آیه ربا یا آیات ربا (سوره بقره:۲۷۸-۲۸۰) بیان‌گر حکم تحریم ربا، عوارض رباخواری و برخی از احکام بازپس‌گیری اصل سرمایه از بدهکار است. این آیات بعد از فتح مکه نازل شد و بر اساس آن پیامبر اکرم(ص) گرفتن ربای جاهلی را ملغی اعلام کرد.
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه ربا |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۲۷۸ تا ۲۸۰ |
| جزء | ۳ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | بهره گرفتن خاندان عمرو بن عمیر از خاندان مغیره؛ سلف‌خری عباس بن عبدالمطلب، عثمان و خالد بن ولید |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | فقهی ـ اقتصادی |
| درباره | تحریم گرفتن ربا، بازگرداندن اموال ربوی، الغای ربای جاهلی |
| سایر | اعلام جنگ خدا و رسولش به رباخواران، دادن مهلت به بدهکاران برای بازگرداندن دیون |
متن و ترجمه آیه ربا
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ٢٧٨ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ ٢٧٩ وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ٢٨٠﴾ [بقره:278–280]
﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا پروا کنید؛ و اگر مؤمنید، آنچه از ربا باقی مانده‌است واگذارید ٢٧٨ و اگر (چنین) نکردید، بدانید به جنگ با خدا و فرستاده وی، برخاسته اید؛ و اگر توبه کنید، سرمایه‌های شما از خودتان است. نه ستم می‌کنید و نه ستم می‌بینید ٢٧٩ و اگر (بدهکارتان) تنگدست باشد، پس تا (هنگام) گشایش، مهلتی (به او دهید)؛ و (اگر به راستی قدرت پرداخت ندارد) بخشیدن آن برای شما بهتر است-اگر بدانید ٢٨٠﴾
سوره بقره: آیه ۲۷۸ الی ۲۸۰
شأن نزول
درباره آیات ربا سه شأن نزول گفته شده است.
- این آیات درباره ربا گرفتن خاندان عمرو بن عمیر از خاندان مغیره نازل شده است. پس از فتح مکه که ربا ممنوع شد، خاندان مغیره نزد عتاب بن اسید سرپرست مکه از طرف پیامبر اکرم(ص) رفته و از ربا گرفتن خاندان عمرو شکایت کردند. عتاب نامه به پیامبر نوشت و این آیات نازل شد که دست از ربا بردارید و در غیر این صورت آماده جنگ با خدا و رسول شوید. بعد از نزول این آیات خاندان عمرو برای گرفتن اصل مال خود به خاندان مغیره مراجعه کردند؛ ولی چون فصل برداشت محصول نبود و خاندان مغیره تنگدست بودند، مهلت خواستند. خاندان عمرو با این درخواست موافقت نکردند که آیه ۲۸۰ مبنی بر دادن مهلت نیز نازل شد.[۱]
- آیات مورد بحث در مورد عباس بن عبد المطلب و عثمان بن عفان است که خرمای سلف می‌خریدند، وقتی فصل چیدن خرما تمام خرما را از صاحبان نخل می‌گرفتند و چیزی برای آنان باقی نمی‌ماند. به همین دلیل صاحبان نخل با دریافت مهلت و پرداخت دو برابر بدهکاری مقداری از خرما را برای خود برمی‌داشتند. زمانی که این ماجرا به اطلاع پیامبر(ص) رسید عباس و عثمان را از این کار نهی کرد و آنان فقط سرمایه خود را پس گرفتند.[۲]
- عباس و خالد بن ولید در جاهلیت با هم شریک بوده، سلف‌خری (پیش خرید) و رباخواری می‌کردند و چون اسلام آمد مطالبات و اموال هنگفتی در ربا داشتند. پیامبر(ص) اعلام فرمود: تمام رباهای جاهلیت ملغی است و اولین ربا که الغاء می‌کنم از آن عباس بن عبد المطلب است.[۳]
محتوا
این آیات مساله تحریم ربا را به صورت قطعی و با تاکید بر عوارض رباخواری مورد بررسی قرار می‌دهد.[۴] آیه ۲۷۸ سوره بقره با خطاب قرار دادن مؤمنان آنان را از گرفتن ربا نهی می‌کند که نشان دهنده گرفتن ربا توسط برخی از مسلمانان در عهد نزول این آیات بوده است.[۵] این آیه را که با خطاب به مومنین شروع و با تاکید بر ایمان به خدا ختم می‌شود، بیان‌گر این موضوع دانسته‌اند که رباخواری با روح ایمان سازگار نیست و ترک ربا از لوازم ایمان شمرده شده است.[۶]
خداوند در این آیات از مومنین می‌خواهد رباخواری را ترک کرده و فقط اصل سرمایه‌های خود را که به دیگران قرض داده‌اند دریافت کنند و اگر کسی توان پرداخت را ندارد به او مهلت داده شود. با این کار خداوند هم از ظلم کردن و هم از مورد ظلم واقع شدن نهی می‌کند.[۷]
در آیه ۲۷۹ سوره بقره خداوند کسانی از مسلمانان که رباخواری را کنار نگذاشته و به حرمت آن ملتزم نشوند را با لحنی تند مورد خطاب قرار داده، کار آنها را در حکم جنگ با خدا و رسولش معرفی می‌کند.[۸] کلمه «حرب» در این آیه بدون الف و لام و به صورت نکره آمده است که این را نشانه عظمت و بزرگی این جنگ دانسته‌اند.[۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ واحدی، اسباب النزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۹۵-۹۶؛ عنایه، اسباب النزول القرآنی، ۱۴۱۱ق، ص۱۲۵.
- ↑ واحدی، اسباب النزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۹۶.
- ↑ واحدی، اسباب النزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۹۶؛ عنایه، اسباب النزول القرآنی، ۱۴۱۱ق، ص۱۲۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۷۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۷۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۲۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۲۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۷۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۲۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۷۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۲۳.
منابع
- واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۱۱ق.
- عنایه، غازی حسین، أسباب النزول القرآنی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۱ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تصحیح فضل‌الله طباطبایی یزدی و هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.