مُنْیةُ المُرید فی أدَبِ المُفیدِ وَ المُسْتَفید کتابی است در حوزه اخلاق اسلامی و به زبان عربی، اثر شهید ثانی (شهادت ۹۶۶ق) در موضوع آداب متقابل شاگرد و استاد و آداب تعلیم و تعلم در اسلام. این اثر منبع بسیاری از آثار پس از خود در این موضوع بوده و به جهت اهمیت و شهرت آن دارای نسخه‌های فراوان، ترجمه، تلخیص و شروح متعددی است. این رساله موجز، از قدیم در کانون توجه طلاب علوم دینی شیعه قرار داشته است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شهید ثانی |
| موضوع | اخلاق |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مکتب الإعلام الإسلامی |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۹ق |
| نسخه الکترونیکی | http://lib.eshia.ir/15265 |
درباره مؤلف
زین‌الدین بن نورالدین علی بن احمد عاملی جُبَعی معروف به شهید ثانی از نوادگان علامه حلی و از علما و فقهای نامدار شیعه در قرن دهم هجری قمری است. از او تألیفات بسیاری بر جای مانده که کتاب الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه معروف‌ترین آنها در فقه جعفری است. او در سال ۹۶۶ق به دست افراطیون مذهبی به قتل رسید و بدین رو به شهیدثانی شهرت یافت.
تاریخ تألیف
شهید ثانی، تألیف این رساله کوچک پنج‌شنبه ۲۰ ربیع الاول سال ۹۵۴ق یعنی یازده سال پیش از شهادتش و در سن چهل‌وپنج سالگی به پایان رسانده است.[۱]
ابواب کتاب
ترتیب کتاب به این شکل است:
- مقدمه، پیرامون فضیلت علم.
- باب اول، در آداب معلم و متعلم.
- باب دوم، در آداب فتوا و مفتی و مستفتی.
- باب سوم، در مناظره، شروط، آداب و آفات آن.
- باب چهارم، آداب کتابت و کتاب و متعلقات آن.
- خاتمه، در اقسام علوم شرعی و مراتب علم و ترتیب علوم در فراگیری.
- تتمه کتاب شامل نصایح شهید ثانی برای طلاب علوم دینی است.[۲]
سخن بزرگان
میرزای شیرازی در تقریظی بر چاپ اول کتاب می‌نویسد: چقدر شایسته است که اهل علم، مواظبت نمایند به مطالعه این کتاب شریف و مُتأدِّب شوند به آداب مزبوره در آن.[۳]
سید محسن امین می‌گوید: منیة المرید شامل آداب و دستورها و فواید زیادی است و کسانی که به آن عمل کنند تهذیب کننده خوبی برای اعمالشان خواهد بود.[۴]
ابن العودی از شاگردان خاص و ملازم شهید ثانی درباره منیة المرید می‌نویسد: کتابی است مشتمل بر مطالب مهم و فوائد سودمند بسیار که خواننده را به منتهای رغبت و شوق به چنگ آوردن فضائل و دوری گزیدن از رذائل می‌رساند و او را به آراسته شدن به خُلق و خوی خوبان و عالمان بزرگ وا می‌دارد.[۵]
علی‌اصغر حکمت در بیان ارج‌گذاری کتاب می‌گوید: کسانی که فریفته ظواهر تمدن اروپا شده‌اند... شاید از علوم و فنون شرعی و اسلامی که بزرگان ما در طول قرون متوالیه در آن تتبع و استقصاء کرده و بحث و مطالعه فرموده و کتاب‌ها به یادگار گذاشته‌اند، غافل بمانند؛ لیکن بر خلاف آنها، طالبین علم و معرفت در اَصقاع فرهنگستان ممالک شرقی را مانند ویرانه مملو از گنج‌های نهفته دانش و دفینه‌های فنون می‌دانند و با شوق بی‌پایان و تحمل انواع صدمات و شداید یا به مسافرت یا به تجسس در کتابخانه‌ها، فضایل مخزونه شرق را از کنج اختفاء بیرون آورده با ترجمه و با حاشیه‌های مشروح طبع و انتشار می‌دهند. از آن جمله وقتی یکی از فضلاء خارجه با بنده نگارنده از کتاب منیة المرید سخن گفت در بنده تأثیر نمود. نسخه‌ای از آن را به دست آوردم و مطالعه نمودم و آن را گنجینه مشحون از جواهر کَلِم و معارف و مَملُوِّ از لَآلی آداب و فضایل دیدم... مخصوصاً از نقطه نظر تاریخ تربیت دارای مقامی رفیع می‌باشد، و نیز از لحاظ ادبی و اخلاقی. جا دارد که آن کتاب شریف را مطالعه نمایند.[۶]
عالمان و مؤلفان بسیاری نیز افزون بر ستایش بلیغ از کتاب، آن را جزء منابع آثارشان آورده و بدان ارجاع داده‌اند؛ از جمله: صدرالمتألهین در شرح اصول کافی[۷] سید نعمت الله جزایری در الانوار النعمانیه،[۸] سید محمدحسین عاملی در الأثنی عشریه فی المواعظ العددیه،[۹] مقدس اردبیلی در مجمع الفائده و البرهان،[۱۰] شیخ یوسف بحرانی در الحدائق الناضره،[۱۱] عبدالله مامقانی در مقباس الهدایه فی علم الدرایه[۱۲] [۱۳]
پژوهش‌های پیرامون کتاب
خلاصه
کتاب منیة المرید توسط مؤلف آن، خلاصه شده و آن را«بُغیة المرید» نام نهاده است.[۱۴]
ترجمه و شرح
علاوه بر ترجمه و شرح، یک بار هم به صورت منظوم درآمده که ذیلا به آنها اشاره می‌شود:
- سراج المبتدئین فی علوم آل محمد المعصومین (ترجمه و شرح فارسی کتاب است از سید محمود دهسرخی اصفهانی در سال ۱۳۷۴ق).
