غفلت
 | |
| آیات اخلاقی | |
|---|---|
| آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار | |
| احادیث اخلاقی | |
| حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل | |
| فضایل اخلاقی | |
| تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی | |
| رذایل اخلاقی | |
| تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • تهمت • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • عیب‌جویی • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت | |
| اصطلاحات اخلاقی | |
| جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج | |
| عالمان اخلاق | |
| ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • عبدالکریم حق‌شناس • عزیزالله خوشوقت • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • حسین مظاهری • محمدرضا مهدوی کنی | |
| منابع اخلاقی | |
| قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • رساله لقاءالله (کتاب) • مجموعه وَرّام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات | |
غفلت بی‌توجهی و یا کم توجهی انسان به سرنوشت و سعادت دنیا و آخرت خود است؛ به گونه‌ای که فرد غافل، رفتار و اعمال خویش را بدون دقت و آینده‌نگری دنبال می‌کند و به حقایق دنیا و آخرت توجهی ندارد.
مفهوم‌شناسی
غفلت در مقابل «ذکر» به هرگونه بی‌خبری، بی‌توجه بودن و توجه نداشتن به چیزی از واقعیت‌های فعلی و آینده و گذشته گفته می‌شود.[۱] در قرآن ۳۵ مرتبه کلمه غفلت به کار رفته است.[۲] از نشانه‌های انسان‌های غافل:اشتباه کردن، پند نگرفتن از حوادث دنیا، هدردادن اوقات و همنشینی با فاسدان است. در روایات اسلامی غفلتی مذمت شده که در مقابل نشانه‌های الهی عبرت گرفته نشود.
مصادیق غفلت
در آیات قرآن دو مصداق مهم برای غافلان ذکر می‌شود[۳]:
نشانه‌های غفلت
در قرآن و روایات برای غفلت چهار نشانه اشاره شده است:
- فراموشی و سردرگمی در آینده خود[۶]: در سؤال شمعون بن لاوی (یکی از مسیحیان معروف زمان پیامبر اسلام(ص))که از ایشان در مورد نشانه‌های غفلت سؤال کرد، پیامبر(ص) چهار مطلب را ذکر نمودند: سهو، لهو و نسیان (به گونه‌ای که گرفتار فراموشکاری و سردرگمی به شهوات و عدم توجه به سرنوشت آینده خویش می‌شود.[۷])
- پند نگرفتن از حوادث دنیا[۸]: رسول خدا(ص) می‌فرمایند: غافل‌ترین مردم کسی است که از تغییر و دگرگونی دنیا، پند نگیرد.[۹]
- هدر دادن اوقات[۱۰]: امام علی(ع) فرمودند: برای غفلت انسان، همین بس که عمر خودرا در چیزی که مایه نجات او نیست، ضایع کند.[۱۱]
- همنشینی با فاسدان و مفسدان[۱۲]: امام حسن مجتبی(ع) می‌فرمایند:غفلت آن است که مسجد را ترک کنی و از انسان فاسد اطاعت نمایی.[۱۳]
عوامل غفلت
مهم‌ترین عوامل ایجاد کننده غفلت در قرآن این موارد است:
- توجه به مظاهر زندگی مادی؛[۱۴] نظیر مال، ثروت و زن و فرزند است. در قرآن کریم آمده است: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، [زنهار] اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نگرداند.[۱۵]
- تسلط شیطان؛[۱۶] در قرآن کریم آمده است: شیطان بر آنان مسلط شده و یادخدا را از خاطر آنها برد.[۱۷]
- هوا پرستی؛[۱۸] در قرآن آمده است: واز کسانی که قلبشان را از یاد خود غافل ساختیم اطاعت مکن! همانها که از هوای نفس پیروی کردند، و کارهایشان افراطی است.[۱۹]
- آرزوهای دراز؛[۲۰]امام علی(ع) در این باره می‌فرماید: بدانید آرزو دل را به فراموشی می‌کشاند، وعده‌ها را دروغ جلوه می‌دهد و غفلت را زیاد می‌کند.[۲۱]
- سطحی‌نگری تعالیم دینی؛[۲۲] در قرآن آمده است:آنها فقط ظاهری از زندگی دنیا را می‌دانند، و از آخرت(و پایان کار) غافل‌اند.[۲۳]
راه‌های درمان غفلت
- ذکر خدا؛[۲۴]«وَاذْكُرْ رَبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَىٰ أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَٰذَا رَشَدًا» و چون فراموش کردی، پروردگارت را باز به یاد آور و بگو امید که پروردگار مرا به حقایقی بهتر و علومی برتر، هدایت کند.[۲۵]
- خواندن قرآن؛[۲۶] چنين نيست كه آنها مى‌گويند، آن (قرآن) يك تذكر و يادآورى است! هر كس بخواهد از آن پند مى‌گيرد.[۲۷]
- یاد نعمت‌ها و نعمت دهنده؛[۲۸] واگر مردم در راه درست، پایداری ورزند، قطعاً آب گوارایی (علم،رحمت و رزق) به ایشان می‌نوشانیم تابه آن نعمت،آنها را بیازماییم و هر کس از یاد پروردگار خود دل بگرداند،خدا،او را به عذابی سخت درآورد.[۲۹]
- عبرت از تاریخ پیشینیان؛[۳۰]آیا برای هدایتشان کافی نبود که ببینند چه نسل‌ها را پیش از آنها نابود کردیم که اینک،در سراهای همانها راه می‌روند؟ به راستی،برای خردمندان در این امر نشانه‌هایی عبرت انگیز است.[۳۱]
- یاد مرگ؛[۳۲]هر جا باشید، مرگ شما را در می‌یابد.[۳۳]
- یاد قیامت؛[۳۴] بدانید، خداوند زمین را بعد از مرگ آن زنده می‌کند! ما آیات خود را برای شما بیان کردیم، شاید اندیشه کنید.[۳۵]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۳۲۱.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۷۸ش، ج اول، ص۳۲۱
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۷۸ش، ج۷، ص۲۱
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۷۹
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۴۶
- ↑ دهقان بنادکی، بررسی غفلت از یاد خدا از منظر آیات و روایات و آثار و پیامدهای آن،۱۳۹۱، ص۹۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۲۲
- ↑ دهقان بنادکی، بررسی غفلت از یاد خدا از منظر آیات و روایات و آثار و پیامدهای آن،۱۳۹۱، ص۹۵.
