عقیله بنیهاشم (لقب)
عقیله بنیهاشم لقب حضرت زینب(س) فرزند امام علی(ع) است. بنا بر لِسانالعرب، «عقیله» وقتی در ارتباط با قوم قرار میگیرد، بهمعنای بزرگ قوم است.[۱] برخی از جمله آیتالله جوادی آملی آن را صیغهٔ مبالغه و بهمعنای بسیارعاقل هم دانستهاند.[۲] شعرانی در دمع السجوم عقلیه را زن محترمهای دانسته که همه او را به بزرگی و کرامت شناخته باشند و نزد او کوچکی کنند وی گفته که غالبا عقیله را «مهین بانو» ترجمه کرده است. [۳] این لقب در کتب اربعه و بِحارالانوار نیامده است؛ اما در کتابهای قرن چهاردهم مانند مَقتل مُقَرَّم[۴] و مِنهاجُ البراعة فی شرحِ نهج البلاغة[۵] و تَنقیحُالمَقال[۶] و نیز زمانهای بعد[۷] دیده میشود. لقب عقیله، در خصوص حضرت زینب، در کتابها، با این عبارات به کار رفته است: عقیله بنیهاشم حضرت زینب(ع)، السیدة زینب عقیلة بنیهاشم، حضرت زینب عقیله بنیهاشم، زینب کبری عقیله بنیهاشم.[۸] در سخنرانیها هم گاه «عقیله بنیهاشم» را به جای نام حضرت زینب به کار میبرند.[۹]
ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین، مادر عَوْن بن عبدالله بن جعفر را «زینب عقیله دختر علی بن ابیطالب» معرفی کرده و این سخن را از ابنعباس نقل کرده است: «حَدَّثَتْنی عَقیلَتُنا زینب بنتُ علیِّ بنِ ابیطالب علیهالسّلام».[۱۰]
گفته شده حضرت زینب(س) به سبب برخورداری از عقل سرشار توانست قافله خاندان رسول خدا(ص) را پس از اسارت، از کربلا تا کوفه و از کوفه تا شام و از شام تا مدینه اداره کند و در مدینه، در کنار امام سجاد(ع)، نقشی مهم در مجالس بزرگداشت امام حسین(ع) و افشاگری بنیامیه ایفا کند.[۱۱]
سید محمدعلی قاضی طباطبایی (درگذشت: ۱۳۹۹ق) در کتاب تحقيق درباره اول اربعين سيد الشهدا(ع)[۱۲] و ذبیحالله محلاتی (درگذشت: ۱۴۰۶ق)[۱۳] لقب «عقیلةالعرب» را نیز برای حضرت زینب(س) ذکر کردهاند.
ترجمه: صاحب اختیار و فرمانروای دنیا، عقیله زنان، همتای پنجمین نفر از اهل کساء، شریک امام حسین(ع) شهید در مصائبش، سرپرست امام سجاد(ع) در سختی ومشکلاتش، اری او ناموس سراپرده بزرگی وعظمت وسرور زنان خردمند والا و ارجمند است.[۱۴]
پانویس
- ↑ در لسانالعرب، ذیل «عقل» آمده است: «عَقِیلةُ القومِ: سَیِّدُهم».
- ↑ «ضرورت بازشناسی شخصیت حضرت زینب کبری(س)»، بنیاد بینالمللی علوم وحیانی اسراء؛ قزوینی، زینب الکبری من المهد الی اللحد، ۱۴۲۴ق، ص۴۰، پاورقی محقق.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم، ترجمه نفس المهموم، نشر هجرت، ۱۳۸۱ش، پاورقی ص۲۷۰.
- ↑ مقرم، مقتل الحسین(ع)، ۱۴۲۶ق، ص۲۷۲ و ۲۹۰.
- ↑ خویی، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، چاپ چهارم، ج۱۵، ص۳۹.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ اول، ج۳، ص۷۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نقدی، زینب الکبری، ۱۳۶۲ش، ص۱۷؛ قرشی، السیدة زینب، ۱۴۲۲ق، ص ۴۰.
- ↑ انصاری قمی، «کتابشناسی حضرت زینب(ع)»، ص۱۶۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: «مناقب عقیله بنیهاشم در کلام اهل بیت(ع)»، خبرگزاری تسنیم؛ «ولادت عقیله بنی هاشم مبارکباد»، دانشگاه علم و صنعت ایران.
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۸۵ق، ص۶۰.
- ↑ قزوینی، زینب الکبری من المهد الی اللحد، ۱۴۲۴ق، ص۴۰، پاورقی محقق.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقيق درباره اول اربعين حضرت سيد الشهدا(ع)، ۱۳۸۳ش، ص۵۱.
- ↑ محلاتی، رياحين الشريعة، چاپ اول، دار الکتب الاسلامیه، ج۳، ص ۸۸.
- ↑ غروی اصفهانی، الانوارالقدسیه، مؤسسة المعارف الإسلاميّة، ص۱۳۴.
منابع
- اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق: کاظم مظفر، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- انصاری قمی، ناصرالدین، «کتابشناسی حضرت زینب(س)»، در مجله میراث شهاب، شماره ۷۲ و ۷۳، ۱۳۹۲ش.
- «ضرورت بازشناسی شخصیت حضرت زینب کبری(س)»، وبگاه بنیاد بینالمللی علوم وحیانی اسراء، تاریخ درج مطلب: ۷ بهمن ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۷ مرداد ۱۴۰۳ش.
- خویی، حبیبالله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تحقیق: سید ابراهیم میانجی، بنیاد فرهنگی امام مهدی(ع)، چاپ چهارم.
- قاضی طباطبایی، سید محمدعلی، تحقيق درباره اول اربعين حضرت سيد الشهدا(ع)، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۸۳ش.
- قرشی، باقرشریف، السیدة زینب، بیروت، دار محجة البیضاء و دار الرسول الاکرم(ص)، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- قزوینی، سید محمدکاظم، زینب الکبری من المهد الی اللحد، تحقیق: سید مصطفی قزوینی، قم، دار الغدیر، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق،
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ اول.
- محلاتی، ذبیحالله، رياحين الشريعة در ترجمه دانشمندان بانوان شيعه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول.
- محمدی، سالار و دیگران، عقیله بنیهاشم: حضرت زینب(س)، قانونیار، ۱۳۹۴ش.
- مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین(ع)، بیروت، موسسة الخرسان، ۱۴۲۶ق.
- مناقب عقیله بنیهاشم در کلام اهل بیت(ع)»، سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۵ بهمن ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۷ مرداد ۱۴۰۳ش.
- نقدی، جعفر، زینب الکبری بنت الامام امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع)، قم، شریف رضی، ۱۳۶۲ش.
- ولادت عقیله بنی هاشم مبارکباد، وبگاه دانشگاه علم و صنعت ایران، تاریخ بازدید: ۱۷ مرداد ۱۴۰۳ش.