غِیرَت از فضایل اخلاقی که انسان را به دفاع از ناموس و خانواده، دین و آیین و همچنین مال و وطن وا می‌دارد. بر اساس روایات، غیرتمندی از صفات خداوند است. ملا احمد نراقی در کتاب معراج السعاده گفته است، مؤمنان نباید از خانواده خود غافل باشند و درباره امری که عاقبت آن به فساد منجر می‌شود، نباید اهمال کنند. وی اجرای امر به معروف و نهی از منکر و مقابله با بدعت در دین را از مصادیق غیرت دانسته است.
 | |
| آیات اخلاقی | |
|---|---|
| آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار | |
| احادیث اخلاقی | |
| حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل | |
| فضایل اخلاقی | |
| تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی | |
| رذایل اخلاقی | |
| تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • تهمت • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • عیب‌جویی • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت | |
| اصطلاحات اخلاقی | |
| جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج | |
| عالمان اخلاق | |
| ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • عبدالکریم حق‌شناس • عزیزالله خوشوقت • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • حسین مظاهری • محمدرضا مهدوی کنی | |
| منابع اخلاقی | |
| قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • رساله لقاءالله (کتاب) • مجموعه وَرّام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات | |
در روایات شیعه عفت و پاکدامنی، ثبات خانواده و جلوگیری از فساد، از آثار و فواید غیرت و اختلاط محرم و نامحرم، موسیقی حرام، نگاه به نامحرم و شرابخواری از علت‌های ایجاد بی‌غیرتی، معرفی شده‌اند.
بر اساس روایتی از امام علی(ع) افراط در غیرت‌ورزی، می‌تواند نتیجه معکوس داشته و موجب فساد شود.
مفهوم‌شناسی
غیرت در فرهنگ اسلامی به عنوان یک فضیلت مهم اخلاقی به شمار آمده[۱] که انسان را به دفاع شدید از آبرو و ناموس، دین و آیین، مال و سرزمین و ارزش‌ها وامی‌دارد.[۲]
واژه غیرت در قرآن کریم به صورت مستقیم به‌کار نرفته است، ولی ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید شیعه و مفسر قرآن، آیات ۶۰ تا ۶۲ سوره احزاب[یادداشت ۱] را بیان‌کنندهٔ مفهوم غیرت دانسته که در آن، «منافقان، بيماردلان و شایعه‌پراکنان درباره زنان پاکدامن»، به مجازاتِ شدید، تبعید و قتل تهدید می‌شوند.[۳]
پیامبر(ص) : اَلا وَ اِنَّ اللهَ حَرَّمَ الْحَرامَ وَ حَدَّ الحُدودَ وَ ما اَحَدٌ اَغْیرَ مِنَ اللهِ وَ مِنْ غَیرَتِهِ حَرَّمَ الْفواحِشَ. (ترجمه: آگاه باشید که خداوند، محرمات را حرام و حدود را وضع کرد و هیچ کس غیورتر از خدا نیست که از روی غیرت، زشتی‌ها را حرام کرده است.)
مجلسی، بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۳۲.