- ترجمه محمدباقر ساعدی خراسانی در سال ۱۳۶۹ق.
- آداب تعلیم و تعلم در اسلام ترجمه سید محمدباقر حجتی در سال ۱۴۰۰ق که بیش از ۱۴ بار توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی تجدید چاپ شده است.
- مَحاسن الآداب، که شرح منظوم منیة المرید است و توسط عبدالرحیم شوشتری(درگذشت: ۱۳۱۳ق) که به تصریح شوشتری در سال ۱۲۹۰هجری قمری در۱۲۵۰ بیت به نظم درآمده است.[۱۵] این کتاب با این ابیات شروع می‌شود:[۱۶]
و با این ابیات به پایان می‌رسد:
بازنویسی
سید محمدرضا طباطبایی به بازنویسی منیة المرید پرداخته و آن را «المراد فی منیة المرید» نامیده است. این کتاب توسط حمیدرضا شریعتمداری با عنوان «آیین دانشوری» به فارسی ترجمه شده است.
چاپ
کتاب منیة المرید بارها در کشورهای اسلامی، از جمله ایران، عراق و هند به چاپ رسیده است. تحقیق کتاب در چاپ ایران توسط رضا مختاری صورت گرفته و مقدمه‌ای مفصل نیز در ابتدای کتاب آمده است. در پاورقی کتاب کلیه آیات و روایات از منابع و مصادر اولیه آدرس داده شده و برای بسیاری از روایات بیش از یک منبع ذکر شده است. روایاتی هم که در متن فقط به آنها اشاره شده از منابع استخراج شده‌اند. همچنین توضیح کلمات مشکل از کتب لغت، از دیگر امتیازات این چاپ است. در پایان کتاب نیز، علاوه بر فهرست مطالب، فهرست‌های گوناگونی از قبیل مصادر تحقیق، آیات، احادیث، اشعار و اَعلام آمده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ شهید ثانی، منیة المرید، ۱۴۰۹ق، ص۵۵.
- ↑ شهید ثانی، منیة المرید، ۱۴۰۹ق، فهرست کتاب.
- ↑ شهید ثانی، منیة المرید، ۱۴۰۹ق، ص۵۵.
- ↑ شهید ثانی، منیة المرید، ۱۴۰۹ق، ص۵۵.
- ↑ شهید ثانی، منیة المرید، ۱۴۰۹ق، ص۵۵.
- ↑ شهید ثانی، منیة المرید، ۱۴۰۹ق، ص۵۶.
- ↑ ملاصدرا، شرح اصول کافی، ص۱۵۵ و ۱۵۶.
- ↑ جزایری، الانوار النعمانیه، ج۳، ص۳۳۸، ۳۸۰.
- ↑ عاملی، الاثنی عشریة فی المواعظ العددیة، فصل‌های ۹ و ۱۰ و ۱۱ از باب دوازدهم.
- ↑ اردبیلی، مجمع الفائدة، الناشر مؤسسة النشر الإسلامي، ج۵، ص۳۹۸.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضره، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين، ج ۱۸، ص۱۰ و ۱۱
- ↑ مامقانی، مقباس الهدایه، ۱۴۱۱ق، ج۳، ص۲۹۴؛ شهید ثانی، منیة المرید، ۱۴۰۹ق، ص۵۷ - ۵۹.
- ↑ مهدوی‌راد، تصحیح تازه منیة المرید، ۱۳۶۹ش.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۲۱۲.
- ↑ شهید ثانی، منیة المرید، ۱۴۰۹ق، ص۶۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه،۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۱۲۴ و ۱۲۵.
- ↑ شهید ثانی، منیة المرید، ۱۴۰۹ق، ص۶۰ و ۶۱.
یادداشت
- ↑ به خدا پناه می‌برم از شیطان و از شقاوت نفس و طغیانش. عبدالرحیم کتابش را با بسم الله شروع می کند که نشانه تعظیم خدای رحمان رحیم است. عبدالرحیم، فرزند محمدعلی از خدا نصرت می‌طلبد و خودش را بنده طاها(پیامبر(ص)) و علی می‌داند. این کتاب را محاسن الآداب نامیدم برای خردمندانی که جویایش هستند. این کتاب دربردارنده عصاره «منیة المرید» کتاب شیخ شهید ماست.
- ↑ و بدینجا این رساله در نهایت سرعت و شتاب در سال ۱۲۹۰ق پایان یافت
منابع
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، منیة المرید، تحقیق رضا مختاری، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
- مهدوی‌راد، محمدعلی، تصحیح تازه منیة المرید، آینه پژوهش، مرداد و شهریور ۱۳۶۹ش، شماره ۲.
- بحرانی، یوسف، الحدائوق الناضرة، قم، جامعه مدرسین.
پیوند به بیرون
- متن کتاب منیة المرید
- تصحیح تازه منیة المرید
- سخنی دربارهٌ منیة المرید و ترجمه‌های آن (۱)
- سخنی درباره منیة المرید و ترجمه‌های آن (۲)
- مقاله «کتاب منیة المرید فی آداب المفید و المستفید»