سیدالشُهَداء، به معنای سرور شهیدان از القاب امام حسین(ع) است. همچنین پیامبر(ص)، عموی خود حمزة بن عبدالمطلب را، پس از شهادتش در جنگ احد به سیدالشهدا ملقب کرد.
لقب حمزه
مشرکان در جنگ احد، حمزه را به شهادت رساندند و سپس پیکرش را مُثله کردند.[۱] پیامبر (ص) او را سیدالشهداء خواند.[۲]
در بیشتر کتاب‌های تاریخی و روایی، از حمزه با لقب سیدالشهداء یاد شده است[۳] در بعضی روایات او را با عناوین دیگری خوانده‌اند، مانند سید شهیدان بهشت،[۴] سید شهیدان اولین و آخرین جز انبیا و اوصیا،[۵] خیرالشهداء،[۶] افضل‌الشهداء،[۷] اسدالله و اسد رسوله.[۸]
امیرالمؤمنین(ع) (در شورای شش نفره)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع) (در کربلا)، و محمد بن حنفیه در سخنان و احتجاجات خود، به این مقام حمزه اشاره کرده و از ملقب‌شدن حمزه به سیدالشهداء به مثابه یکی از افتخارات بنی‌هاشم و اهل بیت(ع) یاد کرده‌اند.[۹]
در زیارت‌نامه رسول اکرم عبارت «السَّلامُ عَلی عَمِّک حَمزة سَیدِالشُّهَداء» و در زیارت‌نامه حمزه عبارت «السَّلامُ عَلَیک یا عَمَّ رَسولِ اللّهِ وَ خیرَ الشُهَداء» ذکر شده است.[۱۰]
لقب امام حسین(ع)
پس از واقعه کربلا، لقب سیدالشهداء به امام حسین(ع) نیز اختصاص یافت، گر چه پیش از آن در احادیثی از رسول اکرم (ص)، از امام حسین(ع) با لقب سیدالشهداء یاد شده بود.[۱۱]
به نظر می‌رسد که عمومیت یافتن این لقب برای امام حسین(ع) از زمان امام صادق(ع) باشد. ام سعید احمسیه که از اهالی عراق و از یاران امام صادق (ع) بود، قصد زیارت قبور شهدای مدینه را داشته است که امام صادق (ع) به وی می‌گوید چرا قبر سیدالشهداء را نزد خودتان زیارت نمی‌کنی؟ ام‌سعید با تصور اینکه مقصود امام، قبر امیرالمؤمنین(ع) است می‌پرسد: سیدالشهداء کیست؟ امام صادق(ع) پاسخ می‌دهد: سیدالشهداء حسین بن علی(ع) است.[۱۲]
ملا صالح مازندرانی در توضیح اینکه این لقب، هم به حمزه و هم به امام حسین(ع) اعطا شده، گفته است حمزه، سیدالشهدای زمان خود و امام حسین سیدالشهدای علی الاطلاق است.[۱۳]
لقب دیگران
افزون بر حمزه و امام حسین (ع)، از کسان دیگری نیز با لقب سیدالشهداء یاد شده است، از جمله جرجیس پیامبر[۱۴] بلال حبشی،[۱۵] جعفر بن ابیطالب[۱۶] و مِهجَع بن عبدالله اولین شهید جنگ بدر.[۱۷]
همچنین در روایتی، پیامبر اکرم(ص) بهترین شهید بعد از حمزه را کسی دانسته است که نزد حاکم ظالم برود و او را امر به معروف و نهی از منکر کند و در این راه کشته شود.[۱۸]
پانویس
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۶۶، ج ۱، ص۲۹۰؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۷.
- ↑ رجوع کنید به طبری، ذخائرالعقبی، ۱۳۵۶ش، ص۱۷۶؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۱۷۰
- ↑ برای نمونه رک: بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴، ج ۲، ص۳۹۴؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۱۲، ۵۵۵؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ص۳۷.
- ↑ شیخ صدوق، الخصال، ج ۱، ص۵۷۵.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس، ص۱۳۳ـ۱۳۴؛ شیخ صدوق، کمال‌الدین، ۱۴۰۵ق، ص۲۶۳ـ۲۶۴.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس، ۱۴۲۰ق، ص۱۳۳؛ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱، ص۱۹۱؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۶ش، ص۱۷۶.
- ↑ کوفی، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ص۱۰۱؛ شیخ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳، ج۱، ص۴۵۰
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م، ج ۱، ص۲۹۰؛ شیخ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۲۲۴؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۰۳ـ۲۰۴.