بنابر روایات شیعه، غیرتمندی از صفات خداوند است و خداوند بی‌غیرتی را نمی‌پسندد.[۴] غیرت در روایات مذکور، همراه با کرامت و عزت آمده است.[۵] بر اساس برخی روایات، مردان بی‌غیرت ملعون هستند.[۶]
انواع و مصادیق
ملا احمد نراقی، فقیه قرن سیزدهم هجری قمری، در کتاب معراج السعادة، علاوه بر غیرت درباره زنان، غیرت درباره دین، آبرو و مال را هم بیان کرده است. به باور نراقی، مؤمنان نباید از خانواده خود غافل شوند و درباره امری که عاقبت آن به فساد منجر می‌شود، نباید اهمال کنند.[۷] نراقی همچنین اجرای بی‌کم و کاست امر به معروف و نهی از منکر را از مصادیق غیرت دانسته است.[۸]
حسین مظاهری، از مراجع تقلید شیعه، علاوه بر غیرت شخصی، با تکیه بر روایات، موارد دیگری را برای غیرت ذکر کرده است؛ از جمله غیرت عمومی و اجتماعی، به معنای غیرت‌ورزی مردان جامعه درباره همه زنان،[۹] غیرت وطن و سرزمین، به معنای دوست داشتن وطن و تلاش برای رشد آن،[۱۰] و غیرت دینی به معنای دفاع از حریم اسلام.[۱۱]
علت‌هایی برای بی‌غیرتی، در روایات ذکر شده است؛ از جمله اختلاط محرم و نامحرم،[۱۲][یادداشت ۲] موسیقی حرام،[۱۳][یادداشت ۳] نگاه به نامحرم،[۱۴] شرابخواری،[۱۵] [یادداشت ۴] و خوردن گوشت خوک.[۱۶][یادداشت ۵]
آثار غیرت
آثار و فوایدی برای غیرت، با اتکا به روایات معصومان ذکر شده است؛ از جمله:
- عفت و پاکدامنی: گفته شده است که اگر کسی برای ناموس خود حرمت قائل باشد و نسبت به آن غیرت بورزد، به خود اجازه نمی‌دهد به ناموس دیگران چشم داشته باشد.[۱۷] در این زمینه به روایتی از امام علی(ع) استناد شده است: «ما زنیٰ غیورٌ قطُّ»؛ شخص باغیرت هرگز زنا نمی‌کند.[۱۸]
- جلوگیری از فساد: به همان اندازه که بی‌غیرتی و بی‌تفاوتی، زمینه‌ساز فساد دانسته شده، غیرت و حساسیت در برابر منکرات هم دارای نقش بازدارنده در برابر فساد تلقی شده است.[۱۹]
- ثَبات خانواده: غیرتمندی، موجب ثبات و تحکیم خانواده دانسته شده است؛ چرا که در جامعه‌ای با مردانی باغیرت، افراد مزاحم و هوسران امنیت ندارند و دختران و زنان پاکدامن، در جامعه احساس آرامش می‌کنند.[۲۰]
- عزت، سربلندی و اقتدار: انسان غیور در تحت تأثیر عامل غيرت، نیرویی به اندازه ده انسان پیدا مى‌كند و تا حد ايثار و فداكارى، ايستادگى و پایمردى نشان مى‌دهدو به عزت، سربلندی و اقتدار دست می‌یابد. [۲۱]
- پاک و محفوظ ماندن حریم ارزشهای والای جامعه. [۲۲]
زیاده‌روی در غیرت
در روایات نقل شده از معصومان، از غیرت بی‌جا، سوءظن و بهانه‌جویی مرد درباره زن، نهی شده؛ چرا که نتیجه معکوس دارد و خود موجب فساد می‌شود.[۲۳] در این باره به عبارتی از نامه امام علی به فرزندش امام حسن استناد شده است: بپرهیز از اینکه در غیر موضع درست، غیرت بورزی، چرا که غیرت بی‌جا، زنان پاک را به ناپاکی و بی‌گناهان را به آلودگی سوق می‌دهد.[۲۴] [یادداشت ۶] مکارم شیرازی از مراجع تقلید بر این باور است که اين صفت مانند صفات برجسته ديگر اگر با افراط و زیاده‌روی به شكل دفاع غير منطقى و آميخته با وسواس درآيد مبدل به ضد و خُلق نكوهيده‌اى می‌شود.[۲۵]وی همچنین کشتن دختران و زنده به گور کردن نوزادان دختر در دوران جاهلیت پیش از اسلام را معلول نوعی غیرت انحرافی و بی منطق دانسته است.[۲۶][یادداشت ۷] همچنین در روایتی از امام صادق(ع)، غیرت‌ورزی در امر حلال، نفی شده است: «لا غیرة فی الحلال».[۲۸] با توجه به این سخن از امام صادق و استشهاد امام به برخوردی که پیامبر با امام علی و دخترش فاطمه پس از ازدواج داشت منظور نهی از غیرت بی جا و بی منطق در برخورد با حلال های الهی است، و این که نباید گرفتار تعصبات و برداشت های افراطی و تفریطی در مورد حلال های الهی مانند خلوت با همسر شد و با غیرت (منفی) ورزیدن در باره‌ی حلال (خدا) نباید خود یا دیگران را از آن محروم کرد.[۲۹]
تک‌نگاری‌ها
کتاب‌ها و تک‌نگاره‌هایی در موضوع غیرت منتشر شده است؛ از جمله:
- گوهر غیرت، فاطمه اعظمی، مرکز حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس، اصفهان، ۱۳۹۰ش.
