؛
- ابزار شناخت؛
- امکان شناخت؛
- اسراف و تبذیر؛
- حجاب با تعصب؛
- جایگاه زبان از دیدگاه قرآن؛
- شکر و سپاس؛
- آزمایش‌های الهی؛
- ازخود بیگانگی؛
- داستان‌های قرآن؛
- قلب و فؤاد در قرآن؛
- ضرورت تشکیل جامعه؛
- بُعد جهانی جامعه؛
- نظام‌مندی جامعه؛
- سنن الهی در جامعه.[۱۰]
روش
در منشور جاوید، از چند روش مختلف در کنار هم استفاده شده که ازجمله آنها تفسیر قرآن به قرآن، استفاده از روایات مستند و بهره‌گیری از نظرات دیگران است.[۱۱] نویسنده کتاب به‌کارگیری علوم روز در تفسیر آیات و توجه به سیاق آیات را هم از ویژگی‌های تفسیرش بیان کرده است.[۱۲]
روش بررسی موضوعات نیز پرداختن به آنها از ابعاد و زوایای گوناگون است، به‌گونه‌ای که نظام جامعی را شکل دهد. برای مثال در این کتاب معاد ذیل سی عنوان بررسی شده است.[۱۳] به‌‌گفته نویسنده، در منشور جاوید همه آیات مربوط به یک موضوع، یک جا گردآوری و دسته‌بندی شده و نظر واحدی درباره آن بیان شده است.[۱۴] او علت به‌کارگیری این روش را بررسی همه آیات درخصوص یک موضوع برای دستیابی به دیدگاه قطعی و جامع قرآن بیان کرده است. چراکه در قرآن، آیات مربوط به یک موضوعِ خاص یک‌جا نیامده است؛ بلکه در سوره‌های مختلف و به‌‌مناسبت‌های مختلف، جنبه‌ای از آن موضوع بیان شده است.[۱۵]
ابتکاری‌بودن یا نبودن روش
سبحانی در مقدمه کتاب مفاهیم القرآن، روش تفسیری خود را بدیع دانسته و می‌نویسد تاکنون چنین گونه تفسیری در میان مفسران وجود نداشته است،[۱۶] او در مقدمه منشور جاوید هم روش تفسیری خود را انقلابی در جهان تفسیر[۱۷] و چهره‌ای تازه از تفسیر[۱۸] عنوان می‌کند.
برخی روش تفسیری مذکور را مسبوق به سابقه دانسته و سبحانی را تنها احیاگر آن خوانده‌اند.[۱۹] البته سبحانی در مقدمه کتاب منشور جاوید، علامه مجلسی را نخستین فردی می‌داند که این روش را به کار گرفته است ولی پس از او این روش پیگیری نشده است.[۲۰]
دیدگاه‌ها
پژوهشگران علوم قرآنی، استفاده از شیوه مطالعه تطبیقی بین شیعه و اهل سنت [۲۱] و حرکت به‌سمت استقلال تفسیر موضوعی از تفاسیر ترتیبی را از نقاط قوت منشور جاوید دانسته‌اند.[۲۲] همچنین این کتاب را علت بالندگی تفاسیر موضوعی در دوران معاصر دانسته‌اند.[۲۳]
درمقابل، نقدهایی هم بر کتاب وارد شده است. برای نمونه به‌کاربردن شیوه تفسیر موضوعیِ درون‌قرآنی در این تفسیر را دارای آسیب‌هایی نظیر مشکل دور و حصرگرایی دانسته‌اند.[۲۴] همچنین گفته‌اند باتوجه به اینکه ترتیب آیات و سوره‌ها در قرآن توقیفی بوده است، تفسیر موضوعی قرآن، با اینکه به‌لحاظ علمی مفید است، از منظر ارشادی مفید نیست.[۲۵]
انتشار و ترجمه
منشور جاوید را نخستین بار انتشارات کتابخانه امیرالمؤمنین(ع) در سال ۱۳۶۰ش در دوازده مجلد چاپ کرد.[۲۶]همچنین در سال ۱۳۸۳ش در چهارده مجلد در انتشارات امام صادق(ع) به چاپ رسید.[۲۷]
