محاسبة النفس (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید بن طاووس |
| موضوع | اخلاق |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مرتضوی |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۶ش |
مُحاسبةُ النّفس کتابی به زبان عربی در عرفان عملی و اخلاق، از سید ابن طاووس حلی، در باب اهمیت آیات و روایات درباره تزکیه انسان. محاسبة النفس، مورد اعتماد علمای شیعه قرار گرفته و در پنج باب و هر باب شامل چند فصل، تهیه و تنظیم شده است.
درباره مؤلف
سید رضی الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس، از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و امام سجاد(ع) در روز ۱۵ محرم سال ۵۸۹ هجری در شهر حله به دنیا آمد.[۱] سید ابن طاووس تحصیلات را در حله نزد پدر و جد خود، ورام بن ابی فراس، آغاز کرد. او در سال ۶۶۴ق در ۷۵ سالگی، در بغداد درگذشت. بدنش را به نجف منتقل کردند و در حرم امیرالمؤمنین به خاک سپردند.[۲]
انگیزه تألیف
ابن طاووس، آیات و روایاتی که در موضوع محاسبه نفس مرتبط بوده را در کتاب‌های مختلف آورده، اما نظر به اهمیت این بحث در تزکیه انسان، تصمیم می‌گیرد کتاب مستقلی در این موضوع تألیف کند.[۳] برخی نام کامل کتاب را براساس تصریح سید بن طاووس این می‌دانند: «محاسبة الملائکة الکرام، آخر کل یوم من الذنوب و الآثام» [۴]ولی آن‌چه سید بن طاووس در مقدمه کتابش گفته این است: «محاسبة الملائکة الحفظة الکرام و تطهیر الصحائف من الآثام» [۵]
محتوای کتاب
کتاب، دارای یک مقدمه و ۵ باب است و برخی از ابواب آن مشتمل بر چند فصل است.
ابواب کتاب
- باب اول، حاوی آیاتی از قرآن کریم است درباره لزوم اهتمام به خودنگهداری از گناهان.
- باب دوم، حاوی روایاتی است که بیانگر ارزش محاسبه نفس در شب و روز برای محفوظ ماندن از خطرهاست.
- باب سوم، در بیان روزهای معینی (مانند دوشنبه و پنج‌شنبه) است که یادآوری آنها و احتیاط در امر محاسبه و مراقبه در آنها لازم است.
- باب چهارم، درباره اوقات و مکان‌هایی است که در آنها باید دقت بیشتری در حفظ نفس از بدی‌ها کرد.
- باب پنجم، در بیان اموری است که مکلف برای احتیاط و یادآوری ارزش محاسبه، به آنها احتیاج دارد.
- خاتمه، در ذکر عمل و اذکار.[۶]
سید بن طاووس، مطالب کتاب خود را با آیه شریفه وَ إِنَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظينَ كِراماً كاتِبينَ يَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُون[انفطار–۱۰-۱۲] آغاز میکندترجمه:«و قطعاً بر شما نگهبانانى [گماشته شده]اند:[فرشتگان] بزرگوارى كه نويسندگان [اعمال شما] هستند؛شما هر چه کنید همه را می‌دانند.» و با آیه کریمه فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِكَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُوْلَئِكَ هُمْ أُوْلُواْ الْأَلْبَابِ[زمر–۱۸-۱۷] ترجمه:« پس بشارت ده به آن بندگان من كه:به پایان می‌برد. ترجمه:به سخن گوش فرامى‌دهند و بهترين آن را پيروى مى‌كنند؛ اينانند كه خدايشان راه نموده و اينانند همان خردمندان.»
شرح، ترجمه و چاپ
«تهذیب نفس از دیدگاه سید بن طاووس» عنوان شرحی است که مصطفی خلیلی بر محاسبة النفس نگاشته و انتشارات بوستان کتاب آن را منتشر کرده است. وی ابتدا به معرفی مؤلف و کتاب محاسبه النفس پرداخته و سپس محاسبه نفس از منظر آیات و روایات بررسی شده است. ایام محاسبه، مهم‌ترین زمان‌ها و مکان‌های محاسبه، فضیلت محاسبه و مطالب مرتبط از جمله دیگر مباحث کتاب است. در نهایت نیز به جهاد با نفس در کلام بزرگان پرداخته شده است.[۷]
این کتاب، بارها تجدید چاپ شده و به دلیل موجز و مفید بودن، مورد استقبال فراوان واقع شده و ترجمه هم شده است.
در اکثر چاپ‌ها، این کتاب به همراه کشف الریبة اثر شهید ثانی و محاسبة النفس ابراهیم بن علی کفعمی در یک مجلد منتشر شده و علامه طباطبایی مقدمه‌ای بر آن نگاشته است.[۸]
پانویس
- ↑ کمونه حسینی، مواردالإتحاف، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۱۰۷–۱۰۸.
- ↑ ابن فوطی، الحوادث الجامعه، دارالکتب العلمیه، ص۲۵۵
- ↑ ابن طاووس، محاسبة النفس، ۱۳۷۶ ش، ص ۱۱.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۱۲۱.
- ↑ سید بن طاووس، محاسبة النفس، تهران نشر مرتضوی، ص۱۲.
- ↑ ابن طاووس، محاسبة النفس، ۱۳۷۶ ش، ص ۱۲.
- ↑ تهذیب نفس از دیدگاه سید بن طاووس(شرح محاسبه النفس)، خبرگزاری شبستان.
- ↑ محاسبة النفس، کتابخانه دیجیتال نور.
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی، محاسبة النفس، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۶ ش.
- تهذیب نفس از دیدگاه سید بن طاووس(شرح محاسبه النفس)، خبرگزاری شبستان، تاریخ انتشار: ۱۳۹۵/۶/۲۹.
- محاسبة النفس، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۲۱ اسفند ۱۳۹۹ش.