- مقام غیرت در اخلاق و عرفان اسلامی، علی‌اکبر افتخاری‌فر، ناشر، عصر مدرن، ۱۳۹۴ش.
- غیرت در مکتب عترت، فرید نجف‌نیا، ناشر، اسوه، ۱۳۹۴ش.
- غیرت حسینی و عفت زینبی، محمدحسن وکیلی، ناشر، موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، ۱۳۹۵ش.
- رابطه غیرت دینی با امر به معروف و نهی از منکر، رضا علی کرمی، نشر قلمگاه، ۱۳۹۳ش.
پانویس
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۲۶۶؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۲۸۰.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۰ش، ج۳، ص۴۳۱.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۴۳۳و۴۳۴.
- ↑ کلینی، اصول کافی، ۱۴۰۱، ج۸، ص۳۷۲.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، حکمت ۳۰۵، ص۵۲۹.
- ↑ شیخ حرعاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۲۰، ص۲۳۵.
- ↑ نراقی، معراج السعادة، انتشارات جاویدان، ص۱۵۲-۱۵۳.
- ↑ نراقی، معراج السعادة، انتشارات جاویدان، ص۱۵۲-۱۵۳.
- ↑ مظاهری، معرفت نفس، ۱۳۹۴ش، ج۳، ص۱۳۵.
- ↑ مظاهری، معرفت نفس، ۱۳۹۴ش، ج۳، ص۱۳۷.
- ↑ مظاهری، معرفت نفس، ۱۳۹۴ش، ج۳، ص۱۳۸.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه،الناشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث ـ قم، ج۲۰، ص۲۳۵
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، کتاب تجارت، باب۱۰۰، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۲۳۲، ح۱؛ کلینی، اصول کافی، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۶۵۵، ح۱۴.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۶۸.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۷، ص۲۵۳.
- ↑ بروجردی، تفسیر جامع، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۱۵۶.
- ↑ اکبری، غیرتمندی و آسیب‌ها، ۱۳۹۰ش، ص۳۸.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، حکمت ۳۰۵، ص۵۲۹.
- ↑ اکبری، غیرتمندی و آسیب‌ها، ۱۳۹۰ش، ص۳۸.
- ↑ اکبری، غیرتمندی و آسیب‌ها، ۱۳۹۰ش، ص۴۰-۴۱.
- ↑ مکارم ، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، صص۴۳۹-۴۴۰.
- ↑ مکارم ، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، صص۴۳۹-۴۴۰.
- ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۴۱۰ق، ح۲۷۰۴، ص۱۶۹؛ جزایری، دروس اخلاق اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۱۶۳.
- ↑ آمدی، غرر الحکم، ۱۴۱۰ق، ح۲۷۰۴، ص۱۶۹.
- ↑ مکارم، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۴۳۸.
- ↑ مکارم، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۴۳۸.
- ↑ مکارم، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۴۳۸.
- ↑ عبدوس، بیست و پنج اصل از اصول اخلاقی امامان، ۱۳۷۷ش، ص۳۱۳.
- ↑ «غیرت منفی» وبگاه پرسمان دانشگاهیان نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjh2_Sy9r2CAxXe2AIHHbgxANIQFnoECAkQAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.porseman.com%2Farticle%2F%25D8%25BA%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25AA-%25D9%2585%25D9%2586%25D9%2581%25DB%258C%2F192642&usg=AOvVaw2tfovOL323Z4MOqPLPxftv&opi=89978449
یادداشت
- ↑ لَئن لَم ینَتهِ المُنافِقُونَ و الّذین فی قلوبهم مَرَضٌ و الُمُرْجِفُونَ فی المدینة لَنغرینَّکَ بِهِم ثُمَّ لایجارونَکَ فیها اِلاّ قلیلاً مَلعُونینَ اَینَما ثَقفوا اُخِذُوا و قُتّلِوُا تقتیلاً سُنَّةَ اللهِ فی الّذین خَلَوا مِن قَبلُ و لَن تَجِدَ لِسُنَّةِ الله تبدیلاً.