بخش‌هایی از این کتاب هم به‌صورت جدا با نام مؤلف چاپ شده است؛ مانند کتاب اندیشه‌های جاوید که پاسخ به پرسش‌های عقیدتی و برگرفته از تفسیر منشور جاوید است.[۲۸] کتاب اندیشه‌های جاوید با نام الفکر الخالد فی بیان العقائد به عربی ترجمه شده است.[۲۹]
برخی گفته‌اند کتاب مفاهیم القرآن ترجمه کتاب منشور جاوید به‌زبان عربی است؛[۳۰] اما محمدهادی معرفت مفاهیم القرآن را تفسیری مستقل دانسته است.[۳۱] خود نویسنده هم این دو کتاب را دو اثر جدا از هم معرفی کرده که مباحث متفاوتی دارند.[۳۲]
پانویس
- ↑ «بیوگرافی آیت‌الله العظمی سبحانی»، تارنمای رسمی آیت‌الله العظمی سبحانی.
- ↑ طالبی، «بررسی تطبیقی مبانی و شیوه‌های تفسیری آیت الله جوادی آملی و آیت الله سبحانی در تفسیر موضوعی»، ص۱۳۸، ۱۳۹۰ش.
- ↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۳۱؛ کاظمی نیا و سادات اشکوری، «بررسی اشعار فارسی در منشور جاوید».
- ↑ مؤدب، روش‌های تفسیر قرآن،۱۳۸۰ش، ص۲۸۳.
- ↑ «معرفی منشور جاوید»، تارنمای رسمی آیت‌الله العظمی سبحانی.
- ↑ مؤدب، روش‌های تفسیر قرآن،۱۳۸۰ش، ص۲۸۳.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، چاپ اول، ج۱، ص۱۹.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۱.
- ↑ مؤدب، روش‌های تفسیر قرآن،۱۳۸۰ش، ص۲۸۴.
- ↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۳۳-۵۳۴.
- ↑ خویشوند، «روش‌شناسی، مقایسه و نقد دو تفسیر موضوعی منشور جاوید و التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم با محوریت قصص الانبیاء»، ص۴۰-۶۰.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، چاپ اول، ج۱۴، ص۴۵۴.
- ↑ طالبی، «بررسی تطبیقی مبانی و شیوه‌های تفسیری آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله سبحانی در تفسیر موضوعی»، ص۱۴۳.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، چاپ اول، ج۱، ص۱۸.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، چاپ اول، ج۱، ص۱۹.
- ↑ سبحانی، مفاهیم القرآن، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۳۵.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۱.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۷.
- ↑ طالبی، «بررسی تطبیقی مبانی و شیوه‌های تفسیری آیت اله جوادی آملی و آیت الله سبحانی در تفسیر موضوعی»، ص۱۴۰، ۱۳۹۰ش.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۲۴.
- ↑ رضایی اصفهانی، «شیوه‌های تفسیر موضوعی قرآن کریم»، ص۳۱.
- ↑ غلامی و علوی مهر، «چیستی تفسیر موضوعی و تفاوت آن با تفسیر قرآن به قرآن»، ص۸۷.
- ↑ رضایی اصفهانی، «شیوه‌های تفسیر موضوعی قرآن کریم»،ص۳۰.
- ↑ رضایی اصفهانی، «شیوه‌های تفسیر موضوعی قرآن کریم»، ص۳۲-۳۴.
- ↑ حجتی، «گفت‌وگو با دکتر سید محمدباقر حجتی»، ص۱۱۲.
- ↑ «کتاب منشور جاوید قرآن»، تارنمای دائرة المعارف اسلامی طهور.
