مشکاة الانوار فی غرر الاخبار (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علی بن حسن بن فضل طبرسی |
| موضوع | اخلاق و آداب اسلام |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | کتابخانه حیدریه و ناشران دیگر |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۵ق |
مِشْکاةُ الأنْوار فی غُرَرِ الأخْبار کتابی به زبان عربی نوشته علی بن حسن بن فضل طبرسی نوه امین‌الاسلام طبرسی و از علمای قرن ششم و هفتم هجری قمری در موضوع اخلاق و آداب اسلامی است. او این کتاب را در ادامه و تکمیل مکارم الاخلاق اثر پدرش نگاشته و در ده باب آن را منظم ساخته است. طبرسی در این راه از منابع بسیاری خصوصا المحاسن بهره برده است. کتاب‌های فراوانی با عنوان مشکاةالانوار در کتب تراجم نام برده شده که می‌توان به کتب کفعمی و مجلسی اشاره کرد.
جایگاه اثر
مشکاة الانوار منبعی برای دستیابی به روایات معصومین(ع) است و در کتاب‌های دیگران، احادیث آن مکررا آمده است، از جمله علامه مجلسی در بحارالانوار از آن بسیار نقل کرده و گفته: مشکاة الأنوار کتاب ظریفی است و اخبار غریبی در آن دیده می‌شود.[۱] محدث نوری نیز در مستدرک الوسائل به این کتاب استناد نموده است.[۲]
با توجه به اینکه نام «مشکاة الأنوار» بر ده‌ها عنوان کتاب اطلاق می‌شود که از حیث موضوع نیز با یکدیگر تفاوت فراوان دارند. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «مشکاة الانوار» کفعمی و «مشکاة الأنوار» علامه مجلسی اشاره نمود. بعضی برای امین الاسلام طبرسی، جد علی بن حسن نیز کتابی با نام مشکاة الأنوار ذکر نموده‌اند که بر فرض صحتِ اصل ادعا، کتابی است در ادعیه و ربطی به کتاب حاضر ندارد.[۳]و نیز مشکات الانوار و مصباح الاسرار ابوحامد محمد غزالی [۴]
نویسنده و انگیزه تالیف
ابوالفضل، علی بن حسن بن فضل بن حسن طبرسی از علمای شیعه و محدثان امامیه در قرن ششم و هفتم هجری قمری است. او فرزند حسن بن فضل، صاحب کتاب مکارم الأخلاق و نوه امین‌الاسلام فضل بن حسن، مؤلف تفسیر مجمع البیان است. تاریخ ولادت و وفات او مشخص نیست و کتاب‌هایی را به وی منتسب کرده‌اند که مشهورترین آن مشکاة الانوار فی غرر الاخبار است.
مولف در مقدمه کتاب گفته پدرش پس از آنکه مکارم الاخلاق را نوشت و مورد توجه و مقبولیت همگان شد، شروع به تصنیف کتابی کرد که در آن اخلاق و آداب را جمع نماید و برای این منظور روایات فراوانی نیز جمع‌آوری کرد؛ اما مهلت اتمام آن را نیافت. از این رو او به تقاضای عده‌ای از مؤمنان، مطالب پدرش را منظم کرده و با افزودن بخش‌های دیگری آن را «مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار» نام نهاد.[۵]
ساختار
طبرسی کتاب مشکاة الانوار را به ۱۰ باب تقسیم کرده و در هر باب، فصل‌های متعددی ذکر کرده است. در مقدمه کتاب نیز عناوین ابواب و فصول را برشمرده است. طبرسی که کتابی روایی تألیف کرده، جنبه مواعظ و اخلاقیات کتابش نیز بسیار زیاد است و برای طولانی نشدن روایات و تأثیرگذاری هرچه بیشتر، سلسله اسناد روایات را حذف کرده و تنها نامِ آخرین راوی را آورده است. او برای اعتبار روایات و سهولت دستیابی به منابع نقل، در ابتدای هر عده روایاتی که از یک منبع نقل کرده، نام کتاب مرجع را نیز آورده و ظاهراً روایاتی که پس از آن و بدون ذکر منبع آمده، مربوط به همان منبع است.[۶] وی همچنین اظهار کرده که در آخر هر بابی ورق‌هایی را خالی گذاشته که اگر حدیثی را نقل نکرده بعداً ضمیمه کتابش کند.[۷]
فهرست
- باب اول: در ایمان و اسلام که شامل ۱۵ فصل است از جمله توحید، اخلاص، یقین، توکل
- باب دوم: صفات شیعه و احوال و علامات آن‌ها (۹ فصل)
- باب سوم: اخلاق و افعال حسنه شامل ۲۶ فصل و هر فصل در یک موضوع خاص مانند توبه، عبادت، زهد، خوف و محبت
- باب چهارم: آداب معاشرت (۱۲ فصل)
- باب پنجم: در مکارم اخلاق نظیر حسن خلق و تواضع و عفو (۷ فصل)
- باب ششم: ذکر عیوب نفس و مجاهده نفس (۸ فصل)
- باب هفتم: مصیبت و گرفتار‌ی‌ها و ثواب‌های مترتب بر آن‌ها در (۹ فصل)