- ↑ امام علی(ع): نبّئت انّ نسائکم یدافعن الرّجال فی الطّریق، اما تستحیون؟ لعن اللّه من لایغار؛ به من خبر رسیده که زنان شما در مسیر راه‌ها به مردان تنه می‌زنند، آیا حیاء نمی‌کنید، خداوند لعنت کند کسی را که غیرت نمی‌ورزد.(حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۷۴).
- ↑ إنّ شَیطاناً یقال له القَفَندَرُ إذا ضَربَ فی مَنزل الرَّجلِ أَربعینَ صباحاً بالبَربَطِ و دَخلَ الرّجالُ وَضع ذلک... فلا یغار بعدَها؛ کسی که چهل روز در خانه‌اش بربط نوازند و مردمان بر او وارد شوند... پس غیرت از آن مرد برداشته می‌شود (حر عاملی، وسائل الشیعه، کتاب تجارت، باب۱۰۰، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۲۳۲، ح۱؛ کلینی، اصول کافی، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۶۵۵، ح۱۴).
- ↑ مفضل از امام صادق(ع) پرسید: چرا خداوند، شراب را حرام کرده است؟ امام فرمود: چون شراب معتاد به آن را به ارتعاش مبتلا می‌سازد. روشنی و بینش را از او می‌گیرد، شرف و غیرت و جوانمردی‌اش را زایل می‌کند و او را به گناهکاری و به کشتن بی‌گناهان و ارتکاب زنا، دلیر می‌سازد.(حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۷، ص۲۵۳).
- ↑ مردی از امام صادق(ع) پرسید چرا خداوند گوشت خوک حرام نموده است؟ امام فرمودند: خداوند تبارک و تعالی چیزی را حلال ننموده و چیزی را حرام نکرده، مگر برای حفظ مصالح خود مردم. گوشت خوک را حرام نموده، زیرا سبب بی‌غیرتی و بی‌تعصبی و فساد اخلاق می‌شود(بروجردی، تفسیر جامع، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۱۵۶).
- ↑ إِيَّاكَ وَ التَّغَايُرَ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهِ فَإِنَّ ذَلِكَ يَدْعُو الصَّحِيحَةَ إِلَى السُّقْمِ وَ الْبَرِيئَةَ إِلَى الرَّيْبِ (آمدی، غرر الحکم، ۱۴۱۰ق، ح۲۷۰۴، ص۱۶۹.
- ↑ طرز تفکر اینها این بود که معتقد بودند که اگر نوزادان دخترشان بزرگ شوند امکان دارد در جنگ‌هاى قبیلگى اسیر دشمنان گردند، و نواميسشان به دست جوانان دشمن بیفتد برای پیشگری از این حادثه احتمالی زنده به گورشان می کردند.[۲۷]
منابع
- اکبری، محمود، غیرتمندی و آسیب‌ها، قم، فتیان، ۱۳۹۰ش.
- بروجردی، سید محمدابراهیم، تفسیر جامع، تهران، انتشارات صدر، ۱۳۶۶ش.
- جزایری (آل غفور)، محمدعلی، دروس اخلاق اسلامی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۸۸ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، دفتر نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ علی‌اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۸۷ش.
- نراقی، احمد، معراج السعادة، قم، هجرت، ۱۳۷۷ش.
- نراقی، مهدی بن ابی‌ذر، علم اخلاق اسلامی: ترجمه کتاب جامع السعادات، ترجمه جلال الدین مجتبوی، تهران ۱۳۸۱ش.
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.
- نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، ۱۹۸۰م.
- نهج الفصاحه، گروآورنده ابوالقاسم پاینده، تصیح و تنظیم عبدالرسول پیمانی و محمدامین شریعتی، اصفهان، خاتم الانبیاء، ۱۳۸۳ش.
- وبگاه پرسمان دانشگاهیان، نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها.، https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjh2_Sy9r2CAxXe2AIHHbgxANIQFnoECAkQAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.porseman.com%2Farticle%2F%25D8%25BA%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25AA-%25D9%2585%25D9%2586%25D9%2581%25DB%258C%2F192642&usg=AOvVaw2tfovOL323Z4MOqPLPxftv&opi=89978449