- ↑ بن عبدالله، نهج الفصاحه،۱۳۲۴، ص۷۳،ح ۳۷۹.
- ↑ دهقان بنادکی، بررسی غفلت از یاد خدا از منظر آیات و روایات و آثار و پیامدهای آن،۱۳۹۱، ص۹۵.
- ↑ آمدی، غررالحکم و دررالکلم،۱۳۶۱،ج۴،ص۵۸۵.
- ↑ دهقان بنادکی، بررسی غفلت از یاد خدا از منظر آیات و روایات و آثار و پیامدهای آن،۱۳۹۱، ص۹۵.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۷۵، ص۱۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن فروع مسائل اخلاقی،۱۳۸۹، ج۲،ص ۳۳۸.
- ↑ سوره منافقون آیه ۹
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن فروع مسائل اخلاقی،۱۳۸۹، ج۲،ص ۳۳۸.
- ↑ سوره مجادله آیه۱۹
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن فروع مسائل اخلاقی، ۱۳۸۹، ج۲،ص ۳۳۸.
- ↑ سوره کهف آیه۲۸
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن فروع مسائل اخلاقی، ۱۳۸۹ش، ج۲،ص ۳۳۸.
- ↑ ثقفی، الغارات، ج۲،ص ۴۳۶.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن فروع مسائل اخلاقی، ۱۳۸۹ش، ج۲،ص ۳۳۸.
- ↑ سوره روم:۷
- ↑ دهقان بنادکی، پایان نامه بررسی غفلت از یاد خدا از منظر آیات و روایات و آثار و پیامدهای آن،۱۳۹۱ش
- ↑ سوره کهف، آیه۲۴
- ↑ دهقان بنادکی، پایان نامه بررسی غفلت از یاد خدا از منظر آیات و روایات و آثار و پیامدهای آن،۱۳۹۱ش
- ↑ سوره مدثر،آیه۵۴و۵۵
- ↑ دهفان بنادکی، پایان نامه بررسی غفلت از یاد خدا از منظر آیات و روایات و آثار و پیامدهای آن،۱۳۹۱ش
- ↑ سوره جن،آیه۱۶و۱۷
- ↑ دهقان بنادکی، پایان نامه بررسی غفلت از یاد خدا از منظر آیات و روایات و آثار و پیامدهای آن،۱۳۹۱ش
- ↑ سوره طه،آیه۱۲۸
- ↑ دهقان بنادکی، پایان نامه بررسی غفلت از یاد خدا از منظر آیات و روایات و آثار و پیامدهای آن،۱۳۹۱ش
- ↑ سوره نساء،آیه۷۸
- ↑ دهقان بنادکی، پایان نامه بررسی غفلت از یاد خدا از منظر آیات و روایات و آثار و پیامدهای آن،۱۳۹۱ش
- ↑ سوره حدید،آیه۱۷
یادداشت
منابع
- قرآن.
- نهج الفصاحه، گردآوری ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات جاویدان، ۱۳۲۴ش.
- ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، محقق و مصحح: عبدالزهرا حسینی، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- دهفان بنادکی، طیبه، پایان نامه بررسی غفلت از یاد خدا از منظر آیات و روایات و آثار و پیامدهای آن، مشهد، حوزه علمیه معصومیه، ۱۳۹۱ش.
- دیلمی، حسن بن محمد، ارشادالقلوب، بیروت، انتشارات درالفکر، ۱۴۱۲ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، انتشارات درار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
- مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن فروع مسائل اخلاقی، قم،انتشارات علی بن ابیطالب(ع)، ۱۳۸۹ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب(ع)،۱۳۷۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، قم، انتشارات دارالکتب الاسلامی، ۱۳۸۴ش.
- آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۶۱ش.
پیوند به بیرون