- ↑ خویشوند، «روش‌شناسی، مقایسه و نقد دو تفسیر موضوعی منشور جاوید و التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم با محوریت قصص الانبیاء»، ص۳۳، ۱۳۹۴ش.
- ↑ سبحانی، اندیشه جاوید، ج۱، ص۱.
- ↑ سبحانی، الفکر الخالد فی بیان العقائد، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱.
- ↑ مؤدب، روش‌های تفسیر قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۲۸۴؛ طالبی، «بررسی تطبیقی مبانی و شیوه‌های تفسیری آیت اله جوادی آملی و آیت الله سبحانی در تفسیر موضوعی»، ص۱۴۱، ۱۳۹۰ش.
- ↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۳۲.
- ↑ طالبی، «بررسی تطبیقی مبانی و شیوه‌های تفسیری آیت الله جوادی آملی و آیت الله سبحانی در تفسیر موضوعی»، ص۱۴۱، ۱۳۹۰ش.
منابع
- حجتی، محمدباقر، «گفت‌وگو با دکتر سید محمدباقر حجتی»، فصلنامه بینات، شماره۱۱، تابستان۱۳۷۵.
- خویشوند، «روش‌شناسی، مقایسه و نقد دو تفسیر موضوعی منشور جاوید و التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم با محوریت قصص الانبیاء»، پایان‌نامه دوره کارشناسی‌ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، قزوین، دانشگاه بین المللی امام‌خمینی، ۱۳۹۴ش.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، «شیوه‌های تفسیر موضوعی قرآن کریم»، پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، شماره۲۳، پاییزو زمستان۱۳۹۷.
- «زندگینامه آیت‌الله العظمی سبحانی»، تارنمای رسمی آیت‌الله العظمی سبحانی، تاریخ درج: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۲۴ اردیبهشت۱۳۹۸.
- سبحانی، جعفر، اندیشه جاوید، تحقیق اکبر اسد علیزاده، قم، موسسه امام صادق(ع)، بی‌چا، ۱۳۸۲ش.
- سبحانی، جعفر، الفکر الخالد فی بیان العقائد، ترجمه خضر آتش‌فراز، قم، موسسه امام صادق(ع)، بی‌چا، ۱۴۲۵ق.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، موسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۳ش، (نسخه کتابخانه فقاهت).
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، موسسه امام صادق(ع)، چاپ چهارم، ۱۳۸۳ش.
- سبحانی، جعفر، مفاهیم القرآن، قم، موسسه امام صادق(ع)، چاپ سوم، ۱۴۲۱ق.
- طالبی، «بررسی تطبیقی مبانی و شیوه‌های تفسیری آیت الله جوادی آملی و آیت الله سبحانی در تفسیر موضوعی»، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۹۰ش.
- غلامی، لیلا و حسین علوی مهر، «چیستی تفسیر موضوعی و تفاوت آن با تفسیر قرآن به قرآن»، فصلنامه مطالعات تفسیری، سال دوم، شماره۸، زمستان ۱۳۹۰.
- کاظمی نیا، شمس‌الله و سیدسلیمان سادات اشکوری، «بررسی اشعار فارسی در مشنور جاوید»، فصلنامه شعر و زبان معاصر، دوره۱، شماره۲، تیر ۱۳۹۵.
- «کتاب منشور جاوید قرآن»، تارنمای دائرة المعارف اسلامی طهور، تاریخ درج: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۲۵ اردیبهشت۱۳۹۸.
- لطفی، سیدمهدی و فاطمه هادیان، «نقد و بررسی طبقه بندی‌های موضوعی قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره۲۷، پائیز۱۳۹۵.
- مؤدب، رضا، روش‌های تفسیر قرآن، قم، انتشارات اشراق، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، قم، التمهید، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- «معرفی منشور جاوید(تفسیر موضوعی قرآن کریم)»، تارنمای رسمی آیت‌الله العظمی سبحانی، تاریخ درج: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۲۱ اردیبهشت۱۳۹۸.
پیوند به بیرون