مقام محمود
مقام مَحمود به‌معنای جایگاه عالی و ستوده، و مقاماتی است که خدا آن را به پیامبر اسلام(ص) به‌سبب تهجّد و شب‌زنده‌داری عطا کرد. مفسران ذیل آیه ۷۹ سوره اسراء، این جایگاه را به مقام شفاعتِ پیامبر(ص) تفسیر کرده‌اند.
برخی از مفسران مقام محمود را به‌معنای اِشراف پیامبر(ص) بر همه مخلوقات و نهایت نزدیکی او به خدا دانسته‌اند، که البته این دو معنا نیز شامل مقام شفاعت می‌شود. بر اساس فرازی از زیارت عاشورا، امام حسین(ع) نیز دارای مقام محمود است.
متن و ترجمه
وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسىَ أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحمُوداً
و پاسی از شب را زنده بدار، تا برای تو [به منزله] نافله‌ای باشد، امید که پروردگارت تو را به مقامی ستوده برساند.
مقامی ستوده برای پیامبر(ص)
عالمان و مفسران مسلمان مقام محمود را جایگاهی عالی و ستوده دانسته‌اند که خدا به سبب تهجّد (شب‌خیزی و خواندنِ نماز شب[۱]) به پیامبر(ص) عطا کرده است.[۲]
درباره معنای مقام محمود، اقوالی میان عالمان وجود دارد که مقام شفاعت در همه آنها مشترک است:
- مقام شفاعت: بسیاری از مفسران شیعه[۳] و سنی،[۴] با استفاده از روایات، مقام محمود را همان مقام شفاعت می‌دانند. از جمله بر پایه روایتی، پیامبر(ص) منظور از مقام محمود در آیه ۷۹ سوره اسراء را همان مقامی دانسته که در آن برای امتش شفاعت می‌کند.[۵] یا در روایتی که از امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) در تفسیر آیه مذکور نقل شده، مقام محمود به شفاعت تفسیر شده است.[۶] گروهی از مفسران، از این مقام، به شفاعت کبرا یاد کرده‌اند.[۷] به گفته سید محمدحسین تهرانی (۱۳۴۵-۱۴۱۶ق)، مقام شفاعتی [یادداشت ۱] که خدا به پیامبر(ص) داده، از مقام محمود است.[۸] از نظر او، در مقام محمود تمامِ جمال و کمال وجود دارد و این مقام به طور مطلق و بدون قید و شرطی به پیامبر(ص) داده شده است به این معنا که هر حمدی که از هر حامدی به هر محمودی تعلق گیرد مربوط به او است.[۹]
- اشراف بر مخلوقات: گروهی از مفسران، مقام محمود را مقامی می‌دانند که پیامبر(ص) در آن مقام، بر همه مخلوقات اشراف دارد و هر چه -از جمله شفاعت- بخواهد، خدا به او می‌دهد.[۱۰]
- نهایت نزدیکی به خدا: در تفسیر نمونه، این احتمال نیز مطرح شده که مقام محمود همان نهایتِ قرب به پروردگار باشد که یکی از آثارش شفاعت کُبرا است.[۱۱]
مقام محمود برای امامان(ع)
در برخی زیارت‌نامه‌ها، امام علی(ع)،[۱۲] امام حسین(ع)[۱۳] و امام رضا(ع)[۱۴] نیز دارای مقام محمود معرفی شده‌اند. در فرازی از زیارت عاشورا آمده است: «درخواست می‌کنم از خدا … که مرا در دنیا و آخرت با شما قرار دهد … و از او می‌خواهم که مرا به مقام محمود و ستوده‌ای که برای شما نزد خدا است برساند».[۱۵]
به گفته ناصر مکارم شیرازی مفسر شیعه، اگرچه آیه ۷۹ سوره اسراء ناظر به پیامبر(ص) است؛ ولی بعید نیست حکم آن شامل دیگران نیز بشود؛ به این بیان که مؤمن اهل نماز شب نیز متناسب با مقدار تقرّبی که به خدا یافته، به بخشی از مقام شفاعت دست یابد و شفیع دیگران شود.[۱۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۷۰؛ طبرسی، تفسیر جوامع الجامع، تهران، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۳۴۱.
- ↑ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۵۱۰–۵۱۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۷۱؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۱۰؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۵۶۹؛ عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۳۱۴؛ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۷۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۰ش، ج۱۲، ص۲۳۲؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۴، ص۲۸۵؛ شبر، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۱۲ق، ص۲۸۶؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۶–۳۸۷؛ قرطبی، یوم الفزع الاکبر، مکتبة القرآن، ص۱۵۵.
- ↑ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۵۱۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۷۱؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۱۱–۲۱۲؛ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۵۷۰–۵۷۴؛ عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۳۱۴؛ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۷۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۰ش، ج۱۲، ص۲۳۲؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۴، ص۲۸۵؛ شبر، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۱۲ق، ص۲۸۶.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۷؛ قرطبی، یوم الفزع الاکبر، مکتبة القرآن، ص۱۵۵.
- ↑ ابن حنبل، مسند، دار صادر، ج۲، ص۴۴۱.
- ↑ عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۳۱۴.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۷۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۰ش، ج۱۲، ص۲۳۲؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۷۸ش، ج۴، ص۲۸۵.
- ↑ حسینی تهرانی، امام‌شناسی، ج۹، ص۱۶۴.
- ↑ حسینی تهرانی، امام‌شناسی، ج۹، ص۱۶۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۶۷۱؛ ابن عربی، فتوحات مکیه، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ج۴، ص۵۷؛ عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۰۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۰ش، ج۱۲، ص۲۳۱–۲۳۲.
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص۲۹۲.
- ↑ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۰۵؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۸۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص۲۹۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۰ش، ج۱۲، ص۲۳۱–۲۳۲.
یادداشت
- ↑ مقام شفاعت پیامبر(ص) عام است از این‌رو پیامبران دیگر نیز مورد شفاعت او قرار می‌گیرند. (حسینی تهرانی، امام‌شناسی، ج۹، ص۱۶۴.)
منابع
- ابن حنبل، احمد، مسند، بیروت، دار صادر، [بی‌تا].
- ابن عربی، محی‌الدین، فتوحات مکیه، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، [بی‌تا].
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اِسراء، ۱۳۷۸ش.
- شبر، سید عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دارالبلاغة للطباعة والنشر، ۱۴۱۲ق.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزة علمیة قم، ۱۳۷۷ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، [بی‌تا].
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تهران، چاپخانه علمیه، ۱۳۸۰ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تهران، انتشارات الصدر، ۱۴۱۵ق.
- قرطبی، محمد بن احمد الانصاری، یوم الفزع الاکبر، محقق: محمد ابراهیم سلیم، مصر، الطبع و النشر مکتبة القرآن، [بی‌تا].
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، و دیگران، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۰ش.
پیوند به بیرون
