زیارتنامه
زیارتنامه متنی است که با قصد زیارت یکی از معصومان، امامزادگان یا برخی دیگر از بزرگان دین خوانده میشود. این متن غالباً جنبه دعایی دارد و مشتمل بر سلام و اظهار احترام به صاحب قبر است. زیارتنامههای رسیده از اهلبیت(ع) عمدتاً حاوی معارف و عقاید اسلامیاند و از منابع معارف شیعی به شمار میآیند. برخی از این زیارتنامهها به دلیل سند یا محتوای خاص، از شهرت بیشتری برخوردارند؛ مانند زیارت عاشورا، زیارت جامعه کبیره، زیارت امینالله، زیارت وارث و زیارت آل یس.
جایگاه و تعریف
زیارتنامه متنی است که زائر هنگام زیارت مزار ائمه(ع)، امامزادگان یا برخی بزرگان دین بر زبان میآورد. این متون غالباً جنبه دعایی دارند و مشتمل بر سلام، اظهار احترام و درخواست شفاعت از صاحب قبر هستند.[۱] زیارتنامههای رسیده از معصومان(ع) حاوی معارف دینی در حوزه خداشناسی، پیامبرشناسی و امامشناسیاند و از منابع معارف شیعی به شمار میروند.[۲]
انواع زیارتنامهها
زیارتنامههای مأثوره و غیرمأثوره
زیارتنامههایی که متن یا سند آنها به یکی از معصومان شود، مانند زیارت امینالله، زیارت جامعه کبیره، زیارت وارث و زیارت اربعین[۳] زیارتنامه مأثوره شناخته میشوند. در مقابل زیارتنامههایی که سندشان به معصومان نمیرسد، غیرمأثوره به شمار میآیند.[۴] معیار مأثور بودن در دعا و زیارتنامه، انتساب قطعی یا معتبر به معصوم است و وجود واسطه در نقل، تأثیری در این انتساب ندارد.
زیارتنامههای حضوری و غیرحضوری
اَلسَّلامُ عَلَیكَ یا امینَ الله فی اَرْضِهِ وَحُجَّتَهُ عَلی عِبادِهِ
اَلسَّلامُ عَلَیكَ یا اَمیرَالْمُؤْمِنینَ
اَشْهَدُ اَنَّكَ جاهَدْتَ فِی اللهِ حَقَّ جِهادِهِ وَعَمِلْتَ بِكِتابِهِ وَاتَّبَعْتَ سُنَنَ نَبِیهِ صَلَّی اللَه عَلَیهِ وَآلِهِ
حَتّی دَعاكَ الله اِلی جِوارِهِ فَقَبَضَكَ اِلَیهِ بِاخْتِیارِهِ
وَاَلْزَمَ اَعْدائَكَ الْحُجَّةَ مَعَ مالَكَ مِنَ الْحُجَجِ الْبالِغَةِ عَلی جَمیعِ خَلْقِهِ
اَللّهُمَّ فَاجْعَلْ نَفْسی مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِكَ
راضِیةً بِقَضاَئِكَ مُولَعَةً بِذِكْرِكَ وَدُعاَئِكَ
مُحِبَّةً لِصَفْوَةِ اَوْلِیاَئِكَ مَحْبُوبَةً فی اَرْضِكَ وَسَماَئِكَ
صابِرَةً عَلی نُزُولِ بَلاَّئِكَ شاكِرَةً لِفَواضِلِ نَعْماَئِكَ
ذاكِرَةً لِسَوابِغِ آلا ئِكَ مُشْتاقَةً اِلی فَرْحَةِ لِقاَئِكَ
مُتَزَوِّدَةً التَّقْوی لِیوْمِ جَزاَئِكَ
مُسْتَنَّةً بِسُنَنِ اَوْلِیاَئِكَ مُفارِقَةً لِاَخْلاقِ اَعْدائِكَ
مَشْغُولَةً عَنِ الدُّنْیا بِحَمْدِكَ وَثَناَئِكَ...
نک: عباس قمی، مفاتیح الجنان(۱۳۸۷ش)، ص۴۸۵.
برخی از زیارتنامهها برای قرائت در کنار مزار معصوم(ع) صادر شدهاند؛ اما برخی دیگر بهمنظور زیارت از راه دور تعلیم شدهاند. برای نمونه، علامه مجلسی در زادالمعاد زیارتی را در اعمال روز میلاد پیامبر(ص) نقل کرده است که زائر میتواند آن را برای زیارت پیامبر(ص) از دور بخواند.[۵] درباره زیارت عاشورا نیز آمده است که هم در کنار قبر امام حسین(ع) و هم از فاصله دور قابل قرائت است و خواندن آن از راه دور نیز موجب تحقق زیارت محسوب میشود.[۶]
زیارتنامههای مقید به زمان و مکان
برخی زیارتنامهها به زمان خاصی اختصاص دارند؛ برای مثال زیارت اربعین بهعنوان زیارت ویژه امام حسین(ع) در روز اربعین.[۷] در مقابل، برخی زیارتها در هر زمان قابل قرائتاند؛ مانند زیارتهای جامعه که برای زیارت هر یک از ائمه(ع) در هر زمان قابل استفادهاند. درباره زیارت امینالله که زیارت خاص امام علی(ع) در روز عید غدیر است نیز گفته شده که میتوان آن را بر مزار هر یک از ائمه(ع) خواند.[۸]
برخی زیارتنامههای مأثور اختصاص به امامی خاص دارند؛ در حالیکه برخی دیگر همچون زیارت جامعه کبیره مشترک بوده و برای زیارت تمام ائمه(ع) استفاده میشوند.[۹]
محورهای مشترک زیارتنامههای مأثور
- آموزش معارف دینی و الهی: معرفی خدا و صفات او و تبیین مقام ولایت پیامبر و ائمه.