- ↑ برای نمونه رک: نهج‌البلاغه، چاپ صبحی صالح، نامه ۲۸؛ طبری، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۲۴؛ شیخ صدوق، الخصال، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۳۲۰؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج ۲، ص۹۷؛ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۴۶، ۵۵۴، ۵۶۳ـ۵۶۴.
- ↑ ابن‌قولویه قمی، کامل الزیارات، چاپ جواد قیومی، ص۶۲.
- ↑ برای نمونه رک: ابن‌قولویه قمی، کامل الزیارات، چاپ جواد قیومی، ص۱۴۲، ۱۴۸.
- ↑ ابن‌قولویه قمی، کامل الزیارات، چاپ جواد قیومی، ص۲۱۷ـ۲۲۰؛ شیخ صدوق، ثواب‌الاعمال، ۱۳۶۴ش، ص۹۷ـ۹۸.
- ↑ مازندرانی، شرح اصول کافی، ۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۳۶۸.
- ↑ صنعانی، تفسیرالقرآن، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۵، ۱۵۰؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج ۶۴، ص۱۹۲.
- ↑ هیثمی، مجمع‌الزوائد، ۱۴۰۸ق، ج ۹، ص۳۰۰
- ↑ متقی هندی، کنزالعمّال، ۱۴۰۹، ج۱۱، ص۶۶۱، ج۱۳، ص۳۳۲.
- ↑ ثعلبی، الکشف و البیان، ج ۷، ص۲۷۰؛ بغوی، تفسیر البغوی، ۱۹۹۵م، ج ۳، ص۴۶۰.
- ↑ رجوع کنید به جصاص، احکام القرآن، ۱۴۱۵ق، ج ۲، ص۴۳؛ طبری، ذخائر العقبی، ۱۳۵۶ش، ص۱۷۶.
منابع
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، چاپ علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌قولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، بی‌جا، چاپ جواد قیومی.
- بغوی، حسین بن مسعود، تفسیر البغوی المسمی معالم التنزیل، بیروت، چاپ عبدالرحمن عک و مروان سوار، ۱۹۹۵م.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، بیروت، چاپ محمدباقر محمودی، ۱۳۹۴ق ـ۱۹۷۴م.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان (المعروف تفسیر الثعلبی)، بیروت، چاپ علی عاشور، ۱۴۲۲ق ـ ۱۹۸۴م.
- جصاص، احمد بن علی رازی، احکام القرآن، بیروت، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، ۱۴۱۵ق ـ۱۹۹۴م.
- شیخ صدوق، محمد بن علی ابن‌بابویه، الخصال، قم، چاپ علیاکبر غفاری، ۱۴۰۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی ابن‌بابویه، ثواب‌الاعمال، قم، چاپ محمدمهدی خرسان، ۱۳۶۴ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، قم، چاپ علیاکبر غفاری، ۱۴۰۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، قم، چاپ عبداللّه طهرانی و علی‌احمد ناصح، ۱۴۱۱ق.
- شیخ کلینی، محمد بن یعقوب الکافی، تهران، چاپ علیاکبر غفاری، ۱۳۶۳ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفه حجج‌اللّه علی‌العباد، بیروت، ۱۴۱۴ق ـ۱۹۹۳م.
- صفدی، صلاح‌الدین، الوافی بالوفیات.
- صنعانی، عبدالرزاق، تفسیرالقرآن، چاپ مصطفی سلم محمد، ریاض، ۱۴۱۰ق-۱۹۸۹م.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم‌الاخلاق، قم، ۱۳۹۲ق ـ۱۹۷۲م.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ، بیروت.
- طبری، محب‌الدین احمد بن عبدالله، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی‌القربی، قاهره، ۱۳۵۶ق.
- کتاب سلیم بن قیس، قم، چاپ محمّدباقر انصاری زنجانی، ۱۴۲۰ق.
- کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران، چاپ محمدکاظم، ۱۴۱۰ق-۱۹۹۰م.
- مازندرانی، محمدصالح، شرح اصول کافی، بیروت، چاپ ابوالحسن شعرانی، ۱۴۲۱ق-۲۰۰۰م.
- متقی هندی، علاءالدین، کنزالعمّال، بیروت، چاپ صفوه سقا، ۱۴۰۹ق-۱۹۸۹م.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، چاپ عباس قوچانی.
- نهج‌البلاغه، چاپ صبحی صالح، بیروت، ۱۴۱۶ق.
- هیثمی، نورالدین، مجمع‌الزوائد و منبع‌الفوائد، بیروت، ۱۴۰۸ق-۱۹۸۸م.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، لندن، چاپ مارسدن جونز، ۱۹۶۶م.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
پیوند به بیرون
منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام، مدخل سیدالشهداء کتابخانه مدرسه فقاهت