شمس الشموس (لقب)
شَمسُالشُّموس بهمعنای «خورشیدِ خورشیدها»، یکی از القاب امام رضا(ع) است و در منابع زیارتی، ادبی و فرهنگی شیعه کاربرد دارد. این لقب در برخی متون متقدم شیعی بهصراحت نیامده، اما در کتاب مصباح کفعمی در توسل به امام رضا(ع) ذکر شده است. عنوان شمسالشموس، نشاندهنده نورانیت و برتری علمی آن امام در برابر مکاتب فکری عصر عباسی و تثبیت تشیع دوازدهامامی دانسته شده است. کاربرد این تعبیر در اشعار فارسیزبانان، نامگذاری کتابها و محصولات فرهنگی نیز دیده میشود. همچنین، در برخی منابع برای امام علی(ع) و امام زمان(عج) نیز از این لقب استفاده شده است.
جایگاه شمسالشموس در متون زیارتی، شعر و ادبیات
شَمسُالشُّموس بهمعنای «خورشیدِ خورشیدها»،[۱] یکی از القاب امام رضا(ع) است.[۲] این لقب بهصراحت در برخی منابع متقدم شیعی برای امام رضا(ع) ذکر نشده،[۳] اما در کتاب مصباح کفعمی، در بخشی از توسل به امام رضا(ع) تعبیر شمسالشموس آمده است: «شَمْسِ الشَّمُوسِ وَ أُنْسِ النُّفُوسِ الْمَدْفُونِ بِأَرْضِ طُوسَ الرِّضَا الْمُرْتَضَی».[۴] این کاربرد نشان میدهد که لقب «شمسالشموس» در ادبیات زیارتی، بر درخشش بیمانند و برتری نور وجودی امام رضا(ع) نسبت به دیگران دلالت دارد.[۵]
تعبیر «شمسالشموس» افزون بر حضور در متون روایی و زیارتنامهها، در آثار ادبی، اشعار و حتی نامگذاری کتابها جایگاهی ویژه دارد.[۶] این شهرت چنان گسترش یافته که بازتاب آن را در سرودههای شاعران فارسیزبان نیز میتوان مشاهده کرد.[۷] شاعران بسیاری در مدح امام رضا(ع) از این تعبیر بهره بردهاند. مهدی الهی قمشهای:
همچنین، شماری از کتابها و آثار پژوهشی با عنوان «شمسالشموس» منتشر شدهاند که به زندگی، سیره و کرامات امام رضا(ع) میپردازند.
- «شمسالشموس: سیری در زندگانی و فضایل حضرت علیبنموسیالرضا(ع)»، نوشته سید مجتبی سجادی، ناشر: دارالنشر اسلام، قم، سال ۱۴۰۱ش.[۱۱]
- «شمسالشموس السلطان علیبنموسیالرضا(ع)»، نوشته حسن قدوسیزاده، ناشر: دفتر نشر معارف، سال ۱۴۰۰ش.[۱۲]
- «شمسالشموس»، نوشته زهره بروجردی، منتشر شده توسط مؤسسه علمیه السلطان علی بن موسی الرضا(ع).[۱۳]
- نرمافزار «شمسالشموس: کتابخانه حضرت امام رضا علیهالسلام»، هفتمین عنوان از مجموعه نرمافزارهای «کتابخانه معصومان علیهمالسلام» است که در سال ۱۳۸۹ش توسط مرکز تحقیقات رایانهای حوزه علمیه اصفهان تولید و عرضه شده است.[۱۴]
علت شمسالشموس خواندن امام رضا(ع)
تعبیر شمسالشموس در توصیف جایگاه معنوی و علمی امام رضا(ع) استفاده میشود. بر اساس گزارشها، این لقب بهدلیل نقش آن امام در مواجهه با مکاتب فکری، در معرفی سایر ائمه و رفع اختلافات فرقهای در آن دوره، به وی اعطا شده است.[۱۵]
همچنین در گزارش شفقنا آمده است که امام رضا(ع) نقش مهمی در تثبیت تشیع دوازدهامامی ایفا کرد. در این دوره، جریانهای انحرافی مانند واقفیه به پایان رسیدند و شیعیان به پذیرش کامل امامت تا امام دوازدهم رسیدند. از این منظر، لقب «شمسالشموس» نمادی از نوری دانسته شده که مسیر امامت را برای شیعیان روشن ساخت.[۱۶]
کاربرد شمسالشموس در مورد دیگر امامان
هرچند این لقب، بیشتر برای امام رضا(ع) شناخته شده، اما در برخی منابع، برای امام علی(ع) هم بهکار رفته است.[۱۷] در مصباح الزائر نیز در زیارتنامهای برای امام زمان(عج) آمده است: «السَّلَامُ عَلَیکَ یا شَمْسَ الشُّمُوسِ السَّلَامُ عَلَیکَ یا مَهْدِی الْأَرْضِ وَ مُبِینَ عَینِ الْفَرْضِ السَّلَامُ عَلَیکَ یا مَوْلَای یا صَاحِبَ الزَّمَان...».[۱۸]
پانویس
- ↑ معنای «شمس الشموس» چیست؟، پایگاه جامع اطلاعرسانی امامت.
- ↑ زرندی حنفی، معارج الوصول، ۱۳۸۳ش، ص۱۵۷؛ تیموری، کولهپشتی زائر، ۱۳۸۴ش، ص۱۰۴.
- ↑ «معنای شمس الشموس چیست؟»، پایگاه جامع اطلاعرسانی امامت.
- ↑ کفعمی، مصباح الکفعمی، ۱۴۰۵ق، ص۷۱۹.