- راهنمایی در نحوه سخنگفتن با معصومان و چگونگی درخواست از آنان.
- بیان ارزشها از طریق توصیف امامان: مفاهیمی مانند اقامه نماز، ادای زکات، جهاد در راه خدا، امر به معروف و نهی از منکر، پیروزی از سنت پیامبر و دعوت به سوی خدا.
- ضد ارزشها از طریق توصیف دشمنان امامان: نکوهش ظلم به اهلبیت، یاربرساندن به ستمگران، رضایت به ستم و همراهی با دشمنان اهلبیت[۱۰]
آیت الله جوادی آملی:
قیام سیدالشهداء و راز ماندگاری نهضت عاشورا به وسیله زیارت نامه ها و ادعیه ای که از ائمه رسیده به خوبی تبیین شده است؛ اگر این زیارتنامه ها و روایت ها نبود قصه کربلا یک معمّا بود، به عنوان نمونه همه ما شنیدیم که وجود مبارک قمر بنی هاشم(ع) وقتی وارد شریعه فرات شد و دست مبارکش به آب رسید به یاد تشنگی حسین بن علی افتاد و آب را ریخت و آن را میل نکرد! هیچ کس از درون قمر بنی هاشم(ع) باخبر نیست مگر امام صادق(ع) لذا حضرت فرمود: «فذکر عطش الحسین»! (به یاد تشنگی حسین بن علی افتاد)نه خود قمر بنی هاشم سخنی در شریعه فرات گفت و نه اگر می گفت کسی بود که می شنید، در نتیجه روایت ها در تبیین جریان عاشورا سهم تعیین کننده دارند و مفسّر واقعی نهضت عاشورایند.
https://javadi.esra.ir/fa/w/تبیین-ابعاد-جهانی-وجود-مبارک-سالار-شهیدان-ع-
منابع و مآخذ زیارتنامهها
- کامل الزیارات اثر ابن قولویه قمی (قرن چهارم)
- کتاب المزار اثر شیخ مفید (قرن پنجم)
- مصباح المتهجد اثر شیخ طوسی (قرن پنجم)
- المزار الکبیر اثر ابنمشهدی (قرن هفتم)
- تحفة الزائر علامه مجلسی
- مصباح الزائر (قرن هفتم)
- بلد الامین (قرن نهم)
- جلد ۱۰۱ بحارالانوار، کتابٌ فی المَزار (قرن یازدهم)؛ به زیارتنامههایی که از معصومان نقل شده در ۶۴ باب اختصاص دارد.
- زادالمعاد (قرن دوازدهم): این کتاب ۱۴ باب دارد که باب یازدهم آن به زیارات پیامبر اکرم و امامان شیعه اختصاص دارد.[۱۱]
- مفاتیح الجنان (قرن چهاردهم)؛ باب سوم مفاتیح الجنان به زیارت و زیارتنامههای معصومان، امامزادگان و برخی از بزرگان و علمای شیعه پرداخته شده است. در این باب زیارتنامههای حمزه[۱۲] سلمان فارسی،[۱۳] حضرت معصومه،[۱۴] مسلم بن عقیل،[۱۵] هانی بن عروه[۱۶] نیز نقل شدهاند.[۱۷]
پانویس
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طوسی، تهذیب، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۱۱۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طوسی، تهذیب، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۱۱۳.
- ↑ طوسی، تهذیب (۱۴۰۷ق)، ج۶، ص۱۱۳
- ↑ شمسالدین، انصارالحسین، ۱۴۰۷ق، ص۱۵۵.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۲۶۰.
- ↑ مفاتیح الجنان.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۷ش، ص۶۴۲
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۷ش، ص۴۸۷.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۷ش، ص۷۲۴.
- ↑ فرازی از زیارت عاشورا.
- ↑ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۹۰-۳۱۴.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۷ش، ص۴۵۹
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان،۱۳۸۷ش، ص۶۷۷.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۷ش، ص۷۶۷.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۷ش، ص۵۵۳.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۷ش، ص۵۵۵.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۷ش، ص۴۲۰-۷۷۷.
منابع
- شمسالدین، محمدمهدی، انصارالحسین دراسة عن شهداء ثورة الحسین الرجال و الدلالات، المؤسسة البعثة، تهران، ۱۴۰۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، مصحح: حسن موسوی خرسان، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ق.
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، قم، مشعر، ۱۳۸۷ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الامین، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد - مفتاح الجنان، تعریب و تعلیق علاءالدین الاعلمی، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۲۳ق.