- باب هشتم: اخلاق رذیله در ۱۰ فصل مانند غضب، حسد، ریا و عُجب
- باب نهم: مواعظ و پندهای اخلاقی
- باب دهم: روایات متفرقه مانند دعا برای دیگران در غیاب آن‌ها و...[۸]
باب اول درباره ایمان و اسلام اموری مرتبط با آنهاست و دارای ۱۵ فصل است. طبرسی نخستین فصل کتابش را که درباره توحید است به روایتی از امام صادق(ع) درباره تفسیر آیه ۴۲ سوره نجم وَأَنَّ إِلَىٰ رَبِّكَ الْمُنْتَهَىٰ اختصاص داده است.امام صادق(ع) در تفسیر آیه فرمود: هر گاه سخن به خدا منتهی شد از ادامه دادن سخن خودداری کنید.[۹][یادداشت ۱] روایت دوم نیز از رسول خداست که فرمود: پاداش کسی که از نعمت توحید بهره‌مند گردد جز بهشت چیزی نیست.[۱۰] [یادداشت ۲] آخرین مطلب کتاب روایتی از رسول خدا(ص) درباره وصیت و ارتباطش با عقل وجوانمردی است که فرمود: هر کسی هنگام مرگ وصیتی نیکو انجام ندهد، هم از جوانمردی و هم از عقلش کاسته شود.[۱۱][یادداشت ۳]
منابع
بیشترین استفاده طبرسی در این کتاب، از محاسن برقی است. بسیاری از روایات موجود در مشکاة الانوار که از محاسن نقل شده، در نسخه‌های فعلی محاسن وجود ندارد و این دلیل روشنی است که کتاب محاسن موجود، ناقص بوده و نسخه کامل‌تری در دست مصنف وجود داشته است.[۱۲] طبرسی، همچنین از روضة الواعظین، عیون الأخبار، مجمع البیان و الإرشاد هم نقل می‌کند.[۱۳]
ترجمه و چاپ
مشکاة الانوار دو بار به زبان فارسی ترجمه شده است.[۱۴] این کتاب در یک جلد به زبان عربی، توسط کتابخانه حیدریه در نجف در سال ۱۳۸۵ق و بار دیگر با تحقیق مؤسسه آل البیت در سال ۱۴۲۳ق در دو جلد ارائه شده است.[۱۵]
پانویس
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۱، ص۲۸.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج ۱، ص۱۱۹، ۱۲۸، ۲۵۷ و مجلدات دیگر.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق،ج ۲۱، ص۵۳-۵۶.
- ↑ کتابخانه دیجیتال نور
- ↑ طبرسی، مشکاة الانوار، ۱۳۸۵ق، ص۱.
- ↑ کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ طبرسی، مشکاة الأنوار، نشر دارالحدیث، ج۱، ص۲۸.
- ↑ طبرسی، مشکاة الانوار، ۱۳۸۵ق، ص۲-۷.
- ↑ طبرسی، مشکاة الانوار، نشر دارالحدیث، ص۳۷.
- ↑ طبرسی، مشکاة الانوار، نشر دارالحدیث، ص۳۷.
- ↑ طبرسی، مشکاة الانوار، نشر دارالحدیث، ص۵۸۶.
- ↑ احمدپور، کتابشناخت اخلاق اسلامی، ۱۳۸۵ش، ص۲۸۰.
- ↑ مشکاة الانوار، ترجمه هوشمند و محمدی، ۱۳۷۹ش، ص۱۶.
- ↑ ترجمه عزیزالله عطاردی، ۱۳۷۴ش. ترجمه مهدی هوشمند و عبدالله محمدی، ۱۳۷۹ش.
- ↑ احمدپور، کتابشناخت اخلاق اسلامی، ۱۳۸۵ش، ص۲۸۱.
یادداشت
- ↑ زیرا توان فکری انسان ظرفیت سخن گفتن درباره ذات الهی را ندارد و سرگردان و متحیر می‌شود و ممکن است ادامه سخن نه تنها منتهی به توحید نشود که زمینه ساز کفر و بی ایمانی شود.
- ↑ ما جزاءُ من أنعم الله عز وجل عليه بالتوحيد إلا الجنة.
- ↑ ترک وصیت و یا وصیتِ نیکو انجام ندادن هنگام مرگ، نشانه کم مروتی و کم عقلی است. وصیت نیکو وصیتی است که بر اساس حکم شرع و عدالت و انصاف و رعایت حقوق همه افرادی باشد که به نحوی باید مخاطب وصیت انسان واقع شوند و رعایت نکردن این امور می‌تواند نشانه کم خردی و دوری از اصول جوانمردی و مروّت باشد.
منابع
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، بیروت: دارالاضواء.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، نجف: المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق.
- طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ترجمه: هوشمند و محمدی، قم: دارالثقلین، ۱۳۷۹ش.
- طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ترجمه: عطاردی، تهران: عطارد، ۱۳۷۴ش.
- مرکز تحقیقات رایانه‌ای علوم اسلامی نور، نرم‌افزار جامع الاحادیث، کتابشناخت آثار.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل، بیروت: مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق.
- احمدپور، مهدی، کتابشناخت اخلاق اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.