- ↑ «معنای شمس الشموس چیست؟»، پایگاه جامع اطلاعرسانی امامت.
- ↑ ربانی، گزیده کتابشناسی امام رضا(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۹۱.
- ↑ اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، مدایح رضوی، ۱۳۸۵ش، ص۵۶؛ غفورزاده، سلام بر خورشید، ۱۳۹۰ش، ص۵۱؛ جمعی از نویسندگان، کوچههای اجابت، ۱۳۸۵ش، ص۲۶.
- ↑ الهی قمشهای، دیوان حکیم الهی قمشهای، ۱۳۹۴ش، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ در منقبت امام هشتم(ع)، سایت گنجور.
- ↑ مهرپرور، گلنغمههای عزاداری، ۱۳۹۷ش، ص۲۲.
- ↑ «شمس الشموس: سیری در زندگانی و فضایل حضرت علی بن موسی الرضا(ع)»، کتابخانه دیجیتال قائمیه.
- ↑ «شمس الشموس السلطان علی بن موسی الرضا(ع)»، کتاب جمکران.
- ↑ «کتاب شمس الشموس»، مؤسسه علمیه السلطان علی بن موسی الرضا(ع).
- ↑ ربانی، گزیده کتابشناسی امام رضا(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۹۱.
- ↑ «چرا امام رضا(ع) را شمس الشموس میخوانند؟»، قدسآنلاین؛ «فلسفه شمسالشموس بودن امام رضا(ع)»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ «چرا امام رضا(ع) را شمس الشموس میخوانند؟»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ زاهد، أسماء أمیرالمؤمنین الإمام علی بن أبیطالب علیهالسلام، ۱۴۲۳ق، ص۱۶؛ زینالدین، معجم أسماء و ألقاب أمیرالمؤمنین علیهالسلام، ۱۴۳۲ق، ص۲۴۶.
- ↑ ابنطاووس، مصباح الزائر، ۱۳۷۵ش، ص۴۲۱.
منابع
- ابنطاووس، علی بن موسی، مصباح الزائر، قم، مؤسسه آلالبیت، ۱۳۷۵ش.
- اداره تولیدات فرهنگی آستان قدس رضوی، مدایح رضوی، مشهد، معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش.
- تیموری، قنبرعلی، کولهپشتی زائر، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۸۴ش.
- جمعی از نویسندگان، کوچههای اجابت، مشهد، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش.
- «چرا امام رضا(ع) را شمس الشموس میخوانند؟»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ انتشار مطلب: ۱۲ تیر ۱۳۹۹ش.
- «چرا امام رضا(ع) را شمس الشموس میخوانند؟»، قدسآنلاین، تاریخ انتشار مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۹۵ش.
- در منقبت امام هشتم(ع)، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۹ آبان ۱۴۰۴ش.
- ربانی، هادی، گزیده کتابشناسی امام رضا(ع)، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۳ش.
- زاهد، عبد الله بن محمد، أسماء أمیرالمؤمنین الإمام علی بن أبی طالب علیهالسلام، بیروت، دار المحجة البیضاء، ۱۴۲۳ق.
- زینالدین، عبد الرسولف، معجم أسماء و ألقاب أمیر المؤمنین علیهالسلام، بیروت، الأیام، ۱۴۳۲ق.
- شمس الشموس السلطان علی بن موسی الرضا(ع)، کتاب جمکران، تاریخ بازدید: ۱۲ آبان ۱۴۰۴ش.
- «شمس الشموس: سیری در زندگانی و فضایل حضرت علی بن موسی الرضا(ع)»، کتابخانه دیجیتال قائمیه، تاریخ بازدید: ۱۲ آبان ۱۴۰۴ش.
- غفورزاده (شفق)، محمدجواد، سلام بر خورشید، مشهد، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۹۰ش.
- «فلسفه شمسالشموس بودن امام رضا(ع)»، خبرگزاری شبستان، تاریخ انتشار مطلب: ۲۰ تیر ۱۳۹۸ش.
- «کتاب شمس الشموس»، مؤسسه علمیه السلطان علی بن موسی الرضا(ع)، تاریخ بازدید: ۱۲ آبان ۱۴۰۴ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح (جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة)، قم، دار الرضی، ۱۴۰۵ق.
- «معنای شمس الشموس چیست؟»، پایگاه جامع اطلاعرسانی امامت، تاریخ انتشار مطلب: ۶ تیر ۱۴۰۱ش.
- مهرپرور، علیرضا، گلنغمههای عزاداری، اصفهان، مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان، ۱۳۹۷ش.
| بستگان | امام کاظم(ع) (پدر) • نجمه (مادر) • سبیکه (همسر) • امام جواد (فرزند) • فاطمه معصومه(س) (خواهر) • حمزة بن موسی (برادر) • شاهچراغ (برادر) • سید میر محمد عابد (برادر) • قاسم بن موسی (برادر) • زید النار (برادر) | .jpg) |
|---|---|---|
| القاب | ||
| کنیهها | ||
| سخنان | ||
| مناظرات | ||
| اصحاب | ||
| خلفای معاصر | ||
| مسیر حرکت | ||
| شعر و هنر مرتبط | ||
| مکانها و بناهای مرتبط و منسوب | حرم • قدمگاه نیشابور • صریا • سناباد • بقعه هارونیه • نوقان • مدرسه رضویه • مسجد فرط • قدمگاه فراشاه • مسجد بیرون • مسجد تورانپشت • آرامگاه علی بن مهزیار • موزه آستان قدس رضوی | |
| کتابشناسی | ||
| وابسته | ||